Международный научный журнал №7(100), часть «Научный Фокус» ноября, 2023 Международный современный научно-практический журнал Научный Фокус

Международный научный журнал № 7(100), часть 2 
«Научный Фокус» ноября, 2023 
121 
4.N.S.Gaipova , M.Tursunxo`jayeva, Q.M.Abdullayeva, “Tikuvchilik texnologiyasi 
va jihozlari”, Toshkent- 2007 
5.Q.T.Olimov, R.M.Rustamov, R,X.Nurboyev, “Tikuv mashinalari”, Toshkent - 2002 

Международный научный журнал № 7(100), часть 2 
«Научный Фокус» ноября, 2023 
122 
TA’LIM MUASSASALARIDA MATEMATIKA O’QITISH MASALASI 
Eraliyeva Nigora Abdukarimovna 
Namangan viloyati oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar boshqarmasi Kosonsoy tuman 
1-son kasb-hunar maktabi matematika fani yetakchi òqituvchisi 
Annotatsiya: Ushbu maqolada matematika fani va uning maktablarda o’qitish 
jarayoni haqida so’z boradi. 
Kalit so’zlar: Sistema, algebra, matematika, arifmetika, geometriya, ta’lim, 
maktab, o’qituvchi, o’quv yuklama. 
Hozirgi zamon fanlari mazmuniga qarab uch qisimga (ijtimoiy,tabiiy va texnika 
fanlariga) bo`linadi. Bularning har biri o`ziga mos ko`pgina qo`shni fanlarni qamrab 
olib, butun bir sistemani tashkil qiladi. Matematika fanlar sistemasida muhim bir 
sohani tashkil qiladi va yunoncha “Ilm,fan “degan ma’noni anglatadi. Shuningdek 
matematika – qadimiy fanlardan biri bo`lib, boshqa arifmetika, geometriya, keyinchalik 
algebra, matematik analiz, analetik geometriya kabi fanlarni birin-ketin o`zida 
shakllantirib, ularni takomillashtirib bordi. 
Respublikamizda kasb hunar maktablarining uzluksiz rivojlanishi uchun 
iqtisodiy, siyosiy, huquqiy shart-sharoit yaratildi. Jumladan, hukumatimiz tomonidan 
qabul qilingan qator me’yoriy hujjatlarda o‘qitishni sifat jihatdan yangi bosqichga 
ko‘tarish sohasida qator tadbirlar boshlab qo‘yilgan. Mamlakatimiz uchun ilm-fan 
sohasidagi ustuvor yo‘nalishlarni aniq belgilab olishimiz kerak. Hech bir davlat ilm-
fanning barcha sohalarini bir yo‘la taraqqiy ettira olmaydi. Shuning uchun biz ham har 
yili ilm-fanning bir nechta ustuvor yo‘nalishini rivojlantirish tarafdorimiz. Ma’lumki, 
matematika fani - abstrakt fan. Uning mazmuni boshidan oxirigacha inson 
tasavvurining va mantiqiy tafakkurining mahsulidan iborat. Fanning bunday abstrakt 
tuzilishi, o‘zini-o‘zi boyitib borishi, ya’ni yangidan-yangi matematik tushunchalar va 
ularning xossalarini ma’lum xossalardan hosil qila olish imkoniyati qadimdan 
insonning aqliy qobiliyatlarini rivojlantirishga xizmat qilib kelgan. Xatto matematik 
masalalarni yechish musobaqalari o‘tmishda inson aqlini peshlash vositasi bo‘lgan. 
Shundan kelib chiqadigan bo‘lsak, matematika fanining eng asosiy vazifasi aynan 
o‘quvchilarni o‘ylashga, to‘g‘ri, mantiqiy fikrlashga va mushohada yuritishga 
o‘rgatishdan iborat ekanligi oydinlashadi. Hech qaysi fan matematika fanichalik 
o‘quvchilarni o‘ylashga va fikrlashga majbur qila olmaydi. Matematika darslarida turli 
tuman masala, muammo va jumboqlarni yechish orqali o‘quvchilar to‘g‘ri fikr yuritish, 
mantiqiy fikrlashni o‘rganadilar. 
Ayni paytda Prezidentimizning 2019-yil 9-iyuldagi “Matematika taʼlimi va 
fanlarini yana-da rivojlantirishni davlat tomonidan qoʻllab¬quvvatlash, shuningdek, 
Oʻzbekis ton Respublikasi Fanlar akademiyasining V.I.Romanovskiy nomidagi 
Matematika instituti faoliyatini tubdan takomillashtirish chora¬tadbirlari toʻgʻrisida”gi 

Международный научный журнал № 7(100), часть 2 
«Научный Фокус» ноября, 2023 
123 
hamda 2020-yil 7-maydagi “Matematika sohasidagi taʼlim sifatini oshirish va ilmiy 
tadqiqotlarni rivoj lantirish chora¬tadbirlari toʻgʻrisida”gi qarorlari qabul qilindi. 
Ushbu qarorlar orqali matematika fani va taʼlimini rivojlantirish, xalqaro standartlarga 
moslashtirish uchun mavjud muammolarni bartaraf etish tizimi yaratib berildi. 
Masalan, matematika boʻyicha xalqaro konferensiyalarda, talabalar oʻrtasida 
oʻtkaziladigan xalqaro olimpiadalarda, seminar¬ treninglarda ishtirok etish imkoniyati 
yaratildi. Prezidentimiz tashabbusi bilan Matematika fani va taʼlimini rivojlantirishni 
qoʻllab-quvvatlash jamgʻarmasi tashkil etildi. Jamgʻarma mablagʻlari hisobidan 
matematika sohasidagi olimlar va yosh tadqiqotchilarning xorijdagi xalqaro ilmiy¬ 
amaliy tadbirlarda ishtiroki taʼminlanmoqda. Talabalarning matematika fani boʻyicha 
xalqaro olimpiadalardagi ishtiroki qoʻllab¬quvvatlanmoqda, matematika taʼlimi uchun 
zarur ilmiy va hisoblash asbob¬ uskunalarini xarid qilish dasturlari amalga 
oshirilmoqda. 
Matematika taʼlim yoʻnalishlarida taʼlim olayotgan talabalar va tadqiqotchilar 
uchun akademik T.Sarimsoqov nomidagi stipendiya taʼsis etildi. Oʻzbekiston 
matematika jamiyatining xalqaro aloqalarini kengaytirish va Xalqaro matematiklar 
jamiyatiga toʻlaqonli aʼzo boʻlishini taʼminlash choralari koʻrilmoqda. 
Zamonaviy ta’limda ta’lim oluvchi uchun dars jarayonidan tashqari vaqtlarda 
ham o‘z ustida ishlashlari, bilimlarini kengaytirish va chuqurlashtirish uchun 
imkoniyat yaratiladi. Matematika boshqa fanlar (fizika, ximiya, tarix va hokazo) kabi 
haqiqiy borliqni o‘rganadi. Haqiqiy borliqning tuzilishi va undagi qonun qoidalarini 
tadqiqot qiladi. Haqiqiy borliq haqida turli modellar yasaydi. Agar, tabiiy fanlar o‘z 
tadqiqotlarida tajribalarga asoslanishsa, matematika tajribalarga asoslanmaydi. 
Matematikadagi nazariyani amaliyot bilan bog‘lash bilan bog‘liq muammolarni 
tushunish va tasavvur qilishda tajribaga murojaat qilish mumkin. Biroq tajriba metodi 
matematikada isbot uchun qabul qilinmaydi. Tabiiy ilmiy fanlar haqiqiy borliqning 
noma’lum bo‘lgan xossalarni topish uchun tadqiqot o‘tkazsa, matematika moddiy 
dunyoning qaralayotgan modellarida yangi xossalarni topadi va yangi modellar 
yaratadi. Bunga borliqdagi hodisalarni yaxlit talqin qilishga imkon beruvchi matematik 
modellashtirishlar misol bo‘ladi. Matematika bu aniq fanlar guruhiga mansub bo‘lib, 
uni o‘rganish va tadqiqot qilishning boshqa fanlardan farq qiluvchi o‘ziga xos 
xususiyatlari mavjud. 
Matematikani o‘qitishda texnik vosita va ko‘rgazmali qurollardan foydalanish 
malakalarini shakllantiradi. Bunda o‘quvchilarning matematika darslarida texnik 
vositalardan, matematik ko‘rgazmali qurollar, jadvallar va hisoblash vositalaridan 
foydalana olish malakalarini tarkib toptiriladi. O‘quvchilarni mustaqil ravishda 
matematik bilimlarni egallashga o‘rgatish. Bunda asosan o‘quvchilarni o‘quv 
darsliklaridan va ilmiy-ommaviy matematik kitoblardan mustaqil o‘qib o‘rganish 
malakalarini shakllantirishdan iboratdir. Shunday ekan, o‘rta umumiy ta’lim tizimida 
matematika fanini o‘qitishning eng asosiy vazifasi o‘quvchilarda mantiqiy fikrlash, 
to‘g‘ri mushohada yuritish layoqatlarini (kompetentsiyalarini) tarkib toptirishdan 

Международный научный журнал № 7(100), часть 2 
«Научный Фокус» ноября, 2023 
124 
iborat bo‘lmog‘i lozim. Fanga oid umumiy kompetentsiyalar matematika fanidan 
o‘quvchilar bilishi va uddalashi lozim bo‘lgan nazariy bilim va amaliy ko‘nikmalarni, 
fanga oid kognitiv kompetentsiyalar aynan yuqorida zikr etilgan mantiqiy fikrlash, 
o‘qib-o‘rganish va fan bo‘yicha o‘zlashtirilgan bilim va ko‘nikmalarni amaliyotda 
qo‘llash bo‘yicha talablarini umumiy holda belgilaydi. 

жүктеу/скачать 4.01 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: