кесте - Баптар бойынша өнімді өндіруге кеткен шығындар

95 
ма 
еңгейі 
сома шығын 
деңгейі 
сома 
шығын 
деңгейі 
дан (6 
гр.-4 гр.) 
кезеңдегі 
көрсеткіш-
терден (6 гр.-
2гр.) 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
1 
8 
9 
Шығын деңгейі әрбір бап бойынша жұмсалымдарды тауарлық өнім 
көлеміне бөлу арқылы анықталады.
Құрылымы және шығын деңгейі бойынша жоспардың серпіні мен 
орындалуын талдау дер кезінде жоспардан және өзіндік құнның нормативті 
көрсеткіштерінің ауытқуын сезінуге, өзіндік құнның теріс беталысын 
анықтауға, оны жоюға немесе келісуге нақты басқару шешімдерін 
қабылдауға мүмкіндік аламыз.
Тікелей шығындарды талдау.. Тікелей шығындарды талдау 
әдістемесін материалдық шығындар мысалында қарастырып көреміз. 
Тікелей материалдық шығындардың көлеміне әсер ететін жеке факторлардың 
ықпалын талдағанда материалдық шығындар келесілерге тәуелді екенін 
ескереміз: 
• шығарылған өнім қөлемінің өзгеруіне; 
• шығарылған өнім кұрылымының өзгеруіне; 
• шығарылған жеке бұйымдардың материалсыйымдылығына (6.2.5- 
кесте).

6.2.5 кесте - Материалдық шығындарға әсер ететін факторларды 
есептеуге қажетті мәліметтер
Көрсеткіштер, ақша 
бірлігі. 
Жоспар 
Нақты көлемдегі 
және құрылымдағы 
жоспар бойынша 
Нақты Өсу қарқыны 
% 
Шығарылған өнім көлемі 
7500 
_ 
8250 
110 
Материалдық шығындар-
дың сомасы 
2700 
3065 
3135 
Өз кезегінде материалсыйымдылық шамасына 6.1.1-суретте факторлар-
дың әсері көрсетілген. 

96 
6.2.1-сурет. Өнімнің материалсыйымдылығын талдаудың факторлық 
үлгісі 
Өнім көлемінің өзгеруіне байланысты тікелей материалдық шығындар-
дың ауытқуы базалық(жоспарлы) материалдық шығындарды шығарылған 
өнім қөлемінің өзгеру (өсу) қарқына лайықты түзету арқылы есептеледі: 
ΔC
м
(N) = C
м0 
× ΔТ
пр 
/ 100,
мұнда ΔТ
өсу 
- өнім қөлемінің өсу қарқыны. 
ΔC
м
(N) = 2700 × 10 / 100 = 270 теңге. 
Шығарылған өнім құрылымының өзгеруіне ( ΔC
м
(D) байланысты тіке-
лей материалдық шығындардың ауытқуы шығарылған өнімнің нақтылы 
көлемі мен құрылымында жоспарлы (базалық) мөлшер бойынша саналған 
жоспарлы тікелей материалдық шығындардың сомасынан шығарылған 
өнімнің көлемінің өзгеруіне байланысты жоспар бойынша тікелей материал-
дық шығындардың сомасы шегеру арқылы анықталады, яғни 
ΔC
м
(D) = 3065 - 2700 - 270 = 95 теңге. 
Өнімнің материалсыйымдылығының өзгеруі 
Жұмсалым 
мөлшері 
Өнім бағасы 
Өзара алмасатын 
материалға 
ауыстыру 
Бұйымның таза 
салмағы 
Материал бағасы 
Жұмсалым 
мөлшері 
Қайтарылатын 
қалдықтар 
Материалдық 
шығындардың 
құрылымы 
Материал бағасы 
Қайтарылмайтын 
қалдықтар 
Материал құрамы 

97 
Материалсыйымдылығының өзгеруі себебінен тікелей материалдық 
шығындардың ауытқуы нақты қалыптасқан мөлшер бойынша саналған 
нақты шығын сомасы мен нақты шығарылған өнім көлемі мен құрылымы
бойынша есептелінген тікелей шығындардың сомасының айырмасы арқылы 
анықталады:
ΔС
м
=С
м1 
- С
м
(D) = 3135- 3065 = 70 теңге 
немесе ΔС
м
= (3135 - 2700) - 270 - 95 = -70 теңге. 
Тікелей шығындардың өзгеруіне әсер ететін факторларды есептеу 6.2.6-
кестеде корсетілген. 
Жекелеген бұйымдардың материалсыйымдылығы себебінен материал 
шығындарының өзгеруі ұйымдарда басқарушылық талдаудың нысаны болып 
келеді (мысал бойынша +70 теңге). Көптеген өнеркәсіптік сала бойынша ма-
териалсыйымдылығының өзгеруін талдау оған әсер ететін үш факторлар 
әсерін зерттеуінен тұрады: шығын мөлшері, баға факторы, материалдардың 
өзара алмасуы. Соңғы фактордың ықпалы алмастырушы материалдың 
жұмсалым мөлшері мен бағасынан ауыстырылатын материалдардың жұмса-
лым мөлшері мен бағасының ауытқуы арқылы көрсетіледі.
Келесі талдау қаралған факторлардың әсерінен болған нақты себептерді 
анықтауға бағытталған.

жүктеу/скачать 1.93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: