1. Физика пәні және оның басқа ғылымдармен байланысы. Физикалық шамалардың ӛлшемділігі және ӛлшеу бірліктері
Бүкіләлемдік тартылыс заңы. Ауырлық күші және салмақ
жүктеу/скачать 2.69 Mb. Pdf көрінісі
|
|
6.1. Бүкіләлемдік тартылыс заңы. Ауырлық күші және салмақ. Ауырлық және инертті масса. Барлық денелердің бір-бірімен тартылатын күші модулі жағынан олардың массаларының көбейтіндісіне тура пропорционал, ал ара қашықтығының квадратына кері пропорционал болады: Бұл күш гравитациялық немесе бүкіләлемдік тартылыс күші деп аталады. G=6,6720 Н - пропорционалдық коэффициенті гравитациялық тұрақтысы деп аталады. 𝛿𝐴 𝐹𝑑𝑥 𝑑𝑈 𝛿𝐴 𝐸 𝑥 𝑙 𝑆𝑑𝑥 𝑈 𝐸 𝑙 𝑆 ∫ 𝑥𝑑𝑥 𝐸 𝑙 𝑆 𝑙 𝑙 𝐸𝑙𝑆𝜀 Дербес жағдайларда барлық денелер ауырлық күшінің әсерінен бірдей g үдеумен құлайды. Олай болса, Жермен байланысқан санақ жүйесінде массасы m денеге ауырлық күші деп аталатын күш әсер етеді: ⃗⃗ ⃗ Денелердің еркін түсу үдеуі Жердің радиусына байланысты ӛзгереді. (Экваторда 9,780 м/c 2 , полюста 9,832 м/c 2 ) Егер жердің ӛз осінен айналуын ескермесек, ауырлық күші мен гравитациялық ӛрістің тарылыс күші тең болады: Мұндағы, М Жердің массасы, R Жердің центрінен денеге дейінгі қашықтық. Бұл жағдайда Жердің бетінде жатқан дене қарастырылған. Егер дене Жер бетінен һ қашықтықта орналасса, ауырлық күші тӛменде келтірілген формуламен есептеледі: Мұндағы, R 0 - Жердің радиусы. Ауырлық күші Жер бетінен қашықтаған сайын кемиді. Физикада дененің салмағы деген ұғым қолданылады. Дененің салмағы деп Жердің тартылыс күшінің әсерінен тіреуішке (асылғышқа) әсер ететін күшті айтады. Салмақ дене ⃗ үдеуіне тең емес ⃗ үдеумен қозғалғанда, яғни оған ауырлық күшінен басқа күш әсер еткенде пайда болады. Тек ауырлық күшінің әсерінен қозғалатын дененің күйі салмақсыздық күйге жатады. Егер дене ауырлық ӛрісінде ⃗ ⃗ үдеумен қозғалса, онда оған тӛмендегі шартты қанағаттандыратын қосымша ⃗⃗⃗ күші түсірілген: ⃗⃗⃗ ⃗⃗ ⃗ Онда дененің салмағы ⃗⃗ ⃗⃗⃗ ⃗⃗ ⃗ ⃗ ⃗ ⃗ ⃗ Дене тыныштықта немесе бірқалыпты түзусызықты қозғалыста болса, онда ⃗ және ⃗⃗ ⃗ . Дене тартылыс ӛрісінде кез келген траекториямен ⃗ ⃗ үдеумен қозғалса, онда ⃗⃗ салмақсыздық күйде болады. |