Педагогикалық қызметтің мәні Педагогикалық қызметтің пайда болуы Кәсіби емес педагогикалық қызмет
Педагогикалық қызметтің пайда болуы
жүктеу/скачать 37.72 Kb.
|
| Педагогикалық қызметтің пайда болуы
Бұл іс-әрекет қай уақыттан бері пайда болды? Бұл сұраққа жауап беруге бола ма? Жауап педагогика, педагогикалық мазмұндағы сөздердің тарихына үңілу, олардың этимологиясын түсіндіру (этимология – сөздің шығу тегі). Сонымен аталған сөздердің шығу тегі қандай? Бұл сөздердің тарихы Ежелгі Грецияға (б.з.д. VI-IV ғғ.) полис қалаларында алғашқы мектептер пайда болған кезде және білім беру еркін азаматтың қадір-қасиеті ретінде қарастырыла бастаған кезге кетеді. Мектепке түскенге дейін еркін азаматтардың балалары үй тәрбиесін алған. Оларды арнайы құл – педагог (сөзбе сөз – гид) бақылап отырды. Демек педагогика сөзінің тура мағынасы – бала өсіру. Осылайша мұғалім сөзінде арнайы іспен байланысты тікелей мағына бар – жетекшілік ету, баланы бірге алып жүру. Сөздің ерекше мағынасы баланы ересек өмірге енгізуді қамтамасыз ететін ерекше іс-әрекеттің бөлінуіне байланысты болды, ол үшін сала арнайы оқытылып, тәрбиеленуі керек. Метафоралық мағына кез-келген адамға «басшылыққа» мезгіл-мезгіл қажет болатындығына байланысты және әр адамның өмірінде мұғалім – мұғалімге, мұғалім – тәлімгерге, рухани ұстазға, өз ісін басқа біреуге үйрететін адамға деген қажеттілік туындайды. Бірақ бұл педагогикалық қызметтің бастауы тым алыс емес тарихта – Ежелгі Греция тарихында дегенді білдіре ме? Бұл сұраққа керісінше жауап беру керек. Терминнің тарихы олар белгілеген құбылыстың тарихынан гөрі жас болып шығады. Ғалымдар тәрбие мен оқыту адамның әлеуметтік-мәдени іс-әрекетінің ең көне түрлеріне жатады деп санайды. Шынында да, туылған кездегі адам баласы – барлық тіршілік иелерінің ішіндегі ең нәзігі, әлсізі. Ол ұзақ уақыт бойы ересектердің көмегіне, олардың қолдауына, күтіміне, содан кейін арнайы оқыту мен тәрбиеге мұқтаж, онсыз ол өмірге бейімделе және тәуелсіз бола алмайды. Бұл ересек адамның көмегі, ересек балаға қоршаған әлем туралы қажетті білімді беру, кейінгі өмірге қажетті дағдыларды үйрету, кейіннен арнайы дайындалған адамдардың ісіне айналған педагогикалық іс-әрекеттің прототипі болды. Осылайша педагогикалық іс-әрекеттің тамыры ежелгі дәуірден бастау алады. Адамзаттың бұл қызмет түріне деген қажеттілігі тұқымды сақтау қажеттілігіне де байланысты болды, өйткені Д.Б.Эльконин жазғандай, онсыз қоғам балалар популяциясы – құрып бара жатқан қоғам. Негізінен біз ежелгі дәуірде педагогикалық қызметтің (оқыту мен тәрбиелеудің) бастауы қандай болғанын болжай аламыз. Біз мұны әлемдік өркениетке әлі интеграцияланбаған және рулық-тайпалық қоғамның дәстүрлерін ұстануды, қоғамның кіші мүшелерін оқыту мен тәрбиелеуді көздейтін өмір салты сақталған ұрпақтардағы тәрбиені этнографиялық зерттеулердің нәтижелері бойынша да бағалай аламыз. Бірақ қарабайыр қоғамда да арнайы оқыту мен тәрбиелеу қажеттілігі туындайды. Өз ісін басқаларға қарағанда жақсы білетін адамдар пайда болады – өз ісінің шеберлері, оның құпияларын, негіздерін біледі. Олардың өз саласындағы білімдері мен дағдылары басқа адамдардың білімдері мен дағдылары басқа адамдардың білімдері мен дағдыларынан асып түседі. Дәл осы себепті мұғалім-шәкірт құбылысы, мұғалім мен оқушының рөлдері, ерекше қарым-қатынастар пайда болады, соның арқасында мұғалімнің тәжірибесі, білімі, даналығы оқушыға беріледі. Адам айналасындағы әлемді неғүрлым көп білсе, соғұрлым шебер мұғалімдер пайда болды, олар өз білімдері мен тәжірибелерін оқушыларға жеткізе алды. Мұғалім – оқушының біртұтас құбылысы рухани және практикалық өмірдің әртүрлі салаларына еніп, әртүрлі салаларына еніп, әртүрлі бола бастады. Бұл педагогикалық қызметтің ғасырлар бойғы алғышарты болды, оның мәні адам өмірінің терең негіздерінде, Адам ұрпақтарының қарым-қатынасында, адамдардың білім мен тәжірибеге (әртүрлі істердегі іскерлік пен дағдыларға) сақталуы және басқаларға берілуі керек ең үлкен құндылық ретінде дамып келе жатқан қарым-қатынасында болды, өйткені бұл құндылықсыз оның өзі адам болуы мүмкін емес еді. Арнайы білім мен дағдыларды меңгеруді талап ететін кәсіби іс-әрекет ретінде педагогикалық қызметтің қалыптасуы жазудың пайда болуымен байланысты. Ауызша сөздің орнына сондай-ақ шебердің, шебер адамның іс-әрекетіне негізделген қарапайым тәрбие жүйесі, оның іс-әрекеттері білімді бекітудің жазбаша түрімен ауыстырылды. Сондықтан жазуды меңгерген және оқушыларға мәдени құндылықтарды сақтаудың әмбебап құралы бола алатын адамдардың арнайы таптық тобы ерекшеленді. Өз кәсібінің, ісінің, тәжірибесінің құпияларын оның іс-әрекетін бақылау, оның іс-әрекетін қайталау, іске тікелей қатысу арқылы жеткізетін мұғалім-шебермен қатар, практикалық іс пен рухани тәжірибенің көптеген құпияларына өзіндік «кілт» бере алатын мұғалімнің бейнесі пайда болды. Жинақталған мәдени тәжірибені бір ұрпақтан екінші ұрпаққа беру тәсілінің өзгеруі «білімдіден» «білімсізге» өмірлік мақсаты педагогикалық қызметке айналған ақыл-ой еңбегі адамдарының пайда болуына әкелді. Адам, осы қызметпен айналысып, қоғамдағы ерекше тұлғаға айналады. Оған көп нәрсе байланысты болды. Оқытудың анонимділігі мен ұжымдық сипаты жоғала бастады. Бұрын тұрмыстық, Еңбек және басқа қатынастардан ажырамайтын оқыту біртіндеп қарым-қатынас пен қызметтің тәуелсіз түріне айналды. Жазудың пайда болуы мен дамуы, жазудың күрделі техникасы (сына жазуы, иероглифтер) мұғалімнен арнайы білім мен дайындықты талап етті. Ол күнделікті ауыр жұмысқа дайын болуы керек еді, өйткені дәл осы таңбалықты , еңбекқорлықты , күштарлықты ол шәкірттеріне беруі керек болды: «жазбаларды жақсы көр және биді жек көр. Күні бойы саусақтарыңызбен жазыңыз және оны жер бетіндегі қуаныштан бас тартуды талап ете отырып, мұғалім оны өз жолына дайындауы керек болды» сенің жүзіңде тұр! Кітапты мұқият оқып шығыңыз. Күнді бос өткізбеңіз, әйтпесе сіздің өміріңізге кедергі келтіреді. Қолыңызбен жазыңыз. Аузыңызбен оқыңыз. Сізден көбірек білетін адамнан кеңес сұраңыз». Кейбір ежелгі өркениеттерде тәлімгер мұңалім өте құрметті деп саналады – мысалы, ежелгі Қытайда, Үндістанда, Египетте. Педагогикалық іс-әрекет, мұғалім және мектеп ежелгі мәдениеттер алдында ерекше мағынаға ие болды. Бізге жеткен «Ахтой ілімі» папирустың үзіндісін оқыңыз: «және ол оған айтты: Жүрегіңізді кітаптарға бұрыңыз, қараңыз, кітаптардан жоғары ештеңе жоқ!... Егер хатшының астанада лауазымы болса, онда ол қайыршы болмайды, егер мен сені анаңнан гөрі кітаптарды жақсы көруге мәжбүрлесем, егер мен сенің алдыңда кітаптардың сұлулығын көрсете алсам...» Ахта ұлына сабақ бере отырып, көптеген мамандықтар туралы айтады: мысшы,тас қалаушы, Брадобрей, фермер, тоқушы, бояушы, сандалшы кір жуушы, балықшы. Олардың барлығы, оның пікірінше, қиын, қауіпті, алғыссыз, өмірге қаражат бермейді. Ежелгі мысырлықтың пікірінше, бір лауазым бар – рая кедейліктен арылып, басқа адамдардың құрметіне бөленеді,- бұл хатшы лауазымы: «бұл барлық басқа лауазымдардан жақсы Сондықтан мектепке барып, жазуды және оқуды үйрену керек, «кітаптарды білу» : « егер кітаптарды кім білсе оған: « бұл сен үшін жақсы!» Мен саған көрсеткен іс-шараларда олай емес деп хатшыға айтпайды». Бұл адамға жұмыс жаса!... «Мектептегі күн сізге пайдалы, ондағы жұмыс мәңгілік, таулар сияқты». Жазушының лауазымы соншалықты құрметті болғандықтан, алғашқы мұғалімдер болған жазушылар болды: олар мәтіндерді өздері қайта жазды, оқушыларға қолжазбаларды жазуды, қайта жазуды, математикамен айналысуды, өлеңдер, әнұрандар, ертегілер оқуды, әдемі сөйлеуді үйретті. Жазушы М.Матье сияқты, ол өзінің кітабында айтқан ерте заманда да барлық мұғалімдер зұлым Шедс сияқты болған жоқ деп болжауға болады, ол үшін ұран: « баланың құлағы оның артына және ол ұран кезде тыңдайды». Бәлкім, жас мұғалім Аменхотеп оқушыларға көмектесіп, оларға жанашырлық танытып, оларды ел тарихына деген көзқарасымен баурап алған шығар, оның поэзиясына: «Аменхотеп үнсіз қалады және Мехиге қарап, оның қаншалықты қызығатынын көреді. -Не, өлеңдер ұнадыма, Мехтар? – деп сұрайды Аменхотеп. -Керемет! – бала қуана жауап береді. -Сонымен, сізге ұнайтын жақсы өлеңдер бар ма? (...) А.Аменхотеп оның есіне түсуіне жол бермейді және басқа жеңіс гимндерінің үзінділерін оқи бастайды, суреттердің жарықтығымен және өлеңнің айқындылығымен ерекшеленетін және сонымен бірге Мехтарды қызықтыратындай қарапайым және түсінікті құрылымдарды таңдайды. Мұғалім жеке өлеңдерді бірден талдайды, олардың үйлесімділік құрылымына баса назар аударады» Бұл үзінділер,көріп отырғаныңыздай, сауаттылықтың құпияларынан басқа, мұғалім оқушыларға мұғалім мен оқушы арасындағы қарым-қатынастың ерекше түрін (қорқу және ауыр, қуанышсыз жұмыс ретінде ілімге деген көзқарас немесе, керісінше, жаңа, қызықты, әдемі білуден қуаныш сезіміне жеткезгенін көрсетеді). Сол алыс уақытта мұғалімдердің де әртүрлі түрлері болған деп ойлау керек: қорқыныш пен жаза негізгі құралы болған мұғалімдер және педагогикалық қызметке оқушыны қызықтыру үшін олар оған қызықты білім жолын ашты. Тарихи тұрғыдан педагогикалық іс-әрекеттің дамуы туралы ойлана отырып, оны жүзегеасырған адамдардың жеке басына назар аудару керек. Олардың қызметінің объектісі, ең алдымен, балалар – оқушылар, қоғамның кез-келген сыртқы әсерлерге ең сезімтал бөлігі болды. Бәлкім, бірінші кезекте балалрға деген көзқарас педагогикалық қызметпен айналысатын адамдардың түрлері «зұлым» және «жақсы» мұғалімнің критерийі, басты мақсаты оқыту мен тәрбиелеу болып табылатын мұғалім арасындағы «су алабына» айналған шығар білімге деген құштарлық, оның рухани өзгеруі. Педагогикалық қызметтің тарихи дамуы бізің уақытымызда мұғалім мен оқушы арасындағы қарым-қатынасты қайта қараудың нәтижесі болып табылады. Бірте-бірте білім беру мен тәрбиелеу процесінде субъект – объектілік қатынастардың шектеулілігі барған сайын байқала бастады, онда оқушы тек педагогикалық әсердің объектісі болып табылады. Мұғалім мен оқушы өзара қарым-қатынас жасайтын, бір-біріне әсер ететін өзара түсіністікке ұмтылатын, эмпатияға қабілетті субъективті қатынастар жүйесі барған сайын бағалана бастады.өзін-өзі бақылауға арналғын сұрақтар. Педагогикалық іс-әрекет феномені бұл ұғымнан әлдеқайда «ескі» деген тұжырыммен келісесіз бе? Мұғалімнің (мұғалім, тәлімгер, тәрбиеші) тікелей және метфоралық мағынасы бар ұғымға ие екенін растаңыз. Ол үшін өмірлік тәжірибеңіздің, әдебиет, өнер туындыларының фактілерін пайдаланыңыз. Педагогикалық қызметтің мазмұны қандай? Неге? Неліктен педагогикалық қызмет адам болудың маңызды негіздерінің бірі болып табылады? Оның әмбебап сипаты недетер? Мұғалім – шәкірт құбылысынсыз адам өмірі мүмкін емес екенін дәлелдеңіз. Неліктен жазудың пайда болуымен педагогикалық қызметтің маңызы артты? Әр түрлі халықтардың мақал-мәтел жинағынан ежелгі заманнан бері адамдардың қоғамдық пікірінде мұғалімнің мақсаты мен педагогикалық қызметі туралы жоғары түсінік қалыптасқанын көрсететін сөздерді таңдаңыз. Шеттердегі жазбалар. Александр Македонскийден: -Неге сен мұғалімді туған әкеңнен артық құрметтейсің?-деп сұрағанда. -Әкем маған қмір сыйлады.- деп жауап берді Александр, ал ұстазым маған мәңгілік өмін берді Әл-Хурси -Мұғалімнің қатаңдығы әкесінің еркелетуінен жақсы. Парсы мақалы 1.3. Кәсіби емес педагогикалық қызмет Мамандық – бұл арнайы дайындықты қажет ететін және өмір сүру көзі болып табылатын еңбек қызметі. Осыған сүйене отырып, кәсіби және кәсіби емес педагогикалық қызметті ажыратуға болады. Бұл тақырыптың идеясы – педагогикалық іс-әрекет адам өмірінің көптеген салаларын қамтитын өте кең құбылыс екенін көрсету. Бұрын оның мазмұны адамның оқуы, тәрбиесі және дамуы деп айтылған, мұндай әрекеттің орбитасына әр адам өмір бойы бірнеш рет түседі. Әр адамның өмір жолында оны үйрететінжәне тәрбиелейтін адамдар бар. Кәсіби мамандар әрқашан оқытылады және тәрбиеленеді ме? Өмір жолымыздың басында мұны кім жасайды? Философ М.С Қаған адамзаттың екі жетекші өнертабысы бар деп есептеді. Бұл мәдени маңызы бар өнертабыстар. Бұл отбасы мен мектеп туралы. Олардың арқасында адам мәдени болмысқа айналады. Бұл тақырыптың отбасы туралы айтатын боламыз. Ғалымның сөзіне тоқталайық: «отбасы ұзақ мерзімді, берік жүйеге айналады, өйткені балалрға генетикалық жолмен берілмейтін мінез-құлық бағдарламаларын беру әлдеқайда көп уақыт пен еңбекті қажет етеді; отбасы баланың адамзаттың бүкіл алдыңғы жинақталған адам мінез-құлқының тәжірибесін игере бастауы үшін ең қолайлы жағдай жасауы керек, бұл балалар мен ата-аналардың тікелей және ұзақ мерзімді, қарым-қатынасында ғана болуы мүмкін. Ата-ананы баланың алғашқы мұғалімдері деп атауғ бола ма? Бұған халық даналығы дәлел, көптеген көрнекті тұлғалар осындай пікірде: «тәрбие мен нұсқаулық өмірдің алғашқы жылдарынан басталып, өмірінің соңына дейін жалғасады»(Платон); «адамды тәрбиелеу оның өмірге келуімен қатар жүреді; сөйлемес бұрын, естімес бұрын, ол қазірдің өзінде үйреніп жатыр. Тәжірибе сабақтан бұрын болады»(Ж.Ж.Руссо); «бірінші кезекте ана тәрбиесі ең маңызды»(Гегель); «тәрбиелеу тек тамақтандыру дегенді білдірмейді, жүрек пен ақылға бағыт беру керек, ол үшін ананың мінезі, білімі, дамуы, адам мүдделеріне барлығына қол жетімділігі қажет еме пе?»(В.Г.Белинский). бұл сөздердің артында балаларды тәрбиелеп отырған ана мен әкенің орасан зор және иірілген өмірі жатыр. «...Бұл бір жағынан балада ерекше қалыптасып, оның туа біткен жеке қасиеттеріне сүйене отырып, оны әлеуметтік функция емес, жеке тұлға ретінде өсіру үшін мәдениеттің мүмкіндіктерін пайдаланатын отбасы» Отбасылық тәрбие педагогикалық қызмет пе? Иә, болып табылады, егер ата-аналар мұғалімдер, тәлімгерлер, балаларға қатысты ақылды «басшылық» рөлін атқарса, егер ата-ана олардың адам болып өсуіне жүрек пен ақылға бағыт беруге, алғашқы білім беруге ұмтылса. Бірақ ата-аналардың балаларды тәрбиелеу және оқыту жөніндегі қызметікәсіби емес. Тіпті ең әйгілі тәрбие романдарын», «отбасылық романдарды» оқи отырып, біз ата-ана тәрбиесінің нақты жазылған бағдарлама бойынша жүзеге асырылғанын көрмейміз, сондықтан ата-аналар балаларымен қандай да бір сабақтар өткізуге аранйы дайындалады. Ата-аналар ғылыми педагогикалық теорияларға сүйенбейді, балаларын тәрбиелеуде қатаң педагогикалық жүйелерді ұстанбайды. Бұл жақсы нәрсе екеніне келісейік. Егер баланың жас кезінен бастап отбасы педагогикалық қызметпен байланысты білім беру институтына – мектепке барса, ол нәтижесіз болар еді. Отбасылық тәрбиенің күші, тәрбиешілердің педагогикалық қызметінің тиімділігі - тәрбие мен оқытудың табиғилығында, байқаусызда, оның отбасының күнделікті өмірінен үйлесіміне, ата-аналардың іс-әрекеттерінің, балалармен қарым-қатынасының жасырын педагогикасында, ерекше қарым-қатынастарында,олардң негізгі қандас жақындық, біз-біріне ерекше сүйіспеншілік болып табылады. Ата-аналар педагогикалық қызметпен кәсіби түрде айналысса да, көп жағдайда біз балалрын үйде тәрбиелеуде оларбелгілі бір ережелерді қатаң сақтайтынына көз жеткізе алмаймыз. Т.А.Луговскаяның «менің есімде» атты шағын кітабынан үзінді оқыңыз. Бұл балалық шақ, отбасы туралы повесть. Отбасы басшысы-революцияға дейінгі ерлер гимназиясында қызмет жасаған мұғалім. Әңгіменің көптеген эпизодтары осы отбасында ата-ана тәрбиесінің таланты туралы айтады. «Мен барлық түсініксіз нәрселерді жазып алуым керек еді әкесінен түсінік алу сәті. Мен күнделіктің сақталған беттерін сұрақтармен бірге келтіремін әке Неліктен гректер бізден басқаша сезінді? Неліктен олар бәрін жасай алды: аналарын өлтіріп, үйленуге болады? Қорқақтықтың қорқыныштан айырмашылығы неде? Егер адам шынымен жаман болса, ол туралы жамана деп айтуға бола ма, және ол қалай аталады – айыптау немесе шындық па? (...) Балалық шақтың аяқталуы үшін қанша жыл болу керек? Жарлық дегеніміз не? Әңгіменің кейіпкері: «Әкемнің еш уақытта сұраққа жауап бермегені есімде жоқ. Кейде ол ойланып, кейде күлді, бірақ әрқашан жауап берді. Оның жауаптары менің білімім мен адамгершілігімнің негізі болды» Бұл сөздерді В.Г.Белинскийдің бұрын берілген сөздерімен салыстырыңыз – «жүрек пен ақылға бағыт беру». Олар толығымен мағынасы бойынша бірімен-бірі толық үйлеседі. Белгілі бір адамдардың өмір тарихына, олардың өміріне – сипаттамаларына, естеліктеріне сілтеме дасай отырып, біз ата-ананың, әкенің немесе ананың өсіп келе жатқан баланың жеке басының көптеген жақтарына қаншалықты педагогикалық әсер ететінін көреміз. Жазушы В.В.Набоковты балалық шағында шақырылған үй мұғалімдері ұзыннан созылған ағылшын бонндары мен губернаторлары арнайы тәрбиелеген. Алайда, ананың әсері ешнәрсемен салыстырылмайды. «Міне, есіңізде болсын»,- деді ол жұмбақ көрініспен, менің назарыма егжей-тегжейлі мәлімет бере отырып: күнсіз көктем күннің бұлтты – Інжу-маржан аспанына көтерілген джилиан, алыстағы тоғайды әртүрлі позицияларда суретке түсіретін түнгі найзағай жарқылы, дымқыл терассаның палитрасындағы үйеңкі жапырақтарының түстері, жаңа жауған қар үстінде құстардың серуендеп сына жазуы» Отбасылық тәрбиеде адамгершілік, табиғат, сұлулық туралы арнайы сабақтар, алдын-ала жоспарланған әңгімелер жүргізілмейді. Бүкіл отбасының – күнделікті оқиғалары, қамқорлықтары, қарым-қатынастары, қуаныштары мен драмалары бар өмірі – ересек балаларға беретінсабақтарының тұрақты тізбегі. Бұл сабақтар әдетте адам мен бірге өмір бойы болып, ұрпақтардың келесі буынын тәрбиелеу үшін педагогикалық көзқарасын қалыптастырады. Бірде-бір отбасы екіншісіне ұқсамайды.Ауқатты отбасылар бар,кедей отбасылар бар,ата-аналары әртүрлі әлеуметтік позицияларға ие, білім деңгейі,мамандықтары мен қызығушылықтары әртүрлі. П.А.Сорокин, әлемге әйгілі әлеуметтанушы,бес жасында анасыз қалды. Оның балалық шақтағы естеліктері бәрінен бұрын әкесімен байланысты. Әкесі, ұлының айтуы бойынша,әйелі қайтыс болғаннан кейін «қайғылы маскүнем» болды. Мұндай әке балаларына не үйретті? Ол да көп нәрсені үйрете,көрсете алады екен.Болашақ ғалымның есінде әкесінің «еңбекте жұмыс істейтін және адал ,бізді қолөнерге, адамгершілік нормаларына және сауаттылыққа үйреткен» деген жауаптылық, қамқорлық,достық сияқты қасиеттері бейнеленген. Ата-аналарға кешірілетін нәрсе, кәсіби мұғалім үшін кешірілуі екі талай. Олардың сабақтары балалар үшін маңызды,тіпті егер ата-аналар жалпыға бірдей танылған стандарттарға сәйкес келмесе де. Ата-ананың бойындағы дарындылықтың ашылуы жеке басының жан-жақты дамуының қалыптасуынан, мәдениетінен болашақ әке мен анаға, болашақ ұрпаққа деген көзқарасынан ажырамайды.Бұл адамның жеке басының ең жақын жақтарының бірі, оған сыртқы көзқарас ене алмайды. Бірақ дәл осы салада адам өзінің адамгершілігін, тұтастай алғанда отбасының педагогикалық функциясын орындауға дайындығын және жеке басын анықтайды. Психолог Б.Г.Ананьев адамдардың олар үшін жаңа мәртебе алу қиынға соғатыны туралы-ӘКЕ немесе ана болу туралы былай деп жазды: «Ана-балалардың тәрбиешісі және рухани тәлімгері,ол балаға – бейнеленген махаббат.Ананың тәрбиешілік функциялары әр түрлі жетістіктермен игеріледі,өйткені аналық сый мен таланттардың үлкен ауқымы бар.Сонымен қатар,мұның бәрі қоғамның әлеуметтік функцияларына және жас жұбайдың оған жаңа әке рөлін игеруіне қатысты» Жағдайлардың қолайлы үйлесімімен,ата-аналардың балаға адам тәрбиелеуге деген саналы ұмтылысы мен олардың педагогикалық идеалына сәйкес ,тәрбиелік функцияларды алу жемісті бола алады.Сонымен бірге,бұл мүмкіндікті іске асыруға бірқатар факторлар әсер етуі мүмкін:әлеуметтік,отбасылық,жеке.Олардың арасында барлық ата-аналар кехдесетін біреу бар.Өсіп келе жатқан бала жаңа қиындықтар туғызады.Әр әке мен ана өз таңдауына тап болады:дайын педагогикалық шешім табу немесе өзінің естелігінен зардап шегу. Бұл туралы поляк дәргері және ағартушысы Януш Корчак өте дәл айтты: «Мен түсінгім келеді:ешқандай кітап,дәрігер жоқ,олар өздерінің қырағы ойлары мен мұқият бақылауларымен алмастырылады,біреуге сізге дайын ойлар беруді бұйырады-бұл басқа әйелге балаңызды дүниеге әкелуді тапсырады. Азапта босану керек ойлар бар және олар ең құнды. Олар сен, ана, кеуде немесе желін бересің бе, мәжбүрлеу белбеуіне жетекшілік етесің бе, соны шешеді» Януш Корчак ата-ана тәрбиесінде риясыз болу қаншалықты маңызды екенін айтады: «сіз балаға ата-анасынан алған нәрсені бересіз бе және сіз пайыздарды мұқият жазып, есептейсіз бе?» Ата-аналардың педагогикалық қабілеттерінің қалыптасуына,олардың отбаындағы педагогикалық іс-әрекетке дайындығына көп нәрсе әсер етеді: әлсіз немесе дені сау бала, әдемі немесе әдемі емес, «ыңғайлы» немесе көңіл-күйді түсіретін, белсенді немесе пассивті және тағы басқалар. «Бала-бұл жүз түрлі бет перде, қабілетті артистің жүз рөлін орындайды. Кейбіреуі анасымен, екіншісі әкесімен, әжесімен, атасымен, енді біреуі қатал және мейірімді мұғаліммен, тағы біреуі ас үйде және құрдастарының арасында, кейбіреулері байлармен және кедейлермен, соңғы біреулері күнделікті және мерекелік киіммен». Бұл жерде баланың саналы екіжүзділігі туралы емес:ол белсенді, ол ересектерді сынайды; ол ойнайды; ол өзіне таныс емес ездейсоқ жағдайларды меңгереді; ол әртүрлі өмірлік рөлдерді ойнайды. Ата-анаға педагог болу өте қиын. Кейбір ғалымдар ата-аналар отбасында баланы қатесіз тәрбиелеуге көмектесетін педагогикалық білім алуы керек деп есептеді. Бірқатар кітаптарда олар ата-аналардың педагогикалық қызметіне деген көзқарастарын баяндап, отбасындағы балаларды тәрбиелеу мен тәрбиелеудін теориясы ме практикасын ашты. Бұл кітаптарсыз білім мен педагогиканың тарихы мүмкін емес: Я.А.Коменскийдің «Ана мектебі», Д.Локктың «Тәрбие туралы ойлар», П.Ф.Лесгафттың «Баланың отбасылық тәрбиесі және оның маңызы», В.А.Сухомлинскийдің «Ата-ана педагогикасы», А.С.Макаренконың «Ата-аналарға арналған кітап». Мәдениет тарихы ата-аналардың балалары үшін саналы түрде педагог болуға тырысқаны және сонымен бірге олардың ұмтылысы күйреумен аяқталғаны туралы көптеген ағартушылық және қайғылы оқиғаларда болады. Неліктен? XVIII-XIX ғасырларда Ф.Честерфилдтің авторлығымен баспаға берілмеген және автор қайтыс болғаннан кейін жарық көрген «Ұлыма хат» кітабы өте танымал болды. Ф.Честерфилд мемлекет қайраткері, философ, тарихшы, шешен, публицист болған.Губернатка-қызбен кездейсоқ болған,сосын әкесінің атымен аталған Филипп есімді бала дүниеге келді. Честерфилдтің өмірбаяндары оның әкелік сезімі өте күшті, тіпті әке болуға ынтызар деп жазады. Сол кездегі отбасылық заң баптарына сәйкес баланы әкесінің отбасында тәрбиелеуге мүмкіндік бермеді. Филипп өмірінің көп бөлігін шетелде,әкесінен және анасынан алыс жерде өтізді. Көптеген жылдар бойы әкесі ұлына күнделікті хат жүйесін құрды. Әкесі үш тілде хат жазды, сондықтан оларды оқығанда ұлы аудармамен жаттығып үйреніп хаттар география, тарих, мифология бойынша оқу материалдарымен толтырылды. Ұлы неғұрлым үлкен болса, соғұрлым хаттар моральдық оқу сипатына ие болды: бұл кеңестер, нұсқаулар, ілімдер, ережелер, сақталуы керек ережелер. Алайда, мұқият әзірленген педагогикалық эксперимент өзін ақтамады. Ұлы өте қарапайым және әкесіне алыс адам болып шықты. Ол дипломатиялық жолен алға жылжыған жоқ, оны әкесі осылай дайындаған. Ол әкесінен некесін жасырды. Ол тіпті әкесіне өзінің ауыр науқасы туралы жазудан тартынды. Оған оның жасырын жолмен өмірге келуі кейін Филиппке үнемі салмақ түсірді, оның шынайы өмір сүруіне мүмкіндің бермеді. Олар мүлдем бөлек өмір сүрді; олардың мүдделері сәйкес келмеді: әкесі бос кеңістікке жазғандай, ұлының жасанды қиялдағы бейнесін жасап, нақты хат алушыға ұқсамады. Осылайша, біз саналы түрде қойылған педагогикалық мақсаттар да, оларға қол жеткізу жөніндегі саналы іс-әрекеттер де баланы сәтті тәрбиелеудің кепілі емес екенін көреміз.Баланы білу, түсіну, сенімді қарым-қатынас, өзара қарым-қатынас, рухани жақындық-ата-аналардың педагогикалық қызметі үшін қажетті жағдайлар. жүктеу/скачать 37.72 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|