Оқу сауаттылығЫ 1022-нұсқа Нұсқау
жүктеу/скачать 2.73 Mb. Pdf көрінісі
|
| 4-мәтін
1.Бабаларымыз төрт түлікке ерекше көніл бөлген. Қайда болмасын, бірін- бірі танысын- танымасын, кездесе қалған қазақ «мал-жан аман ба?» дел амандык-саулық сұрасқан. Төрт түлік малдың ішіндегі ең қасиеттісі түйе болып есептелтен. Ол қырық күн шөлге шыдамды, жук артса - көлік, жесе – ет, ал жүні киімге жараған. Қазақтар түйенің жүнінен түйе жүн шекпендер киген. ол жеңіл әрі жұмсак сырт киім болған. Түйе өзінін өсу жолында бота, тайлақ, буыршын, буырлыш, науша, бұзбаша, інген, атан, бура деп аталады. 2.Қазақтың қасиетті малдарының бірі - жылкы. Оны құлын, жабағы, тай, құнан, байтал, дөнен, бесті, бие, ат, сәурік (сүйрік), айғыр деп, қасиеттеріне қарай жорға, сужорға, жуйрік, тұлпар, қазанат, сәйгүлік. дулдул арғымақ деп атаған. Жылқы малын аса жоғары бағалаған қазақтар оны үлкен ас- тойларда жарысқа салып, бас бәйгесіне мол дүние беретін болған. Ер азаматтарға жасалатын сыйдың да үлкені ат мінгізіп, шапан жабу болған. Жылқының жүрісіне дейін атаулары болған. Мысалы, аян журіс, жорға жүріс. жортақ журіс, бүлкек желіс, бөкен желіс, шоқыта жүру, шабыс. Оның түсі де әртүрлі теңеулермен сипатталған: торы, күрең, жирен, ақбоз, боз, көк, шұбар т.б. 3.Сиыр малы момакан, қазақтар үшін көбінесе тамакка жараған, ет, сүт, айран, қаймақ, май, құрт, ірімшік т.б. осы сйырдың берген берекесі болған. Сйырды кейде көіпке де, егіске де пайдаланып отырған. Жалпы, қазақтар сиырды киімге жаратпаған, қонакка сыйға тартпаған. тіпті түске кірсе де ауыртпалық деп жорыған, тіпті қазақта ебедейсіз, икемсіз әрі денелі адамды «сиырдай» деп, сөйлемейтін адамды «аузын буған егіздей», «мыңқыған бұзау сияқты» деп мазактайтын тіркестер қолданылады. Сиыры жоқ үй ас-ауқаты жұтаң үй болып есептелген. Сиырды жасына қаран: бұзау, торпақ, тана, тайынша, қашар, құнажын, дөнежін, сныр, огіз. бұқа деп атаған. Түйе мен жылқыны, өгізді көлік ретінде пайдалапады, шанаға, арбага, мапға жегсді, салт та мінеді. 4.Қой - төрт тұлік малдың ішіндегі қазақтың ең сүйіктісі десе де болады. «Қойдың сүті - қорғасын, қойды құртқан оңбасын» дейтін қазақтың қой өсіруге ынта-ықыласы мол-ақ. ешкі де қазақтар үшін өсімтал малдың бірі болғандықтан қайрлы. Ешкінің еті жеңіл әрі сіңімді, сүті аса Ешкінін бүкіл отарды бастап, жайылымға апарып, әкелетін өзіндік өзіндік ерекшелігі бар.Дегенмен ешкіні қонаққа бөрте шыбын серке бөледі. 5. Ырымшыл қазақтар өзі қадірлейтін төрт түлік малдың басын басқаға бермеген, онда мал көбеймей калады деп есептеген. Еңбекқор қазақ халқы мал өнімдерін өте орынды пайдаланып отырган. Шаруашылықта қолданылатын заттар - жылқынын жалынан, кұйрығынан жасалатын арқан сиыр мүйізінен жасалатын тарақ, қой жүнінен жасалатын киіз, текемет, тоқылған сырт киім, түйе жүнінен тоқылған шекпен т.б. аса жоғары бағаланған. Тіпті түйенің шудасын да қайнатып. емге пайдаланған. Мал осындай аса кұнды болғандықтан, қазақтар өз перзенттерін де «құлыным, қозым, қошаканым, ботам» деп, айналып-толғанып, еркелетіп отырған. 13.Епсіз, икемсіз адамға теңейтін түлік А) Жылқы В) Ешкі С) Сиыр Д) Қой Е) Түйе 14.Неліктен ешкінің серкесін әрдайым қойдыц отарына қосып отырған? A) Серке төрт түлік малдың ішіндегі ен шыдамдысы болаған. B) Серке қазақтар үшін өсімтал малдың бірі болғандықтан C) Отарды бастап, жайылымға апарып, әкелетін қасиеті болғандықтан Д) Серке қазақтың қасиетті малдарының бірі болған. 87474320427 120 Е) Ешкінің еті жеңіл әрі сіңімді, сүті аса құнарлы болғандықтан 15.Қойға қатысты сипаттама А)Кейде кешке де, егіске де пайдаланып отырған. В) Жүрісіне, түсіне қарай атаулары болған. С) Төрттүлік малдың ішіндегі ең қасиеттісі, шыдамдысы. Д) Жасына қарай лақ, туша, бөрте, шыбыш, серке деп бөлінеді. Е) Өзі майда, өсімтал, момакан, тез ет алып, қонақ кәдеге жарап отырған. 16.Сыйлы қонаққа сойылмайтын түлікке қатысты мақал A) Тайлы бие тайлақты түйедей. B) Түйесі жоқа ауылға тайлақ атан көрінер. C) Ат - биеден, аруана - түйеден. О) Сйырдың сүті тілінде. Е) Есі кеткен ешкі жинар. 17.Төрт түлікке қатысты ырымдар мәтіннің қай бөлігінде көрінеді? A) Екінші B) Үшінші C) Бірінші В) Бесінші Е)Төртінші 18.Төрт түліктің ішінде түсіне қарай сипатталатыны А) Сиыр В) Түйе С) Жылқы Д) Ешкі Е) Қой 19. Бабаларымыздың төрт түлікке көңіл белу себебі? A) Малдың төлін балалар жақсы кергендіктен. B) Ауырғанда ем болар шиланың көзі болған. C) Оқу, білім алудың бірден-бір көзі болған. Д) Ас-ауқаты, әрі киімі, әрі көлігі болған. Е) Байлығын, мансабын көрсететін дүниесі. 20.Мәтін мазмұнының реттілігі 1. Төрттүліктің ішіндегі ең сұйіктісі. 2. Сыйдын ең қәдірлісі 3. Үндемейтін апамға қатысты теңеу 4. Амандасу әдебі 5. Төрттулікке қатысты халық ырымы A) 4.5.3.2.1. B) 1.2.3.5.4. С) 4.2.3.1.5. Д) 4.2.5.3.1 Е) 1.2.5.4.3. жүктеу/скачать 2.73 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|