Дәріс сабақтарының мазмұны

6. Дәріс сабақтарының мазмұны

1 Қазақстан Республикасының «Акционерлік қоғамдар туралы» Заңы. Акционерлік қоғам түсінігі.

2 Акционерлік қоғам түрлері.

3 Ашық халықтық қоғам.

Құқықтық бірліктер мемлекеттік тіркелуден өткен сәтінен бастап ұйымдастырушылық-құқықтық нысанға жатқызылады. Жеке тұлға мемлекеттік тіркеуден жеке кәсіпкер ретінде өткеннен кейін кәсіпкерлік қызметпен айналысуға құқылы. Жеке тұлға Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел азаматтары, сонымен қатар азаматтығы жоқ тұлғалар бола алады. Заңды тұлғаның қалыптасуының ең басты шарты болып оның қатысуышыларымен, яғни құрылтайшыларымен заңды тұлғаның құқықтық мәртебесін айқындайтын құрылтай құжаттарын даярлау табылады. Құрылтай құжаттарында заңды тұлғаның ұйымдастырушылық-құқықтық нысаны көрсетілген толық атауы, орналасқан мекен-жайы, шаруашылықтың қызметін басқару тәртібі, құқығы, жауапкершілігі және т.б. көрсетіледі. Шаруашылық нысанның құрылтайшылары заңды және жеке тұлғалар бола алады.

Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі және қолданыста жүрген заңдарына сәйкес кәсіпорындардың келесідей негізгі ұйымдық-құқықтық нысандары (Б қосымша) бар:

- шаруашылық серіктестіктер;

- мемлекеттік кәсіпорын;

- акционерлік қоғамдар;

- кооперативтер.

Шаруашылық серіктестіктер болып жарғылық капиталы құрылтайшылардың салымдарынан құралатын коммерциялық ұйымдар табылады. Шаруашылық серіктестіктерді толық серіктестік, сенімге негізделген серіктестік, жауапкершілігі шектеулі серіктестік және қосымша жауапкершілікті серіктестік деп жіктеуге болады. Кәсіпкерлер бірлестігі бірлестіктің сипатына және қатысушының міндеттеріне, жауапкершілік деңгейіне қарай тұлғалар бірлестігіне және капитал бірлестігіне бөлінеді.

Тұлғалар бірлестігі – серіктестік ісін жүргізуге, басқаруға әрбір қатысушы құқылы болатын және салымшылары оған салымдарымен ғана емес, жеке қызметтерімен де бірігетін бірлестік.

Капитал бірлестігі – бұл салымшылардың қызметі емес, тек капиталдың бірігуі. Мұнда кәсіпорынды басқарумен арнайы құрылған орган айналысады.

Шаруашылық серіктестіктер – бұл тұлғалар бірлестігі. Ол толық серіктестік, сенімге негізделген (коммандиттік) серіктестік, жауапкершілігі шектеулі серіктестік және қосымша жауапкершілікті серіктестік болып құрыла алады.

Құрылтай шарты мен жарғы шаруашылық серiктестiктiң құрылтай құжаттары болып табылады. Жарғы бiр қатысушы құрған шаруашылық серiктестiктiң құрылтай құжаты болып табылады. Шаруашылық серiктестiктiң құрылтай құжаттарында әрбiр қатысушының үлес мөлшерi туралы; серiктестiктiң жарғылық капиталына олар салатын салымның мөлшерi, құрамы, мерзiмi және тәртiбi туралы; серiктестiктiң жарғылық капиталына салым салу жөнiндегi мiндеттердi бұзғаны үшiн қатысушылардың жауапкершiлiгi туралы ережелер болуға тиiс.

Ақша, бағалы қағаздар, заттар, мүлiктiк құқық, санаткерлiк қызмет нәтижесi құқығын қоса алғанда және өзге де мүлiк шаруашылық серiктестiктiң жарғылық капиталына салынатын салым бола алады. Құрылтайшылардың (қатысушылардың) жарғылық капиталға заттай нысанда немесе мүлiктiк құқықтар түрiнде салған салымдары барлық құрылтайшылардың келiсiмi бойынша немесе серiктестiктiң барлық қатысушыларының жалпы жиналысының шешiмi бойынша ақшалай нысанда бағаланады.

Шаруашылық серiктестiктiң жоғары органы оның қатысушыларының жалпы жиналысы болып табылады. Толық серiктестiктен және сенiм серiктестiгiнен басқа, бiр тұлға құрған шаруашылық серiктестiктерде жалпы жиналыстың өкiлеттiгi оның бiрден бiр қатысушысына тиесiлi болады.

Шаруашылық серiктестiкте оның қызметiне күнделiктi басшылық жасайтын және оның қатысушыларының жалпы жиналысына есеп берiп отыратын атқарушы орган (алқалық немесе жеке-дара) құрылады.

Серiктестiктiң алқалы органдары ретiнде:

1) басқарма (дирекция);

2) байқаушы кеңес;

3) заң актiлерiнде немесе шаруашылық серiктестiктің жалпы жиналысының шешiмiнде көзделген жағдайларда серіктестікте басқа да органдар құрылуы мүмкiн.

Шаруашылық серiктестiктiң органдарының құзыретi, оларды сайлау (тағайындау) тәртiбi, сондай-ақ олардың шешiмдер қабылдау тәртiбi ҚР-ның Азаматтық Кодексіне, заң құжаттарына және қоғамның құрылтай құжаттарына сәйкес белгiленедi.

Шаруашылық серiктестiгi қаржы есептерiнiң дұрыстығын тексеру және растату үшiн серiктестiкпен немесе оның қатысушыларымен мүлiктiк мүдделер жөнiнен байланысы жоқ аудиторлық ұйымды тарта алады (сыртқы аудит). Шаруашылық серiктестiгiн аудиторлық тексеру серiктестiк бiр немесе бiрнеше қатысушысының талап етуi бойынша солардың есебiнен кез келген уақытта жүргiзiлуге тиiс. Шаруашылық серiктестiгiнiң қызметiне аудиторлық тексерудi жүргiзу тәртiбi заңдармен және серiктестiктiң құрылтай құжаттарымен белгiленедi.

Шаруашылық серiктестiкке қатысушылардың:

1) құрылтай құжаттарында белгiленген тәртiппен шаруашылық серiктестiктiң iстерiн басқаруға қатысуға;

2) шаруашылық серiктестiктiң қызметi туралы ақпарат алуға және құрылтай құжаттарында белгiленген тәртiппен оның құжаттамаларымен танысуға;

3) таза табысты бөлiсуге қатысуға;

4) шаруашылық серiктестiк таратылған жағдайда несие берушiлермен есеп айырысқаннан кейiн қалған серiктестiк мүлкiндегi өздерiнiң үлесiне сәйкес мүлiктiң бiр бөлiгiн немесе оның құнын алуға құқығы бар.

Серiктестiктiң мүлкi жеткiлiксiз болған жағдайда қатысушылары серiктестiктiң мiндеттемелерi бойынша өзiне тиесiлi барлық мүлкiмен ортақ жауапкершiлiкте болатын серiктестiк толық серiктестiк деп танылады. Әрбір қатысушы серіктестік жұмысына қатысуға толық құқылы және әрқайсысы салған капиталымен қоса, өзінің барлық мүлкімен серіктестік міндеттері бойынша жауап береді. Шығын мен пайда қатысушылар арасында бөлінеді. Толық серіктестіктің ұйымдастыру құрылымы тұрақсыз болады. Себебі, егер қатысушылардың бірі бірлестіктен шықса, онда серіктестік таратылады. Қатысушының өз үлесін басқа серіктестерінің келісімінсіз үшінші біреуге сатуға заң бойынша құқығы болмайды. Толық серiктестiкке қатысушының қалған қатысушылардың келiсiмiнсiз өз атынан және өз мүдделерi немесе үшiншi жақтардың мүдделерi үшiн серiктестiк қызметi мәнiмен бiртектес мәмiлелер жасасуға құқығы жоқ.

Толық серiктестiктiң жарғылық капиталының мөлшерiн оның құрылтайшылары белгiлейдi, бiрақ ол заң құжаттарында белгiленген ең төменгi мөлшерден кем болмауы керек.

Толық серiктестiктiң ең жоғары органы қатысушылардың жалпы жиналысы болып табылады. Толық серiктестiктiң iшкi мәселелерi жөнiндегі шешiм барлық қатысушылардың жалпы келiсiмi бойынша қабылданады. Серiктестiктiң құрылтай шартында қатысушылардың көпшiлiк даусымен шешiм қабылданатын реттер көзделуi мүмкiн. Егер құрылтай шартында оның қатысушыларының дауыс санын анықтаудың өзгеше тәртiбi көзделмесе, толық серiктестiктiң әрбiр қатысушысының бiр даусы болады. Құрылтай шартында қатысушылар алатын дауыс санын олардың жарғылық капиталдағы үлесiне сай белгiленетiндiгi көзделуi мүмкiн.

Толық серiктестiктi басқаруды толық серiктестiктiң атқару органдары жүзеге асырады. Басқару органдарының түрлерi, құрылу тәртiбi және олардың құзыретi құрылтай құжаттарында белгiленедi. Серiктестiктiң iсiн жүргiзу тапсырылған толық серiктестiктiң органдары барлық қатысушыларға олардың талап етуi бойынша өз қызметi туралы толық ақпарат берiп отыруға мiндеттi.

Толық серіктестік түрін тек шағын және орташа кәсіпорындарда қолдануға болады.

Серiктестiктiң мiндеттемелерi бойынша өзiнiң бүкiл мүлкiмен (толық серiктерiмен) қосымша жауап беретiн бiр немесе одан да көп қатысушылармен қатар, серiктестiктiң (салымшылардың) мүлкiне өздерi салған салымдардың жиынтығымен шектелетiн бiр немесе одан көп қатысушыларды да енгiзетiн және серiктестiктiң кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыруға қатыспайтын серiктестiк сенiмге негізделген серiктестiк деп танылады.

Сенiмге негізделген серiктестiкке қатысатын толық серiктердiң құқықтық ережесi және олардың серiктестiк мiндеттемелерi бойынша жауапкершiлiгi толық серiктестiктiң қатысушылары туралы ережемен белгiленедi. Азамат тек бiр ғана сенiмге негізделген серiктестiкке толық серiктес бола алады.

Сенiмге негізделген серiктестiктiң салымшысы алғашқы салымын және қосымша жарналарын (салымдарын) құрылтай құжаттарында көзделген мөлшерде, әдiс пен тәртiп бойынша салуға мiндеттi.

Сенiмге негізделген серiктестiк салымшысының:

1) серiктестiк таза табысының жарғылық капиталдағы өзiне тиесiлi үлесiн құрылтай құжаттарында көзделген тәртiп бойынша алуға;

2) серiктестiктiң қаржылық есеппен танысуға, сондай-ақ оның дұрыс жасалуын тексеру мүмкiндiгiн қамтамасыз етудi талап етуге;

3) жарғылық капиталдағы өз үлесiн немесе оның бiр бөлiгiн заң құжаттарында және серiктестiктiң құрылтай құжаттарында көзделген тәртiп бойынша басқа салымшыға немесе үшiншi жаққа беруге;

4) заң актiлерiнде және құрылтай құжаттарында көзделген тәртiппен серiктестiктен шығуға құқығы бар.

Егер салымшы сенiмге негізделген серiктестiктiң мүдделерiн көздеп тиiстi өкiлеттiксiз мәмiле жасаса, оның әрекеттерiн серiктестiк мақұлдаған жағдайда, мәмiле бойынша ол несие берушiлердiң алдында толық көлемiнде жауап бередi. Егер ол мақұлданбаса, салымшы үшiншi жақтың алдында заңдар бойынша өзiнiң ақы өндiрiп алынатын бүкiл мүлкiмен жеке жауап бередi.

Сенiмге негізделген серiктестiктiң жарғылық капиталы оның қатысушылары салатын салымнан құралады. Салымшылардың салымдарын есептемегенде, жарғылық капитал толық серiктестердiң сенiмге негізделген серiктестiк мүлкiндегi үлесiн белгiлейдi. Жарғылық капиталдың мөлшерiн серiктестiктiң толық серiктестерi белгiлейдi және ол заң құжаттарында белгiленген ең төменгi мөлшерден кем болмауы керек.

Сенiмге негізделген серiктестiктiң iсiн басқаруды толық серiктестер жүзеге асырады. Сенiмге негізделген серiктестiктiң iсiн оның толық серiктестерiнiң басқару және жүргiзу тәртiбiн олар толық серiктестiк туралы ережелер бойынша белгiлейдi. Салымшылардың сенiмге негізделген серiктестiктiң iсiн басқаруға қатысуға, сондай-ақ сенiмхат бойынша болмаса, оның атынан әрекет жасауға құқығы жоқ. Сенiмге негізделген серiктестiк салымшыларының серiктестiк iсiн басқару жөнiнде толық серiктестердiң әрекеттерiне дау жасауға құқығы болмайды.

Бiр немесе бiрнеше адам құрған, жарғылық капиталы құрылтай құжаттарымен белгiленген мөлшерде үлеске бөлiнген серiктестiк жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк деп танылады. Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiкке қатысушылар оның мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдi және серiктестiктiң қызметiне байланысты залалдарға өздерiнiң қосқан салымдарының құны шегiнде тәуекел етедi. Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiктiң салымдарды толық қоспаған қатысушылары оның мiндеттемелерi бойынша әрбiр қатысушының салым салмаған бөлiгiнiң құны шегiнде ортақ жауапты болады. Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiктiң жалғыз қатысушы ретiнде бiр адамнан тұратын басқа шаруашылық серiктестiгi бола алмайды.

Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк өзге де шаруашылық серiктестiк акционерлік қоғам немесе өндiрiстiк кооператив болып қайта құрылуға құқылы. Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiктiң құқықтық ережесi, оған қатысушылардың құқықтары мен мiндеттерi ҚР-ның Азаматтық Кодексімен және заң құжаттарымен белгiленедi.

Жарғылық капиталдың мөлшерiн жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiктiң құрылтайшылары (қатысушылары) белгiлейдi және ол заң құжаттарында белгiленген ең төменгi мөлшерден кем болмауы керек.

Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк қатысушыларының жалпы жиналысының айрықша құзыретiне мыналар жатады:

1) серiктестiктiң жарғысын өзгерту, соның iшiнде оның жарғылық капиталы мөлшерiн өзгерту;

2) атқарушы органның мүшелерiн сайлау (тағайындау) және олардың өкiлеттiктерiн мерзiмiнен бұрын тоқтату, сондай-ақ серiктестiктi немесе оның мүлкiн сенiмгерлiк басқаруға беру туралы шешiм қабылдау және осындай беру шарттарын айқындау;

3) серiктестiктiң қаржылық есебiн бекiту және оның таза табысын бөлу;

4) серiктестiктi қайта құру немесе тарату туралы шешiм шығару;

5) серiктестiктiң байқау кеңесiн және тексеру комиссиясын сайлау және өкiлеттiгiн мерзiмiнен бұрын тоқтату, сондай-ақ серiктестiк тексеру комиссиясының есептерi мен қорытындыларын бекiту;

6) iшкi ережелердi, оларды қабылдау рәсiмдерiн және серiктестiктiң iшкi қызметiн реттейтiн басқа да құжаттарды ҚР-ның заңнамалық актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда бекiту;

7) серiктестiктердiң өзге де шаруашылық серiктестiктерге, сондай-ақ коммерциялық емес бiрлестiктерге қатысуы туралы шешiм шығару;

8) тарату комиссиясын тағайындау және тарату баланстарын бекiту.

Өзiнiң кез-келген қатысушыларының талабы бойынша жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк қызметiне аудиторлық тексеру жүргiзiлуге тиiс.

Серiктестiк қатысушыларының жалпы жиналысының айрықша құзыретiне жатқызылған мәселелердi ол серiктестiктiң атқарушы органының шешуiне бере алмайды.

Қатысушылары серiктестiк мiндеттемелерi бойынша өздерiнiң жарғылық капиталға салымдарымен жауап беретiн, ал бұл сомалар жеткiлiксiз болған жағдайда өздерiне тиесiлi мүлiкпен оған өздерi еселенген мөлшерде енгiзген салымдар арқылы жауап беретiн серiктестiк қосымша жауапкершiлiктi серiктестiк деп танылады.

Қатысушылар жауапкершiлiгiнiң шектi мөлшерi жарғыда көзделедi.

Қатысушылардың бiрi банкрот болған жағдайда оның серiктестiк мiндеттемелерi жөнiндегi жауапкершiлiгi, егер құрылтай құжаттарында жауапкершiлiктi бөлудiң өзгеше тәртiбi көзделмесе, қалған қатысушылар арасында олардың салымдарына қарай бөлiнедi. Қосымша жауапкершiлiктi серiктестiкке ҚР-ның Азаматтық Кодексінiң жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк туралы ережелерi қолданылады.

Азаматтардың бiрлескен кәсiпкерлiк қызмет үшiн мүшелiк негiзде олардың өз еңбегiмен қатысуына және өндiрiстiк кооператив мүшелерiнiң мүлiктiк жарналарын бiрiктiруiне негiзделген ерiктi бiрлестiгi өндiрiстiк кооператив деп танылады. Кооператив мүшелерi екеуден кем болмауға тиiс. Өндiрiстiк кооперативтiң мүшелерi кооператив мiндеттемелерi бойынша Өндiрiстiк кооператив туралы заңда көзделген мөлшер мен тәртiп бойынша қосымша жауапты болады.

Өндiрiстiк кооперативтiң жарғысында кооператив мүшелерi жарнасының мөлшерi туралы; кооператив мүшелерiнiң құрамы мен жарна қосу тәртiбi және олардың жарналарды енгiзу жөнiндегi мiндеттемелердi бұзғаны үшiн жауапкершiлiгi туралы; кооператив қызметiне оның мүшелерiнiң еңбекпен қатысу сипаты мен тәртiбi және олардың жеке еңбекпен қатысуы жөнiндегi мiндеттемелердi бұзғаны үшiн жауапкершiлiгi туралы; кооперативтiң таза табысын бөлу тәртiбi туралы; кооперативтi басқару органдарының құрамы мен құзыретi және олардың шешiмдер қабылдау, соның iшiнде шешiмi бiрауыздан немесе бiлiктi көпшiлiк дауыспен қабылданатын мәселелер жөнiндегi шешiмдер қабылдау тәртiбi туралы ережелер болады.

Өндiрiстiк кооперативтiң меншiгiндегi мүлiк оның мүшелерiнiң пайларына олардың жарналарына барабар бөлiнедi. Кооператив таза табысы оның мүшелерi арасында олардың еңбекке қатысуына сәйкес бөлiнедi. Өндiрiстiк кооператив таратылған немесе кооператив мүшесi одан шыққан жағдайда кооператив мүшесiнiң өз пайын бөлiп алуға құқығы бар.

Өндiрiстiк кооперативте кооперативтiң атқарушы органдарының қызметiне бақылау жасауды жүзеге асыратын қадағалау кеңесi болуы мүмкін. Қадағалау кеңесi мүшелерiнiң өндiрiстiк кооператив атынан әрекет жасауға құқығы жоқ. Басқарма және оның төрағасы кооперативтiң атқарушы органдары болып табылады. Олар кооператив қызметiне күнделiктi басшылықты жүзеге асырады және қадағалау кеңесi мен кооператив мүшелерiнiң жалпы жиналысына есеп бередi. Тек кооператив мүшелерi ғана қадағалау кеңесi мен өндiрiстiк кооператив басқармасының мүшесi бола алады. Кооператив мүшесi бiр мезгiлде қадағалау кеңесiнiң мүшесi және басқарма мүшесi бола алмайды. Өндiрiстiк кооперативтi басқару органдарының құзыретi, сондай-ақ олардың шешiм қабылдау және кооператив атынан әрекет жасау тәртiбi заң құжаттары мен құрылтай құжаттарында белгiленедi.

Өндiрiстiк кооператив мүшелерiнiң жалпы жиналысының ерекше құзыретiне мыналар жатады:

1) кооператив жарғысын өзгерту;

2) атқарушы, тексерушi органдарды және қадағалау кеңесiн құру мен олардың мүшелерiн керi шақырып алу;

3) кооператив мүшелерiн қабылдау және шығару;

4) кооперативтiң қаржы есебiн бекiту және оның таза табысын бөлу;

5) кооперативтi қайта құру мен таратуды шешу.

Жалпы жиналыс шешiмдер қабылдаған кезде кооператив мүшесiнiң бiр даусы болады.

Акционерлік қоғам – кәсіпорын қаржысы акцияларды шығару және орналасыру барысында пайда болатын, ал қатысушылары акционерлік қоғам қаржысына салымдары, басқаша айтқандай акцияны сатып алуға төлеген сома шамасында ғана жауапты қоғам.Өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатымен акциялар шығаратын заңды тұлға акционерлік қоғам деп танылады.

Акционерлік қоғамның құқықтық жағдайын, құрылуы, қызметінің қайта ұйымдастырылуы және таратылуы тәртібін, акционердің құқықтары мен міндеттерін, сондай-ақ олардың мүдделерін қорғау жөнінде шараларды, акционерлік қоғам органдарының құзыреттерін, құрылу және жұмыс істеу тәртібін, оның лауазымды адамдарының өкілеттілігін, сайлану тәртібін және жауапкершілігін ҚР-ның «Акционерлік қоғамдар туралы» заңы белгілейді.

Акционерлік қоғамның жарғылық капиталы – қоғамның қызметін бастауға қажетті ақшалай қаражатқа байланысты акционерлік қоғамның құрылтайшыларымен олардың аталмыш қоғамға мүшелігі үшін қосқан салымдарынан құрылған нақты бір ақшалай сома. Оның ең төменгі мөлшері айлық есептік көрсеткіштің елу мың еселенген мөлшерінде болады.

Акционерлiк қоғамның өз қатысушыларының мүлкiнен оқшауланған мүлкi болады, өз мiндеттемелерi бойынша қоғам өз мүлкi шегiнде жауапты болады және өз қатысушыларының мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдi. Корпоративтiк жинақтаушы зейнетақы қорларының акционерлерi аталған қорлардың мiндеттемелерi бойынша зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңдарда белгiленген тәртiп пен жағдайларда ортақтасып жауап бередi. Акционерлiк қоғамның акционерлерi қоғамның мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдi және өзiне тиесiлi акциялар құнының шегiнде қоғамның қызметiне байланысты шығындар тәуекелiн көтередi.

Құрылтай шарты мен жарғы акционерлiк қоғамның құрылтай құжаттары болып табылады. Акционерлiк қоғамның құрылтай құжаттары нотариаттық куәландырылуға жатады. Құрылтай шартының күшi жарияланған акциялар шығарылымы мемлекеттiк тiркеуден өткiзiлген күннен бастап тоқтатылады. Акционерлiк қоғамның жарғысын бекiту тәртiбi ҚР-ның заң актiлерiмен белгiленедi.

Акционерлiк қоғамның жоғары органы оның акционерлерiнiң жалпы жиналысы болып табылады. Ал, басқарушы органы – директорлар кеңесi. Ол қоғамның қызметiне жалпы басшылықты жүзеге асырады. Акционерлiк қоғамның атқарушы органы алқалық (басқарма) немесе жеке дара (директор, бас директор, президент) болуы мүмкiн. Ол акционерлiк қоғам қызметiне күнделiктi басшылықты жүзеге асырады және директорлар кеңесi мен акционерлердiң жалпы жиналысына есеп бередi.

Қоғамның басқа да органдарының ерекше құзыретiне кiрмейтiн (заңдармен немесе құрылтай құжаттарымен белгiленген) барлық функцияларды атқару акционерлiк қоғамның атқарушы органының құзыретiне жатады. Акционерлердiң жалпы жиналысының акционерлiк қоғамның жылдық қаржы есебiн тексеру комиссиясының қорытындысынсыз бекiтуге құқығы жоқ. Акционерлiк қоғамда қоғам жарғысына немесе елдің заң актiлерiне сәйкес өзге де органдар құрылуы мүмкiн.

Акционерлiк қоғам заңдарда белгiленген тәртiппен туынды бағалы қағаздар, опциондар мен айырбасталатын бағалы қағаздар шығаруға құқылы. Акционерлік қоғам қамтамасыз етілген облигациялар және қамтамасыз етілмеген облигациялар, купондық және дисконттық облигациялар шығаруға құқылы. Облигациялар шығарудың шарттары мен тәртiбi бағалы қағаздар нарығы туралы заңдармен белгiленедi.

Бағалы қағаздар бойынша табысты төлеудiң нысаны, тәсiлi және тәртiбi акционерлiк қоғамның жарғысымен немесе бағалы қағаздар шығарылымы проспектiсiмен, заң актiлерiнде көзделген ерекшелiктер ескерiле отырып белгiленедi.

Акционерлiк қоғам қоғамның акциялары бойынша, айырықша көзделмеген жағдайда:

1) өз капиталының терiс мөлшерi кезiнде немесе қоғамның өз капиталының мөлшерi дивидендтердi оның акциялары бойынша төлеу нәтижесiнде терiс болса;

2) егер, ол Қазақстан Республикасының банкроттық туралы заңдарына сәйкес төлем қабiлетсiздiгi немесе дәрменсiздiк белгiлерiне сәйкес келсе не аталған белгiлер қоғамда дивидендтердi оның акциялары бойынша төлеу нәтижесiнде пайда болса дивидендтер төлеуге міндетті емес.

Акционерлік қоғам әрбір есеп жылының соныңда өз қызметінің жылдық есебін жариялауға міндетті.

Тәжірибеде акционерлік қоғамдардың негізінен 2 түрі бар:

1) ашық үлгідегі акционерлік қоғам;

2) жабық үлгідегі акционерлік қоғам.

Қоғамының ашық немесе жабық үлгіде екендігі оның жарғысында және фирмалық атауында міндетті түрде көрсетіледі. Қазақстанда акционерлік қоғамның екі түрі 2003 жылға дейін әрекет еткен. Қазіргі кезде жабық үлгідегі акционерлік қоғам болмайтындықтан, ашық үлгідегі акционерлік қоғамның атауында акционерлік қоғам деп ғана көрсетіледі.

Әлемдік тәжірибеде, ашық акционерлік қоғам өзі шығаратын акцияларын ашық жариялап, еркін орналастырып, сатады. Сонымен қатар, қоғам жарығысына және елдің заңдарына қайшы келмейтін жағдайда акцияларының жазылымын жабық жүргізуге де құқылы болады. Ашық үлгідегі акционерлік қоғамның акционерлерінің саны шектеусіз болады. Ашық қоғамның негізгі сипаты болып бірлескен капитал ауқымының және акционерлер санының үлкендігі табылады.

Жабық үлгідегі акционерлік қоғам – акциялары тек аталмыш қоғамның құрылтайшыларының немесе алдын ала белгіленген тұлғалар арасында ғана сатылатын қоғам. Мұндай қоғамның өз акцияларын ашық жариялауына немесе басқа бір тұлғаға сатуға ұсынуға құқы жоқ. Жабық үлгідегі акционерлік қоғамның акционерлерінің саны шектеулі болады. Егер, мұндай қоғамда акционерлерінің саны белгілі бір уақыт аралығында заңда белгіленген мөлшерден асып кетсе, ол ашық үлгідегі акционерлік қоғамға айналады немесе сот шешімімен таратылады.

Жарғылық капиталының басым бөлiгiн басқа заңды тұлға қалыптастырған не олардың арасында жасалған шартқа сәйкес негiзгi ұйым осы ұйымның қабылдайтын шешiмдерiн айқындай алатын заңды тұлға еншiлес қоғам болып табылады. Еншiлес қоғам өзiнiң негiзгi ұйымының борыштары бойынша жауап бермейдi. Еншiлес қоғаммен жасасқан шарт бойынша оған мiндеттi нұсқаулар беруге құқылы негiзгi ұйым онымен осындай нұсқауларды орындау үшiн жасалған мәмiлелер бойынша еншiлес ұйыммен бiрге субсидиарлық жауапкершілікте болады. Негiзгi ұйымның кiнәсiнен еншiлес ұйым банкрот болған жағдайда негiзгi ұйым оның борыштары бойынша субсидиарлық жауапкершілікте болады. Еншiлес ұйымның қатысушылары негiзгi ұйымнан оның кiнәсiнен еншiлес ұйымға келтiрiлген зиянды өтеудi талап етуге құқылы.

Акционерлiк қоғамның дауыс берушi акцияларының 25 %-ынан астамы, басқа заңды тұлғанiкi болса, ол тәуелдi қоғам деп танылады. Басымырақ заңды тұлға тәуелдi акционерлiк қоғам акцияларының тиiстi бөлiгiн сатып алғаны туралы мәлiметтi заң құжаттарында көзделген тәртiп бойынша дереу жариялауға мiндеттi.

Акционерлiк қоғамдар бiр-бiрiнiң жарғылық капиталдарында өзара қатысуы әрбiр жарғылық капиталдың 25 %-ынан аспауға тиiс. Бiр-бiрiнiң жарғылық капиталына өзара қатысатын акционерлiк қоғамдар басқа қоғамның жалпы жиналысында 25 %-ынан артық дауысты пайдалана алмайды.

Акционерлік қоғам өз капиталының мөлшері айлық есептік көрсеткіштің кемінде 1миллион еселенген мөлшеріндей болған және акционерлерінің саны 500 немесе одан да көп болған жағдайда халықтық акционерлік қоғам болып танылады. Акционерлік қоғам халықтық акционерлік қоғам деп тануды, сондай-ақ мұндай мәртебесінен айыруды өкілетті органды белгілейді.

Акционерлік қоғам халықтық акционерлік қоғам мәртебесін жоғалтады:

1) Қоғам таратылғанда немесе қайта ұйымдастырылғанда;

2) Қоғамның жарғылық капиталының мөлшері 12 айдан ұзақ мерзімде айлық есептік көрсеткіштің миллион еселенген мөлшеріндегі сомадан азайып кеткенде;

3) Акционерлер саны 6 ай ішінде 500-ден төмен азайып кеткен жағдайда.

Халықтық акционерлік қоғам акцияларын сату-сатып алу, бағалы қағаздардың ұйымдастырған нарығында жүзеге асырылады.