Әл-Фараби философиясындағы «ізгілікті қала» идеямының мәні

Әл-Фараби өзінің «Қайырымды қала» еңбегінде адам танымынан бастау 
алып, оның қызметімен (ісімен), рухани өмірімен жалғасатын 
құндылықтарды, білім түрлерін кеңінен талдаған. Ойшылдың ұғымынша 
қоғамның беріктігі, тұрақтылығы, күштілігі имандылықтан, жаратылыс 
құдіреті туралы адамзаттың дұрыс танымынан (ілімнен) бастау алмақ. 
Барлық ғалам, адам баласы үшін бір ғана мән, бір ғана негіз бар, ол 
жаратушы. Әл-Фараби ілімінде жаратылыс ақиқат, ақиқат туралы дұрыс 
білім, адам баласының жаратылыс ақиқатын дұрыс ұғынуы Бірінші Тұлға 
туралы дұрыс білімінен көріненді. Қазақта, «жалғыздық бір Аллаға ғана 
жарасады» деген ұғым осыдан туса керек. Бұның мәні адам қанша атақты 
болсын, данышпан, кемеңгер, батыр, сәуегей болсын, барлық адамзатты өзіне 
қарата берсін ол адам дүниені өзгерте алмайды, табиғатты қайта жасай 
алмайды, кәрілікті жеңе алмайды. Сондықтанда барлық құдірет, мінсіздік 
жаратылыс иесінің құдіретіне ғана үйлеседі, сол ғана барлық жаратылыстың 
иесі болуымен ғана дара деген ұғымды білдіреді. Зиялы адам өз заманында 
имандылығы, діни білімі, қабілеті, тәрбиесі, адамгершілік қасиеттері арқылы 
адамзатқа, ұлтына, діні мен діліне дұрыс қызмет етіп, ұрпаққа ізгілігі мол 
істерін қалдыра білсе адамзаттық кеңістіктегі тұлғалыққа қол жеткізбек, 
бірақ адам қанша кемеңгер болса да Бірінші Тұлға бейнесін біле алмайды. 
Демек қоғамның, адамзат қоғамының, ұрпақтың бейбіт өмірін, ізгілігін 
қалыптастыратын жалпыға ортақ дұрыс білім, діни сауаттылық және 
парасаттылық. Бұлар қашанда адамзаттық мәдениет пен өркениеттің тірегі 
болып табылады. 
67.Ренессанс дәуіріндегі әлеуметтік- саяси философия Т.Мор, 
Т.Капанелла
Кайта ерлеу деуірінін негізгі ерекшеліктерінін бірі-утопизм.Томас 
Мор,Томмазо Кампанелла сиякты ойшылдар адамдардын жаксы емір 
суруіне, бостандырына кедергі келтіретін корамдык курылысты сынап, 
утопияга урынды. Т.Мор езінін "Утопия"деген енбегінде демократиялык 
баскаруга, тепе- тендікке негізделген утопиялык мемлекетті сипаттайды. 
Мордын айтуынша, беймалім аралда эділетті когам орнатылган. Онда бай да, 
кедей де жок. Меншіктін турі - когамдык ортак меншік. Енбек натижелері 
тен беліске туседі. Алайда, Мор ортагасырлык кол енбегінен баска 
жумыстын турін білмеді. 
Сондыктан да онын "Утопиясы" карабайыр, онімсіз енбекке негізделген 
когамды деріптеген болып шыгады. Әрине, Морды болашак техникалык 
дамуды болжап біле алмады деп кінәлауга болмайды. Онын кияли 
социализмі енбекші халык ушін тек арман болып калган токшылыкка 
негізделген әділетті коғам куруды уагыздайды, ол сонысымен ерекшеленеді. 
Мордын жолын кутан Т. Кампанелла 1599 жылы Испания устемдігіне карсы 
келтірілген халыктын көсемі ретінде усталып, абақтыға жабылған. 27 жыл 

бойы бас еркіндігінен айырылан Кампанелла барлык жазанын туріне кондікті 
де, мойымады да. Ол абактыда өзінін атакты "Кун каласын" жазды. Кітаптын 
идеялары итальян енбекшілерінін жагдайын кайткен кунде жаксартута 
болады деген арманнан туганы акикат. Озінін мазмуны жарынан "Кун 
каласы" Мордын "Утопиясына" ете уксас, негізгі идеялары бір-бірімен 
сайкес. Екі кітапта да карапайым кол енбегіне, когамдык ортак меншікке, тен 
беліске негізделген ортагасырлык шаруалардын арманы болган коныржай 
тірлік суреттеледі. 
Екі кітапта да корганыс мәселесіне коп көніл бөлінеді. Т.Кампанелла "Кун 
каласы" деген енбегінде жеке меншік жойылан коғамдык меншік енбекті тен 
белісу т.б.мәселелерді козгайды. Адамзаттын бірлігі мен игілігін 
армандайды. 
Атылшын гуманисі Томас Мор (1478-1535) --Эразм Роттердамскийдін Досы, 
әйгілі Утопия енбегінін автор. Латын тілін жаксы менгерген, зан 
мектептерінде білім алып, адвокаттык кызметтер аткарган. Енбегін багала ан 
коғамдастары оны парламент палатасына сайлады. Батыл саяси кезкарастары 
ушін 1535-жылдын 6-шілдесінде жазага тартыл-Ды (басы кесілді). 
Мордын Утопия енбегі мемлекеттін ен жаксы курылымы туралы пайымдауда 
арналған Утопия деген термин грек тілінен алынтан, жер бетінде жок жер 
дегенді білдіреді. Утопиянын бірінші белімінде Мор Англиядаты капитал 
корынын калыптасуынын алгашкы кезендерін су реттейді: коғам 
мушелерінін барлык мушелері байыуды гана кездейді және мемлекет атын 
жамылып, өз кулкынынын камын ойлайтын байлар мем- лекеттін сорына 
айналады. 

жүктеу/скачать 0.79 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: