Ахмет Байтұрсынов (1 сағат)

153 
-жетінші, мұғалімдер оқушылардың өз идеялары туралы рефлексия жасап, 
оларды ойластыруды ынталандыру арқылы алған білімдерін қорытындылап 
талдауға көмектесуі тиіс. 
Факультативтік курс бойынша логикалық амал-тәсілдер арқылы бастауыш 
мектеп оқушыларының ойы мен тілін дамыта оқыту мақсатында 
ұйымдастырылған сабақтың жоспарын ұсынамыз (Қосымша Б). 
Осылайша біз өз зерттеуімізде логикалық амал-тәсілдер арқылы бастауыш 
мектеп оқушыларының ойы мен тілін дамытуға негізделген «Логикалық 
сауаттылық» атты факультативтік курс бағдарламасына сәйкес сабақтар 
ұйымдастырдық. Сонымен қатар, бастауыш мектеп оқушыларында логиканың 
негізгі қалыптары ұғым, пайым және ой қорытынды жасау дағдыларын 
қалыптастыруға басты назар аударылды. Ол біздің әдістемелік жүйемізде 
көрсетілген логикалық амалдар (талдау, жіктеу, нақтылау, салыстыру, 
абстракциялау) арқылы жүзеге асырылды. Сабақ барысында: ұғым 
қалыптастыру, пайым мен ой қорытынды жасауға дағдыландыру, зейінді 
топтауды дамыту, назар аударуды жетілдіру, зейінділікті жаттықтыру, есту 
арқылы есте сақтауды дамыту, есте сақтау қабілетін жетілдіру, көру арқылы есте 
сақтау қабілетін дамыту және жетілдіру, логикалық ойлауды дамыту, 
заңдылықты іздеуге үйрету, қиялды жетілдіру, ойша көз алдына елестету, 
кеңістікте қиялды дамытуға арналған тапсырмалар пайдаланылды. 
Осыған байланысты, қалыптастыру кезеңіндегі келесі міндет логикалық 
амал-тәсілдерді қолдану арқылы бастауыш мектеп оқушыларының ойы мен тілін 
дамыта оқытуға арналған оқу-әдістемелік құралдың дайындалуы. ««Логикалық 
амал-тәсілдер арқылы бастауыш мектеп оқушыларының ойы мен тілін дамыта 
оқытудың негіздері» атты оқу-әдістемелік жинақта тапсырмалар жинағы 
берілген. Бұл тапсырмаларды құрастыру үшін оқу пәнінің мазмұны, оқу 
мақсаттары негізге алынды. 
Біз 3 сыныптарға құрастырған логикалық тапсырмалардың мазмұны 
қоршаған өмірдің әртүрлі аспектілерін бейнелейтін және оларды шешу үшін 
азды-көпті математиканы қажет ететін жағдайлармен байланысты алынды. Онда 
бастауыш мектеп оқушыларына түсінікті үш мәнмәтін қолданылды:
- әлеуметтік өмір,
-жеке өмір,
-білім беру
Логикалық ой мен тілді дамытуға арналған тапсырмалар сипаттамасына 
тоқталар болсақ, құзыреті: 1) жағдайды математикалық түрде тұжырымдау; 2) 
математикалық ұғымдарды, дәлелдерді, ойлау амалдарын қолдану; 3) 
математикалық нәтижелерді түсіндіру, қолдану және бағалау. 
Біз, оқушылардың ойлау қабілеті мен тілін дамытуға арналған 
тапсырмаларды іріктеуге мынадай әдістемелік талаптарды басшылыққа алдық: 
- Тапсырма оқушының танымдық қабілетін дамытуға бағытталуы тиіс; 
- Қызығушылық туғызып, өз бетімен ізденуге жағдай жасауы керек; 
- Оқушы қиялын дамытатын сипатта болуы қажет. 

154 
Осы талаптарды негізге ала отырып құрастырылған логикалық 
тапсырмалардың бір тапсырмасы екі деңгейлі сұрақтардан тұрады: «Жұқа сұрақ 
– 1 ұпай», «Қалың сұрақ – 2 немесе 3 ұпай». Тапсырмалар қорытынды жасау, 
белгісіз ұғымдарды табу, салыстыру, тұжырым мен пайымдаулар жасауға 
берілген және олардың күрделілігімен ерекшеленеді. 
Жинақты құрастыру кезінде біз Е.Ю.Лавлинская [175] ұсынған логикалық 
тапсырмалардың (есептердің) классификациясын пайдаландық. Ол логикалық 
тапсырмаларды (есептердің) әрекет ету тәсіліне қарай төмендегіше жіктейді: 
- әртүрлі жиынтықтардың элементтері арасындағы сәйкестікті орнату 
тапсырмалары; 
- комбинаторлық тапсырмалар; 
- жиын элементтерін ретке келтіруге арналған тапсырмалар; 
- уақыттық, 
кеңістіктік, 
функционалдық 
қатынастарды 
орнату 
тапсырмалары; 
- қатынастардың нұсқаларын белсенді санауға арналған тапсырмалар. 
Тапсырмалармен жұмыс істеу үдерісін жетілдіру үшін және ол 
тапсырмаларды орындауға балалардың қызығушылығын ояту үшін ойын, ертегі 
түрінде құрастырдық. Бірақ сонымен бірге мұғалімнің басты міндеті – өз 
шәкірттерін шыдамдылық, өз бетімен жұмыс істеу, шығармашылықпен жұмыс 
істеу дағдысына баулу, олардың мәселелерді шешуде және жалпы оқу іс-
әрекетіне байланысты кез келген жұмыста қиындықтарды жеңе білу қабілетін 
дамыту. Балалардың оқуды жақсы көретінін бәрі біледі, бірақ балалардың
оқудан гөрі жақсы оқуды жақсы көретінін есте ұстаған жөн. Ал білім берудің 
қозғаушы күші, оның барысында еңбексүйгіштік, ынталылық, ынталы оқуға 
қабілеттілік сияқты тұлғаның қажетті қасиеттерін қалыптастыру – білімсіздіктен 
білімге, қабілетсіздіктен қабілеттілікке жету жолында оқушылардың оқу 
жоспарында табысқа жетуіне жағдай туғызу. Бұл шарттарға ой мен тілді дамыту 
тапсырмаларын шешу үдерісі жатады. Себебі, бұл тапсырмалар оқушылардың 
ой-өрісін оятады, ақыл-ойы мен тілін дамытады. 
Есептерді шешу ақылға арналған гимнастика болып саналады. Есепті 
шешуде оқушының ақыл-ой әрекетінде логикалық амалдар талдау мен
жинақтаудың маңызды орын алатыны соншалық, әдістемеде тіпті шешу әдісінің 
маңыздылығы да оларға жатқызылады. Талдау мен жинақтау мәселені шешудің 
барлық үдерісінен өтеді. Біріншіден, бастауыш мектеп оқушысы есептің шартын 
талдауы қажет: онда не айтылған, қандай фактілер немесе құбылыстар, олар 
қандай реттілікпен орын алады. Екіншіден, есептің шартымен таныса отырып, 
оқушы одан осы мәселені дұрыс шешуге көмектесетін қажетті ақпаратты 
шығарып алуы керек: оның қажетті шарты берілген есептер арасында болатын 
байланысты табу болып табылады. Есептің сұрағын оқи отырып, оқушы оған 
ерекше назар аударады, мәселеде не сұралып жатқанын, басқаша айтқанда, 
нақты нені түсінуге тырысады. Тапсырмамен танысудың бірінші кезеңінде 
аналитикалық белсенділік басым болады. Мәселенің жай-күйін талдауды 
жеңілдету үшін мұғалім оны көрнекіліктің сол немесе басқа түрін – сызбаны, 
сызбаны, схеманы, сол немесе басқа пәндік көрнекі құралдарды қолдану арқылы 

155 
нақтылауға жүгінеді. Есептің сұрағымен жұмыс істегенде оқушы үшін ең негізгі 
және ең қиын нәрсе бұл қажетті мән берілген бастапқы мәндермен қандай 
байланыста екенін анықтау. Қарапайым есепте соңғы сұрақтың жауабы алдыңғы 
талдаудан шығады. Бірақ оқушыға бейтаныс типтегі күрделі есепте бұл сұраққа 
жауап беру үшін әрқайсысы бір шарттың екіншісіне тәуелділігін білдіретін 
бірқатар дәлелдерді қажет етуі мүмкін [176]. Тұжырым пайымдаулардың 
біртұтас логикалық тізбегі болуы керек, онда әрбір алдыңғы пайымдау келесі 
үшін негіз болып табылады және міндетті түрде алдыңғысынан туындайды. Осы 
ақыл-ой әрекетінің нәтижесінде қалың сұрақтар, бірнеше жұқа сұрақтарға 
ыдырайды, оны шеше отырып, оқушы бірте-бірте негізгі міндетті шешуге келеді. 
Сонымен қатар белгілі бір реттілік бар, оған сәйкес жұқа сұрақтар біртіндеп 
қалыңдай береді. Бұл реттілік оқушыны жұқа сұрақтарды біртіндеп құрастыруға 
баулиды. Бұл сұрақтар нақты әрі қысқа тұжырымдалуы керек, бұл оқушыға 
ұсынылған тапсырманы дұрыс шешудің кілті болып табылады. Мәселені 
шешудің сипатталған кезеңінде синтетикалық белсенділік бірінші орынға 
шығады. Демек, бастауыш мектеп оқушылары арнайы әзірленген логикалық 
тапсырмаларды орындау кезінде келесі ұсыныстарды басшылыққа алу 
ұсынылады:
- берілген тапсырмаларды мұқият оқыңыз және негізгі ақпаратты тауып 
алыңыз; 
- есептердің суреттері, сызбалары, графиктеріне және физикалық үдерісті 
түсінуді жеңілдететін кестелерге көңіл аударыңыз. 
- мәтінді есептегі сөйлемдерді математикалық тілге келтіріп алыңыз; 
- схемалық сызба немесе сурет салуға тырысыңыз, ол әрқашан ойлануды 
жеңілдетеді. Дұрыс құрастырылған схема – есепті шығарудағы жетістіктің 
жартысы екені есіңізде болсын; 
- көпшілік жағдайда есептің барлық шамаларын тиісті әріптермен белгілеп 
және оларға қажетті есептеулер жасап, жалпы түрде шығарған пайдалы. Егер 
есептің шартында шамалардың бөліктері жоқ болса абыржымаңыз, олар бәрінен 
де дұрысы қысқартылады. 
- жалпы түрде шығарып алып, біркелкілігін талдап немесе бұрын 
шығарылған ұқсас есеппен салыстырып, оның дұрыстығына көз жеткізуге 
тырысыңыз. 
- егер сізге есепті бірден шығару мүмкін болмаса, бүге-шегесіне дейін көңіл 
аударып, тиісті теориялық материалды тағы да асықпай, мұқият зерттеп көріңіз. 
Біз арнайы әзірленген тапсырмалар сипаттамасы, оларды орындауда 
басшылыққа алатын кезеңдерді және оларды орындауда жүргізілетін логикалық 
амалдарға қысқаша тоқталдық. 
Ендеше, келесі кезекте сөзіміз дәйекті болу үшін арнайы әзірленген 
жинақтағы тапсырмалардан мысал келтіре кетейік. 
Сабақ барысында кез-келген ұғым туралы мәлімет берілгеннен кейін ол 
бойынша тәжірибелік жұмыстар, жаттығулар жүргізілген тиімді екені белгілі. 
Сондықтан, алғашқы кезекте ұғымды игерту үшін мынадай тапсырмалар 
әзірленді: 

156 

жүктеу/скачать 6.99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: