Бибатпа Кӛшімова
жүктеу/скачать 2.05 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ҤЙГЕНТАС (Уйгентас)
- ҤЙТОЛЫ (Уйтолы)
- ҤКІКҤП (Укикуп)
| Ҥ
ҤДЕК, Ӛдек (Удек) – қ., Тҥпқараған ауданы. Атау – «Шыңғыс хан шапқыншылығы кезінде Маңғыстауды билеген тҥрікменнің ханы Ӛдектің қонысы. Соны айғақтайтын ежелгі қорымдық және қорған орындары бар», – делінеді (Маңғыстау энциклопедиясы, 2008, 582). М.Қашқари сӛздігінде: ҥдек – «қҧм арасында кездесетін қатты жер». Ал тҥркі тілдерінде үдек - ӛзек сӛзінің бір варианты ретінде қолданылады (С.Атаниязов, 279). Біздің пікірімізше, атаудың мағынасы: «сай-салалы жерден қазылған қҧдық». ҤЙГЕНТАС (Уйгентас) – тӛбе, Қарақия ауданы. Атау ҥйген (етістік) және тас (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «ҥйілген тасты тӛбе». ҤЙСІН (Уйсин) – тӛбе, қор., Қарақия ауданы. Абс. биіктігі 183 м. Этноороним. ҤЙТОЛЫ (Уйтолы) – киелі ор., Тҥпқараған ауданы. Антропонекроним. Ҥйтолы Тышқанҧлы – Адайдың Мҧңал-Кҥшік руынан шыққан, 19 ғасырда ӛмір сҥрген кісі (С.Қондыбаев, 2000,45). Кезінде мешіт ашып бала оқытқан, әулие адам болған. ҤКІКҤП (Укикуп) – кҥп, Маңғыстау ауданы. Атау ҥкі (зат есім) және кҥп (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Атау маңында ҥкі кӛп болғандықтан қойылған. Сонда атаудың мағынасы: «маңында ҥкі кӛп болатын сай тҧйығындағы асты тастақты, шҧңғыл, су жиналатын орын». ҤЛЕК (Улек) – қ., ескі қор., Маңғыстау ауданы. Ел аузында, осында Ҥлек әулие жатыр делінсе, келесі бір аңыз дерегінде, қорым аты ҥлек малымен байланыстырылады. «Осы алқапты тҥрікменнің атақты байы мекен етеді. Оның ондаған табын тҥйесі болады. Бай тҥйе тҧқымын асылдандырмақ болып, Иран елінен ҥлек алдырады. Бір жылы қаңтар айында жараған кезде ҥлек алыстан аттылы адамды кӛріп, соған қарай желе жӛнеледі. Талшыбықтай жарап, қатқан қайыстай тартылып тҧрған Ҥлек қойсын ба, кӛзді ашып-жҧмғанша жетіп келеді. Он метрдей басын жерге салып, екі жағына теңселе жақындаған да, бҧзау тіс отыз екі ӛрме дойырмен қарақҧстан қойып жібереді. Сол кезде ҥлек екпінімен атқа соққанда, ат та ҧшады, ҥстіндегі жігіт те ҧшады. Бірнеше кҥннен кейін ғана байдың іздеушілері жайрап жатқан ҥш ӛліктің ҥстінен шығады. Ҥшеуін де сол жерге қаз-қатар кӛмген екен. Кейін әрлі-бері жҥрген адамға ҥлек кӛрінеді» (М.Нығметтулаев, Т.Кезбаев, 75). Ал біздің пікірімізше, Үлек атауы да кӛне үл (су) +ек (ағу етістігінің ӛзгерген формасы болуы мҥмкін), сонда атау «аққан су» мағынасын береді. Фоносемантикалық тҧрғыдан қарағанда су», «ӛзен» мағыналары и және у дыбыстары арқылы және олардың (ус, су, уда, йу (ю), и, а, йыл (иль, ыл, ел, жыл, іл, йол, уол, ул т.б.), юг, (юган, ек, ег, йога, ұйы, оек, екка), ул (ол, хол/хул, джуль/жуль, чуль, шул, ула т.б.) формалары арқылы берілген. жүктеу/скачать 2.05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|