Динаева б. Б., Сапина с. М
қолданыстарды құрамына ашық (эксплицитті) немесе жасырын
жүктеу/скачать 5.44 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ) Зияткерлік прагмемалар.
- Эмоционалды прагмемалар.
| қолданыстарды құрамына ашық (эксплицитті) немесе жасырын
(имплицитті) түрде денотат немесе коннотат мағыналы бағалауыштық сема (оң/теріс) енген модальдық лексика-семантикалық құрылым ретінде қарастырамыз. Жұмыста коннотацияны коммуникативтік процесс кезінде қоршаған ортаны бағалауыштық тұрғыдан қабылдау мен бейнелеудің жемісі ретіндегі сез мағынасының экспрессивті компоненті деп танимыз, ейткені коннотацияның басты функциясы - прагматикамен тығыз байланысты әсер ету қызметі. Бағаның лексикалық мағынасы аксиологиялық полюстерді қарама-қарсы қоюға негізделеді. Бағалауыштық лексиканы Л.А.Киселеваның терминімен прагмема деп атаймыз. Прагмемаға, негізінен, сейлеу субъектісі психикасының көңіл-күй, жігер саласының құбылыстарын бейнелейтін бірліктер жатады, олар тиісінше адресат психикасының кеңіл-күй, жігер саласына және осы 25 арқылы оның зияткерлік саласына оның мінезін реттеу мақсатында әсер етеді. «Түркістан уәлаяты газетіндегі» бағалауыштық қолданыстардың семантикасында жалпы адамзат қауымына тән нормативтермен қоса қазақ халқының психологиясы, айналаны қабылдау мен пайымдаудың ұлттық-мәдени спецификасы мен ерекшеліктері айрықша білінеді. Жеке сөздерде бағалауыштық мағына беру мүмкіндігі мол, әйтсе де бағалауыштық көбінесе синтаксистік тәсілмен беріледі. «Түркістан уәлаяты газетіндегі» прагмемаларды үлкен үш топқа бөліп қарастырамыз. а) Бірінші топты психологиялық прагмемалар құрайды. Бұған сенсорлық баға, яғни сезіну әрекетінен туындайтын әсерге байланысты баға беру прагмемалары жатады. Бұл топ прагмемалары бағаның объектісінен гөрі баға субъектісінің әсерін керсетеді. Олар: 1) Зияткерлік прагмемалар. Бұл прагмемалардың рационалдық жағы басым, баға субьектісі психикалық немесе физикалық рецептор ретінде танылады. Баға көңіл, ерік, интуиция, қиял сияқты сезім қабілеттерінен езге рационалдық таным қабілеті тұрғысынан беріледі: жаман ақыл, оқымысты, қатты залал, ақылды патша қаным, есті адамдар, қатты қымбат, мүқату, ақымақ адамдар т.б. 2) Эмоционалды прагмемалар. Баға бейнеленіп жатқан заттар мен оқиғалардың мәнін тікелей бастан кешіру, тура сезіну әсерінен туындайды: келемеж қылу, бишара халық бишара қатын, айран (қайран - автор) болу, күлкі қылу, нашар халық сүмдықтары шығып жату, кеңілі қарайып кетті, кеңілі менен қуанып, екініп жылап жүр, қаңғырып жүр, жарықтықтар, масқара қылып, көңіліне тымақ жақты, сабаз т.б.). ә) Екінші топқа этика-эстетикалық прагмемалар енеді. Эстетикалық баға әсемдік сезім қажеттерінен туындайды. Этикалық баға белгілі этикалықнормалардың, адамгершілікзаңдарыныңсақталуынабағытталса, эстетикалық бағаның моральдық жағы болмағанымен, ол да әсемдіктің белгілі критерийлерін басшылыққа ала отырып беріледі. Олар: жүктеу/скачать 5.44 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|