Пәні бойынша оқу бағдарламасы (силлабус) Орал 20 ж
Өндіріс факторларының нарықтары
жүктеу/скачать 3.26 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Өндіріс факторларының жетілген бәсекелі нарығы
- Ресурстың шекті табыстылығы
- TR (Q (L)) / ∆L = ∆TC (Q (L)) / ∆L.
| Өндіріс факторларының нарықтары дегеніміз – сұраныс пен ұсыныстың өзара әрекеттесуі нәтижесінде еңбек, капитал және жер сияқты ресурстарға жалақы, пайыз және рента түріндегі бағалардың қалыптасуы орын алатын нарықтар. Өндіріс факторларына деген сұраныс тауарлар сұранысынан туындайды, себебі бір игілікке сұраныс жоғарыласа, онда оның өндірісінде қолданылатын факторларға да сұраныс жоғарылайды. Өндіріс факторларының бағасы мен оларға сұраныс осы факторлардың нарығы мен тауарлар нарығының құрылымына байланысты болады. Яғни, өндіріс факторларына сұраныс олардың көмегімен өндірілген соңғы өнімге деген сұраныспен анықталады, сондықтан ресурстарға деген сұранысты туынды сұраныс деп атайды. Егер тұтынушы нарықтағы тауарға сұраныс білдірмесе, онда сол тауарды өндіруге қажетті өндіріс факторларына да сұраныс болмайды. Кез келген ресурсқа туынды сұраныстың тұрақты болуы, алдымен, ресурстың өнімділігіне, содан кейін, ресурстың көмегімен өндірілген тауардың нарықтық бағасына байланысты болады. Өндіріс факторлары нарықтарының аса маңызды белгісі олардың әрекет етуінің нәтижесінде, яғни нарықта сол ресурстарды сатудың барысында үй шаруашылықтарының табыстарының қалыптасуында көрініс табады. Бұл табыстар ресурстар нарығында факторлық табыстар деген атқа ие болады. Ал факторлық табыстар дегеніміз – бұл ресурстар иелерінің олардың сәйкес түрлеріне (еңбек, жер, капитал және кәсіпкерлік қабілет формаларында) байланысты белгілі бір уақытта сол өндірістік ресурстарын нарықта сатуынан түсетін ақшалай түсімдері. Факторлардың әрбір тобына факторлық табыстың өзіндік формасы сәйкес келеді: еңбек факторының иегерлері үшін факторлық табыстың формасы болып жалақы табылады, капитал иегерлері үшін – пайыз, жер факторының иегерлері үшін – рента, ал кәсіпкерлік қабілет иесі үшін – пайда факторлық табыс болып табылады.
Өндіріс факторларының нарығы екі негізгі түрде көрініс табады: 1) жетілген бәсеке жағдайындағы өндіріс факторларының нарығы; 2) жетілмеген бәсеке жағдайындағы өндіріс факторларының нарығы. Жетілген бәсеке жағдайындағы өндіріс факторлары нарығының басты ерекшелігі болып сатып алушының да, сатушының да өндірістік ресурстарға деген бағаға әсер ете алмауы табылады. Ал жетілмеген бәсеке жағдайындағы өндіріс факторлары нарығының басты ерекшелігі болып сол сатып алушының да, сатушының да өндірістік ресурстарға деген бағаға әсер ете алуы табылады. Өндіріс факторларының жетілген бәсекелі нарығы – бұл оның мынадай шарттары орындалатын нарық: өзара бақталасушы сатушылардың сапалы тұрғыдан өткізетін ресурстарын белгілі көлемінде сатып алу үшін бір-бірімен бақталастыққа түсетін көптеген сатып алушылардың болуы; әрбір сатып алушы нарықта ұсынылып отырған ресурстың аз ғана бөлігін сатып алады, яғни әрбір сатып алушы ресурстарға қалыптасатын нарықтық сұранысты өзгерте алмайды; ресурсты ұсынатын әрбір сатушы ресурстар нарығындағы жалпы ұсыныстың аз ғана бөлігін сатады, яғни әрбір сатушы ресурстардың қалыптасқан нарықтық ұсынысына әсер ете алмайды; ресурстарды сатушылар еш кедергісіз кез келген нарыққа еркін кіріп, одан еркін шыға алады. Ресурстардың иегерлері өз ресурстарын бір бағыттағы қолданудан екінші бағыттағы қолдану үшін ауыстыра алады, бір жерден басқа бір жерге де ауыстыра алады. Жетілген бәсекелес фирманың тарапынан болатын ресурстарға деген сұраныстың басты ережесі ретінде сол ресурстың шекті табыстылығы мен шекті шығынын есепке алу қарастырылады. Ресурстың шекті табыстылығы деп белгілі бір ресурстың қосымша бірлігін тұтыну кезінде шығарылатын қосымша өнімді өткізудің нәтижесінде ала алатын қосымша түсімінің өзгеруін айтады. Өндірістік ресурстың шекті шығындары – белгілі бір ресурстың қосымша әр бірлігін сатып алуға кететін қосымша шығындар. Өндірістік ресурстарды пайдаланудың негізгі ережесін мынадай теңдікпен сипаттауға болады: MPR = MPC, яғни ресурстың шекті табыстылығы ресурстың шекті шығындарына тең дегенді білдіреді. Бұл шарт жағдайында ресурсты тұтынуды ұлғайту арқылы түсімді арттыру мүмкін болмайды. Жетілген бәсеке жағдайында ресурстарға деген сұраныс қисығы ресурстың шекті табыстылығының қисығымен сәйкес келеді. Бұл өнімнің бағасы мен шекті табыс бір біріне тең дегенді білдіреді. Ресурсқа сұраныс қисығы кәдімгі дайын өнімге деген сұраныс қисығы сияқты теріс көлбеулі болып келеді, ол ресурстардың шекті өнімділігінің төмендеу заңымен түсіндіріледі. Ресурс бағасы E MRC D = MRP
Q Өндірістік ресурстың көлемі
Сурет 10.1 Жетілген бәсеке жағдайында ресурсқа деген сұраныс қисығы Суреттен көргеніміздей, ресурсқа деген сұраныстың теріс көлбеулі қисығы оның шекті шығындар қисығын қиып өтеді, ал Е қиылысу нүктесі фирманың сол ресурсты қолдануының тиімді көлемін көрсетеді. Еңбек нарығы өндіріс факторларының нарығына жатады. Нарықтық экономикада өндіріс факторларын осы факторларды иеленушілер, яғни үй шаруашылықтары ұсынып отырады. Көпшілік отбасы табыстарының басты көзі – еңбек. Жеке тұлға өзінің еңбегі үшін еңбекақы алады, яғни еңбекақы – жалдамалы жұмысшы еңбегінің бағасы болады. Фирма еңбек күшін қандай шамада жалдауы керек туралы шешім қабылдағанда, пайданы мейлінше арттыруға қажетті шарт MR (Q) = MC (Q) төмендегідей түрде модификацияланады: ∆TR (Q (L)) / ∆L = ∆TC (Q (L)) / ∆L. Теңдеудің сол жағы – қосымша бір жұмысшыны жалдағаннан түсетін қосымша түсімді көрсетеді және ол еңбектің шекті түсімділігі (MRPL) деп аталады. Теңдеудің оң жағы – қосымша бір жұмысшыны жалдағанда фирманың жалпы шығындары қандай шамаға өсетінін көрсетеді және ол еңбектің шекті шығындары (MCL) деп аталады. TR (Q) (L)) = P (Q (L)) . Q (L) болғандықтан еңбектің шекті табыстылығын былай жазуға болады: жүктеу/скачать 3.26 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|