І. Қазақ тілі грамматикасының кейбір мәселелері Қазақ тiлihiң Ғылыми куpсы жөhihеh лекциялаp
жүктеу/скачать 1.97 Mb. Pdf көрінісі
|
| Cөз құрамы
(составы) Сөз составы: Түбір+қосымшалар Түбір+түбір+түбір бір сөзде Түбір+қосалқы бір екпін. Кейбір тілдерде жалғау – екпін болып қызмет атқарады; кейбір тілдерде қосымшасыз түбір сөз өзі жеке тұра алмайды (книга – книги; бұл флекциялы тілдерде). Флектив тілдерде (орыс тілінде) жеке сөздердің өзіне тән формасы шектеулі болады. Мысалы, стол – әрі атау септік, әрі табыс септікте тұрған сөз. Шынында орыстардың жеке сөздері – жеке сөз емес. Олар қалай болғанда да бір падеждің не басқа бір категорияның формасында тұрады. Сөздің жеке формасы болмайды, басқа сөздер арасында ғана формаланады. Мысалы, қытайда чун (жұмыс), жөн (адам) чун жөн болып қосылып, бір екпінмен айтылса, жұмысшы деген сөз, егер екеуі екі екпінмен айтылса жан-жөн (тау адамы), біздегі «шы» үстеуі (жұрнағы) адам мағынасында, сондықтан бұл үстеу адам, кісі, адам аттары сияқты сөздерге қосылмайды; ту-чун, жөн (жер қазушы – землякоп), ту – жер. Европада да бір тілдің бір сөзбен білдіретінін екінші бір тіл әлденеше сөзбен білдіреді. Мысалы, дирмен – .... Қайбір тілде түбірлер жиылып барып, бір сөз болады. Мысалы америкадағы пәйет тілінде 1 2 3 4 5 6 7 8 9 vii- tu- kuxum- punku- rijgani- jugri- wa- nty- m (у) деген қасапшылар деген бір сөзді ғана білдіреді. Мұндай тіл инкорпорациялық тілдер деп аталады. түбір «1» пышақ 1 мен 5-тің арасы алшақ болуы бәрі бір сөз дегені vii rijgani сою асыранды қодас деуі басқа сиырдан айыру үшін айтылған. Қара мал дегендегі «қара» түс емес. түбір «2» қара түбір «3» қодас түбір «4» асыранды түбір «5» кесу түбір «6» отыру қосымша «7» келер шақ қосымша «8» есімше қосымша «9» көптік Выход-вход-ход – көмекші етістік. «Әкел» сөзінің түбірі кел деп қате айтамыз (кейде осылай түбірді жалғау деп, жалғауды түбір деп алжасамыз). Сөз осылайша ізін жасырмаса тіл ілгерілемес еді. Қарт сөзінің соңындағы т дыбысын алып тастағанда сөз болмайды деуіміз бекер. Оны қарт күйінде тұрған сөзден басқа сөз болады деуіміз керек. жүктеу/скачать 1.97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|