кесте - Негізгі капиталдың қорқайтарымын санау үшін

111 
4 
Жұмыс 
істеп 
тұрған 
құрал-
жабдықтардың орташа жылдық құны 
(НК
ж
),  млн. теңге 
1809 
2216 
+407 
122,5 
5 
Негізгі капитал белсенді бөлігінің 
меншікті үлесі (Үл
б
) 
0,546 
0,554 
+0,008 
101,5 
6 
Негізгі капитал белсенді бөлігінің 
құнындағы жұмыс істеп тұрған құрал-
жабдықтардың меншікті үлесі (Үл
ж
) 
0,822 
0,857 
+0,035 
104,5 
7 
Жұмыс істеп тұрған құрал-жабдықтар 
саны (N
бір
), бірлік. 
28 
30 
+2 
107,1 
8 
Жұмыс 
істеп 
тұрған 
құрал-
жабдықтардың құны (НК
ж
), млн. теңге 
64,6 
73,9 
+9,3 
114,4 
9 Жұмыс күні, (T
күн
) 
305 
304 
-1 
99,7 
10 Атқарған станокауысым саны (T
ауыс
) 
15 372 
18 240 
+2868 
118,7 
11 Құрал-жабдықтардың 
жұмыс 
ауысымының коэффициенті (К
ауыс
) 
10 жол : (9 жол × 7 жол) 
1,80 
2,0 
+0,2 
111,1 
12 Бір ауысымның ұзақтығы (t
ауыс
), сағат 
8,0 
8,0 
— 
— 
13 Ауысым бойынша құрал-жабдықтардың 
жүктеме коэффициенті, (К
жұм
) 
0,684 
0,698 
+0,014 
102,0 
1
4 
Құрал-жабдықтардың пайдалы жұмыс 
уақыты (Т
п
), сағат - (9жол ×стр.11 жол 
× 12 жол × 13 жол) 
3004,13 
3395,07 
+390,94 
113,0 
1
5 
Құрал-жабдықтардың бірлігіне келетін 
өнімнің орташа жылдық көлемі, (Ө), 
мың теңге (1 жол:7 жол:14 
жол) 
62,3 
60,24 
-2,06 
96,7 
1
6 
Жұмыс 
істеп 
тұрған 
құрал-
жабдықтардың қорқайтарымы, (ҚҚ
ж
) 
2,896 
2,769 
-0,127 
95,6 
1
7 
Негізгі капиталдың қорқайтарымы, 
(ҚҚ
0
) 
1.30 
1.315 
+0.015 
101.15 
Негізгі капитал қорқайтарымының өсімі негізгі капитал құрамының 
оңтайлы өзгеруіне байланысты болғанымен жұмыс істеп тұрған құрал-
жабдықтар қорқайтарымының төмендеуі оны тежеп отыр.
Факторлардың жұмыс істеп отырған құрал-жабдықтардың қорқайтары- 
мына әсерін анықтауға қолданатын факторлық үлгі үшін абсолюттік айырма 
әдісі көмегімен есептеу жүргіземіз:
1. Жұмыс ауысымының өзгеру әсерінен қорқайтарымының өзгеруін 
анықтаймыз:
ΔҚҚ
o
(К
ауыс
) = ΔК
ауыс
× К
жүк0 
×Т
күн0
× t
ауыс0
× Ө
сағ0 
× 1/ НК
ж0.
сонымен қатар құрал-жабдықтардың бірлігінің орташа сағаттық 
өнімділігі:
Ө
сағ 
= Q
cағ
/N
ж 
Сонда ΔҚҚ
o
(К
ауыс
) = 0,2 × 0,684 × 305 ×8 ×62,3 × 1/64,6 = 321,9 
теңге/теңге

112 
2. Құрал-жабдықтардың жүктемесінің өзгеруінен (ауысым бойы жұмыс 
уақытын тиімді пайдалану) туған әсерден қорқайтарымының өзгеруі:
ΔҚҚ
o
(К
жұм
) = К
ауыс1 
×ΔК
жүк
× Т
күн0
× t
ауыс0
× Ө
сағ0 
× 1/ НК
ж0
ΔҚҚ
o
(К
жұм
) = 2×0,014×305×8×62,3×1/64,6 = 65,9 теңге/теңге 
3. Жұмыс қорының өзгеруінен пайда болған қорқайтарымының өзгеруі:
ΔҚҚ
o
(Т
күн
) = К
ауыс1 
× К
жүк1
× Δ Т
күн
× t
ауыс0
× Ө
сағ0 
× 1/ НК
ж0
ΔҚҚ
o
(Т
күн
) = 2×0,698×(-l) ×8×62,3×1/64,6 = -10,7 теңге/теңге 
4. Құрал-жабдық бірлігінің орташа сағаттық өнімділігінің өзгеруіне 
туындаған қорқайтарымының өзгеруі:
ΔҚҚ
o
(Ө
сағ
) = К
ауыс1 
× К
жүк1
× Т
күн1
× t
ауыс0
× Δ Ө
сағ 
× 1/ НК
ж0
, 
ΔҚҚ
o
(Ө
сағ
) = 2×0,698×304×8×(-2,06)×1/64,6 = -108,26 теңге/теңге 
5. Құрал-жабдық бірлігі құнының өзгеруінен туындаған қорқайтарымы-
ның өзгеруі:
ΔҚҚ
o
(НК
ж
) = К
ауыс1 
× К
жүк1
× Т
күн1
× t
ауыс1
× Ө
сағ1 
×(1/ НК
ж1 
- 1/ НК
ж0
), 
ΔҚҚ
o
(НК
ж
) = ×2×0,698×304 ×8×60,24 ×(1/73,9 – 1/64,6) = -398,38 
теңге/теңге 
Тұрақты деп санағандықтан ауысым ұзақтығы мен жұмыс күні қорқай-
тарымына әсер етпейді.
Факторлардың жұмыс істеп тұрған құрал-жабдықтардың қорқайтары-
мына жиынтық әсері келесіге тең болады:
 
ΔҚҚ
oж
= 321,9 + 65,9 – 10,7 – 108,26 – 398,38 = -129,54 теңге/теңге 
Есептеу нәтижелерін 8.5-кестесінің 2-графасына орналастырамыз. 
Ауысым және құрал-жабдықтардың жүктеме коэффициенттерінің жоғары-
лауы толық күндік және ауысым ішіндегі бос тұрып қалудан жұмыс уақыты 
ысырабының азайғанын көрсетеді, ол болса құрал-жабдықтардың қорқайта-
рымының өзгеруіне оң әсерін тигізіп отыр. Құрал-жабдықтардың жүкте-
месінің артуынан қорқайтарымы 0,2609 (0,1803+0,0806) теңге/теңге өсіп 
отыр.
Қорқайтарымға жұмыс күнінің азаюы, құрал-жабдықтардың орташа 
сағаттық өнімділігінің төмендеуі және құрал-жабдық бірлігінің орташа 
құнының өсуі теріс әсер жасап отыр. Кейінгі фактор жаңарту және ауыстыру 
кезінде қымбат құрал-жабдықты орнату нәтижесінде құрал-жабдықтардың 
орташа құндарының өскенін көрсетеді. Бірақта орташа өнімділіктің төменде-
уі құрал-жабдықтың бағасы оның өнімділігіне сәйкес келмеуі де мүмкін 

113 
немесе құрал-жабдық әлі меңгеру үстінде болуы мүмкін. Басқа да техника-
лық-ұйымдастырушылық себептері болуы мүмкін.
Қорқайтарымға факторлардың жиынтық әсері олардың байланыс ретіне 
қарай 7.5-кестеде келтірілген.
Қорқайтарымының жиынтық көрсеткішіне екінші деңгейдегі факторлар-
дың әсерін жұмыс істеп тұрған құрал-жабдықтар қорқайтарым әсерінің ша-
масын екінші деңгейдегі әрбір фактордың меншікті үлесіне көбейту арқылы 
анықтайды, яғни үлестік қатысу әдісімен.
Негізгі капиталдың қорқайтарым шамасына әрбір фактордың әсер ету 
шамасының қатынасы әрбір фактордың жиынтық көрсеткіштің ауытқуына 
келетін әсердің үлесін немесе «күшін» көрсетеді. 7.3.4 -кестенің мәліметі 
көрсетіп тұрғандай, қорқайтарым көрсеткішіне құрал-жабдық бірлігінің 
бағасы және құрал-жабдық бірлігінің өнімділігі күшті әсер етті. Бұл фактор-
лар қорқайтарымға әр түрлі бағытта әсер етеді: құрал-жабдық бағасының 
өсуі, әдетте, құрал-жабдық өнімділігінің өскенін көрсетеді немесе керісінше. 
Құрал-жабдық өнімділігінің төмендеу себебін білу үшін кәсіпорында құрал-
жабдықтың пайдалануына терең талдау жүргізу керек болады.
Қорқайтарымына үшінші деңгейдегі факторлардың әсерін анықтау үшін 
талдаудың басқа бағыты болып уақытты пайдалану теңгерімін (ауысым ко-
эффициенті мен жүктеме коэффициенті) көрсететін көрсеткіштер жатады. 
Егер жүктеме коэффициенті пайдалы уақытты атаулы уақыт қорына қатына-
сы ретінде қарастырылса, онда құрал-жабдықтың жүктеме коэффициентіне 
бос тұрып қалудың әсерін анықтауға мүмкіндік алынады. Бір жағынан тиімді 
уақыт жоспарлы-сақтандыру жөндеуге Т
жсдж
кететін уақытқа, құрал-
жабдықты жаңғырту уақытына Т
жаң 
және басқа да технологиялық себептерге 
байланысты болады. Сонымен, қорқайтарымына ауысым ішіндегі тұрып 
қалудың әсері келесі үлгі негізінде үшінші деңгейдегі факторлардың әсері 
ретінде анықталады:
К
жұм 
= (Т
ж 
– Т
жсж
– Т
жаң 
– Т
тқ 
= 1- (Т
жсж 
/ Т
ж 
+ Т
жаң 
/ Т
ж 
+ Т
тқ 
/ Т
ж
). 

жүктеу/скачать 1.93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: