І. Қазақ тілі грамматикасының кейбір мәселелері Қазақ тiлihiң Ғылыми куpсы жөhihеh лекциялаp
Жалғаулар бұрынғы кездегі не бастауыш, не баяндауыш болған
жүктеу/скачать 1.97 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Диалектология
| Жалғаулар бұрынғы кездегі не бастауыш, не баяндауыш болған
Cөйтіп біз сөйлеу тілінің өткендегісі мен қазіргісін салыстыра тексере келіп, тіл тарихын өз қолымызбен жасаймыз. Орыс тілінің IX-XII ғасырлардағы жазба деректері (славянша болса да) бар болғанымен олар тіл тарихын түгел қамти алмайды. Өйткені тіл тарихының өмірі жазу тарихындай емес, одан анағұрлым ұзақ, тереңде жатыр. Диалектология Ғылымның бұл саласы тіл диалектілерін қарайды. Бір тілдің өз ішіндегі ала шұбарлық, яғни диалект түрліше болады: 1) дыбыс диалект: даяр/таяр, ашшы/ашты, чай/шәй, ж/дж. 2) морфологиялық диалект: Қазақстанның батысында айтылатын: «Ол Мәскеуде оқулы» дегендегі -улы осыған жатады. Бұл «бітулі киім» дегендегі үлгі емес. 3) лексикалық дилект: бақыр – бақыраш (шелек – шөміш мағынасында). Диалект сөйлем түрінде де болуы мүмкін. Қазіргі тіл біліміндегі наречие, говор деп аталып жүргендер осы диалектіге жатады: говор – ұсағы; наречие – ірісі. Бір елдің белгілі бір ауданында қолданылатын тілдің өзге елдің сөзінен өзгешелігі – жергілікті ерекшелік болып табылады. Дүниеде диалектісіз тіл болған емес. Халық тілі дегеніміз – сол диалектілердің жинағы. Радловтар, оған еріп Мелиоранскийлер сөз басындағы «е» дыбысын «ие» түрінде айтатын да ел бар деген екен. Сол «е» дыбысын да, «ие» дыбысын да айтатын – біздің қазақ. Радловша Орынбор жағының қазағы «ие» дейді екен (ол Семейден Алматыға дейін аралаған). Айтпақшы, ол (Радлов) қазақта диалект жоқ, жеке адамдар сөздерінде ғана өзгешелік бар деген. Мелиоранский бұған ерген. Бір адамның өзі бірде – бармадым, бірде – барғам жоқ, енді бірде – барған емеспін түрінде сөйлейді. Меніңше, бұларды диалект деу дұрыс болмаса керек. Бұлардың әрқайсысының өзіне тән формасы болғаны сияқты, соларға лайық мағыналары барлығы да сөзсіз. Алашордашылардың қазақта диалект жоқ деуі – елді алжастыру, ұлтшылдық. Бірге жасасқан ел бір-бірінен тіл (сөз) алмай тұрмайды. Сондықтан монғол темір, алдан деп сөйлесе, қазақта темір, алтын деп сөйлейді. Маррдың айтуынша, көршілес халықтар бірінен бірі тіл алып қана қоймайды, олардың ортақ сөздері де болады екен (қазақ пен монғол темір мен алтынды соны тапқан елден алған; Ол заманда қазақ, монғол деген жеке ел де болмаған, тек аралас жүрген халық болған). жүктеу/скачать 1.97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|