Пәнінен syllabus

Бөлшектердіңекітүрін 
молекула 
(корпускула) 
мен 
атом 
(элемент) 
анықтағаналғашқығалымМ.В.Ломоносов 
(1711-1765ж.) 
екеніноқушылардыңесінетүсіріпайтакеткенжөн. 
Оныңболжамыбойынша 
корпускула 
біртектіжәнеәртектіболыпбөлінеді. 
Және 
де 
М.В.Ломоносовжылудызатты 
құрап 
тұрғанбөлшектердіңайнымалықозғалысыретінде қарастырады. 
МКТ 
негіздерітақырыбындағынегізгіұғым 
молекула 
ұғымы 
оны 
оқушылардыңтүсінуініңқиындығысонда 
бұл 
бар 
нәрсе, 
бірақ 
оны 
қарапайымтүрдебақылауғаболмайды. Сондықтан да мұғалімоқушыларға бар екенін, оны 
таныпбілугеболатынындәлелдепшығуытиіс. 
Негізіненмолекулалардың 
бар 
болуыныңшындығынакөзжеткізуүшінолардыңөлшемдерінанықтайтынжәнеолардыңқозғал
ыстаболатынындәлелдейтінклассикалықтәжірибелергекөбіреккөңілбөліпоқытқанжөн.
1) Молекулалардың өлшемін ең алғаш рет Рэллейдің жасаған тәжірибесіі-іен көруге 
болады: Мұнда үлкен ыдысқа құйылған зәйтүн майының жайылуын қарастырып 
молекуланың диаметрі анықталады. 
.
S
V
d
S
d
V




7
10
7
,
1



d
см 
2) Молекулалардың массасыи француз ғалымы Ж.Пэрреннің (1870 -1943 ж.) жасаған 
тәжірибесінен анықтауға болады (суда шайыр тамшысы ауадағы молекулар сияқты 
қозғалыста болады). Перрен 0, 0001 см эмульсия қабатындағы шайыр тамшыларының 
санынмикроскоп арқылы санаған 
5
10
3



h
м биіктікте ыдыс түбімен салыстырғанда 
тамшылар саны екі есеге азайған. Осы заңдылықты ауадағы оттегі молекулаларына 
қолданып, оттегі молекуласының массасын анықтады. 
.
M
H
h
m
H
h
M
m



Мұнда 
18
10
5
,
8



M
кг шайырдың бір тамшысының массасы. Н =5 км атмосфераның 
биіктігі. Шамалардың мәндерінде оттегімолекуласының массасы 
26
10
1
,
5



m
кг екендігін 
есептеп тапқан.
Қазіргі кезде молекулаиың массасы өте дәлдікпен анықталған. Мысалы, оттегі 
молекуласының массасы 
26
10
31
,
5


, сутегі молекуласыньщ массасы 
26
10
3
,
3


кг. 
3) Молекуланың жылдамдығын Штерн 1920 жылы анықтаған Молекула 1 секундта 500 
метр жер жүреді. Штерн тәжірибесініі: үлгісін "Айналмалы диск" арқылы көрсетуге 
болады. 
4) Зат мөлшері үғымдары енгізіліп,формуласы беріледі.

m
v

; 
және
A
N
N
v

;

- мольдік масса. БХБЖ зат мөлшері мольмен өрнектеледі. Бір моль 
бұл массасы 0,012 кг көміртегіндегі қанша атом болса, сонша молекуласы немесе атомы 
бар заттың мөлшері. Кез келген заттың 1 моліндегі атомдар, иондар немесе молекулалар 
саны бірдей. Бір молдегі атомдар саны N
А
деп белгілейді және оны итальян ғалымы (XIX 
ғасыр) құрметіне Авагадро тұрақтысы деп аталады және N
А
23
10
02
,
6


мол
-1 
тең. 
5) Заттың молдік массасы деп бір мольдің мөлшерінде алынған 
заттыңмассасынайтамыз. Ал
A
A
N
m
m
N
m
0
0
,



- заттың массасы. 

Мольдік 
масса 
былай 
анықталады: 
3
10



r
M

моль
кг
мұндағы 
- 
r
M -
заттыңсалыстармалымассасы. Затгағымолекулаларсаны мынаформулаларменанықталады
.
A
A
N
v
N
N
m
N





Молекулалардың қозғалыста болатынын Броунның (ағылшын ботанигі) бақылауларын 
айта отырып түсіндіру керек. Ол кезде Броундық қозғалысқа дұрыс түсініктеме 
берілмеген еді, тек 80 жылдан кейін А.Эйнштейн (1905 ж.) және М. Смолуховский (1909 
ж.) теория жүзінде түсіндірді, ал Ж. Перрен эксперимент жүзінде дәлелдеп берді. 
Броундық қозғалысты бақылаудан шығатын қорытындылар: 
а) қалқыған броундық бөлшектердің қозғалысы молекулалардың соқтағысқанынан 
пайда болады; 
ә) броундық бөлшектердің қозғалысы үздіксіз және бейберекет қозғалыста болады, ол 
сол заттың қасиеттеріне тәуелді; 
б) қалқыған бөлшектердің броундық қозгалысы молекулалардың қозғалысын көрсетеді; 
в) бөлшектердің броуңдық қозғалысы молекулалардың бар екенін, олардың үнемі бей-
берекет қозғалыста болатынын дәлелдейді. 
Қазіргі кезде молекулалардың бар екеніне ешкім күдік тудырмайды. Техниканың өсіп 
жетілуіне байланысты, электрондық микроскоптар ірі молекулаларды бақылауға 
мүмкіндік туғызды. 

жүктеу/скачать 2.12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: