Doi org/ 10. 51452/kazatu. 2024. 1(120). 1602 Әож 630*161. 4: 633. 34 (045) майбұршақТЫҢ шығу тегі әРТҮрлі сорттарының суықҚА

80
С.СЕЙФУЛЛИН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ АГРОТЕХНИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ҒЫЛЫМ ЖАРШЫСЫ № 1 (120) 2024
ISSN 2710-3757, ISSN 2079-939Х, АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ҒЫЛЫМДАРЫ
2 - кесте – Майбұршақтың отандық селекциясының сорттарының суыққа төзімділігінің 
зертханалық скрининг нәтижелері, 2023 ж
№ 
р/н
Атауы
GP
SE
SEI
SEC
25±1ºС 10±1ºС 25±1ºС 10±1ºС 25±1ºС 10±1ºС 25±1ºС 10±1ºС
1 Ивушка 
34
2
3,3
8
6,2
0,1
29,8
12,5
2 №8
16
52
5,9
7,2
1,5
3,6
17
13,8
3 №13
0
0
0
0
0
0
0
0
4 №78
80
76
2,4
7,2
17,4
5,4
40,8
13,9
5 №63
74
48
3,3
9,9
14,1
3,3
30,6
10
6 №33
82
48
3,7
7,4
14,1
3,3
26,8
13,6
7 №92
26
24
3,6
7,6
4,5
1,6
27,7
13,2
8 №57
76
66
3,5
6,2
12
5,3
28,8
16,2
9 №83
82
90
3,1
6,4
14,6
0
32
15,6
10 №73
4
2
3
8
0,75
0,1
33,3
12,5
11 №16
10
4
4,2
8
1,2
0,2
23,8
12,5
12 №113
96
58
3,6
6,9
17,1
4,2
27,9
14,4
13 №90
26
0
4
0
3,3
0
24,5
0
14 №114
70
68
2,9
6,6
13,2
5,2
34
15
15 №5
44
16
3
8,3
8,1
0,9
32,8
11,9
16 №115
42
90
3,4
7,3
7,2
6,3
28,8
13,7
17 №80
58
66
3,2
7
5,6
4,8
31,5
14,2
18 К-0115
30
38
4,6
7,9
3,9
2,4
21,7
12,7
19 К-0117
28
34
2,5
7,2
6,1
2,4
40
13,9
20 К-0118
38
34
3,3
7
6,9
2,4
30,2
14,2
21 К-0119
0
0
0
0
0
0
0
0
22 К-0120
0
2
0
7
0
0,1
0
14,3
23 К-0121
12
64
3,3
7
1,9
4,6
30
14,2
24 К-0122
2
36
0
7,1
0,2
2,6
0
14,1
25 К-0123
38
44
4,3
6,5
5,9
3,4
23,5
15,3
26 К-0124
18
64
3
1,3
2,1
4,4
33,3
72,7
27 К-0126
12
20
4,5
2,7
1,3
1,3
22,2
37
28 К-0129
78
64
3,5
7,1
14,3
4,6
28,9
14,1
29 К-0134
28
28
3,8
7,6
4,3
1,8
25,9
13,2
30 К-0135
42
14
4
7,7
5,9
0,9
24,7
13
31 К-0136
30
60
3,2
5,6
5,9
4,2
30,6
17,8
32 К-0138
0
0
0
0
0
0
0
0
33 К-0140
0
0
0
0
0
0
0
0
34 К-0141
36
30
4,1
7,1
5,6
2,1
24,3
14
35 К-0142
50
46
4,9
7,1
7,3
3,3
20,2
13,9
36 К-0148
2
58
3
6,6
0,3
4,4
33,3
15,1
37 85-21-1
32
46
5,2
7,2
4,7
3,3
19,3
13,9
38 85-21-2
20
52
3,6
6,8
2,8
3,9
27,8
14,6
39 97-21-1
14
48
4,1
7,5
2,5
3,2
24,1
13,3
40 115-21-1
20
62
6,1
6,8
1,8
4,6
16,4
14,7

81
ВЕСТНИК НАУКИ КАЗАХСКОГО АГРОТЕХНИЧЕСКОГО ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКОГО УНИВЕРСИТЕТА ИМЕНИ С.СЕЙФУЛЛИНА № 1 (120) 2024
ISSN 2710-3757, ISSN 2079-939Х, СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫЕ НАУКИ
41 35-21-3
10
0
0
0
1
0
0
0
42 7-21-1
0
0
0
0
0
0
0
0
43 13-21-2
0
0
0
0
0
0
0
0
44 29-21-2
0
0
0
0
0
0
0
0
45 30-21-1
0
2
0
8
0
0
0
12,5
46 32-21-1
26
48
3,4
7
3,7
3,4
29,5
14,1
47 51-21-1
16
8
4,1
7,5
2
0,5
24,2
13,3
48 51-21-3
34
6
5,6
7,3
4,2
0,4
17,7
13,6
49 79-21-1
0
0
0
0
0
0
0
0
50 110-21-1
24
36
5
8,1
2,7
2,2
20
12,3
Скрининг үшін пайдаланылған 50 сортүлгінің ішінде №13; К-0119; К-0120; К-0138; К-0140; 7-
21-1; 13-21-2; 29-21-2; 30-21-1 және 79-21-1 бақылау және тәжірибелік нұсқаларда да тұқымның 
өнгіштігі байқалмады. К-0129, №78, №33, №83, ал №113 сорт үлгілері бақылау нұсқасында 96% 
- ға дейін жақсы тұқым өнгіштігін берді.
3-кесте – Ресей селекциясының майбұршақ сорттарының суыққа төзімділігінің зертханалық 
скрининг нәтижелері, 2023 ж
№ 
р/н
Атауы
GP
SE
SEI
SEC
25±1ºС 10±1ºС 25±1ºС 10±1ºС 25±1ºС 10±1ºС 25±1ºС 10±1ºС
1 Белгородская 8
58
50
3,9
7
9,8
3,6
25,4
14,2
2 Лидер 1
34
72
3,4
7,4
5,5
4,9
29,3
13,5
3 СИБНИИСХОЗ
44
42
4
7,6
6,1
2,8
24,4
13,1
4 Золотистая
2
32
3
7,6
0,3
2,1
33,3
13,1
5 Ореса
18
44
5
7,2
1,6
3
20
13,9
6 Аванта
8
16
6,5
8,1
6,3
0,9
15,4
12,3
7 Бара 
28
48
3,9
7,2
4,5
3,3
25,9
13,9
8 СК Дока
16
20
2,6
7,3
3,3
1,4
38,1
13,7
9 Аляска
20
64
4
7
3,4
4,1
25
14,3
Ресей селекциясының сорттары бойынша орташа есеппен жақсы нәтижелер алынды, стрес-
ске төзімділіктің жоғары мәндері бар бірқатар сорттар ерекшеленді.
Жалпы алғанда, зерттелген майбұршақ сорттарының шығу тегіне байланысты өнгіштіктің 
орташа пайызы 50% - дан 78% - ға дейін болды. Стресс (+10 0С) кезінде тұқымның өнгіштігі 
бойынша 72-ден 97% - ға дейінгі жақсы көрсеткішке Лидер 1 (Ресей), №78 (Қазақстан), №83 
(Қазақстан), №115 (Қазақстан) және Kendou 61 (Қытай) сорт үлгілері неғұрлым төзімді болып 
шықты. Suinong 10 (Қытай), Белгород 8 (Ресей), №8 (Қазақстан), 85-21-2 (Қазақстан), №113 
(Қазақстан), К - 0148 (Қазақстан), Kenfong 21 (Қытай), Beidou 47 (Қытай), К-0136 (Қазақстан), 
115-21-1 (Қазақстан), Аляска (Ресей) ие болды. Ал К - 0121 (Қазақстан), К-0124 (Қазақстан), 
К-0129 (Қазақстан), №57 (Қазақстан), №80 (Қазақстан) және №114 (Қазақстан) сортүлгілерінің 
өнгіштігі төмен оң температурада 50% - дан 68%-ға дейін өзгерді, қалған генотиптерде бұл 
көрсеткіш 50% -дан төмен болды.
Өнгіштікпен қатар бір уақытта өскіннің өсу жылдамдығы да анықталды. Егістік дақылдары 
үшін егін көгінің пайда болуы 3-тен 15 тәулікке дейін өзгереді. Өсімдік шаруашылығында олар 
әдетте белгілі бір мерзімде өнген тұқымдардың пайызын емес, жеке тұқымның өнуіне қажетті 
күндердің шартты санын көрсететін «бір тұқымның орташа өну мерзімі» пайдаланылады.
Суыққа төзімділік скринингі кезінде барлық сыналған майбұршақтың сортүлгілері SE, SEI 
және SEC бойынша бір-бірінен айтарлықтай ерекшеленеді. SE бойынша күндер саны ең аз 
2-кесте жалғасы

82
С.СЕЙФУЛЛИН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ АГРОТЕХНИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ҒЫЛЫМ ЖАРШЫСЫ № 1 (120) 2024
ISSN 2710-3757, ISSN 2079-939Х, АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ҒЫЛЫМДАРЫ
2 - сурет – Майбұршақ сорттарының суыққа төзімділгін 
зертханалық жағдайда анықтау, 2023 ж
Егер зерттелген материалды зерттелген үлгілердің шығу тегі тұрғысынан қарастыратын болсақ, 
онда зерттерлегн сортүлгілердің ішінен Қазақстандық селекцияның сорттары Қытай және Ресей 
селекциясының сорттарымен салыстырғанда SEC бойынша күндердің едәуір көп санына ие болды 
және 14,4-тен 72,7 тәулікке дейін өзгерді. Бұл факт майбұршақтың суыққа төзімді отандық сорттарын 
өсіру климаттың жаһандық жылынуына қарамастан өзекті мәселе екеніндігін көрсетеді. Beidou 47 
(Қытай), Dongnong 63 (Қытай), №5 (Қазақстан), Аванта (Ресей) және 110-21-1 (Қазақстан) шетелдік 
селекциясының сортүлгілері SEC бойынша төмен температураларға барынша төзімді болып табы-
лады.
Суыққа төзімділік бойынша зертханалық скринингтің нәтижелері негізінде зерттелген майбұршақ 
коллекциясына кластерлік талдау жүргізілді (3-сурет).
отандық және қытайлық селекция үлгілері: K-0126 (Қазақстан), LongKen 333 (Қазақстан), Beidou 
52 (Қытай), K-0135 (Қазақстан), №57 (Қазақстан), №83 (Қазақстан), K-0123 (Қазақстан), №114 
(Қазақстан), К-0148 (Қазақстан), Beidou 19 (Қытай), 85-21-2 (Қазақстан), 115-21-1 (Қазақстан), 
Beidou 36 (Қытай) және №113 (Қазақстан), орташа алғанда бұл көрсеткіш 10 0С температурада 
3...7 тәулікке ауытқыды, бұл суыққа жоғары төзімді жаңа бастапқы материал шығару үшін осы 
сорттармен селекциялық жұмысты жалғастыруға мүмкіндік береді. Longken 310 (Қытай), Kenfeng 
20 (Қытай), Kendou 68 (Қытай), Kendou 69 (Қытай), №113 (Қазақстан), №90 (Қазақстан), К - 0119 
(Қазақстан), К-01138 (Қазақстан), К-0140 (Қазақстан), 7-21-1 (Қазақстан), 13-21-2 (Қазақстан), 29-21-
2 (Қазақстан), 35-21-3 (Қазақстан), 79-21-1 (Қазақстан) және К-0124 (Қазақстан) сортүлгілері төмен 
температураларға суыққа сезімтал болып шықты, және бұл көрсеткіш нөлге тең болды. Зерттелген 
барлық сорттардың ішінде қытайлық селекциясының Beidou 47 сорты SE ең жоғары болды - 15 күн, 
бұл осы сорттың суыққа жоғары сезімталдығын көрсетеді.
Бақылау нұсқасындағы өскіннің өсу жылдамдығының индексі - SEC орташа есеппен 2-ден 14,6-ға 
дейін, содан кейін суық стрессте 0-ден 6,3-ке дейін болды. Сондай-ақ, төмен оң температураның 
әсерінен SEC бойынша 6-дан 72,7-ге дейін қатты өзгеріс байқалды, бұл коллекцияның суыққа
әсерінің әртүрлі екендігін көрсетеді.

83
ВЕСТНИК НАУКИ КАЗАХСКОГО АГРОТЕХНИЧЕСКОГО ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКОГО УНИВЕРСИТЕТА ИМЕНИ С.СЕЙФУЛЛИНА № 1 (120) 2024
ISSN 2710-3757, ISSN 2079-939Х, СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫЕ НАУКИ
І 
І
І 
3- сурет – Шығу тегі әртүрлі майбұршақ сорттарының суыққа төзімділігінің зертханалық
скрининг нәтижелері бойынша кластерлік талдауы, 2023 ж
Кластерлік талдау нәтижесінде сортүлгілер нақты екі топқа бөлінді:
1 топқа - 2 Қытай генотипі (Kendou 61 және Beidou 47) және 11 отандық генотип ((№78, №63, 
№33, №57, №83, №73, №114, №115, №80, К-0124 және К- 0129) кірді;
2 топқа - Қытай және отандық сортүлгіренің коллекциясынан 55 үлгісі кірді. Бұл ретте 2 - топ 
өз кезегінде екі шағын кластерге бөлінді: 1 топша 19 үлгіден, 2 топша 16 үлгіден тұрды.

жүктеу/скачать 0.51 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: