Әр түрлі ортадағы электр тогын салыстыру

поляризация потенциалы 
Газдар 
k
W
m
qEI


2
/
2

I
-ионизатордың интсевті-
лігіне тәуелді 
Солғын заряд, 
жарнамалық 
түтіктерде, 
люминисценттік 
шамдарда, пісіруде, 
кесуде, балқытуда 
және т.б. 
Вакуум 
Кез келген 
зарядталған, 
бөлшектер, 
вакуумда 
индукция-ланады 
(көбіне 
электрондар) 
шыг
А
m

2
/
2

Түзеткіштер, 
күшейткіштер, 
генераторлар, 
электрондық-сәуле-лі 
түтікшедер 
(осцилографтар, те-
левизорлар) 
Жартылай 
өткізгіштер 
Еркін элек- 
трондар 
байланыскан 
электрондар 
(кемтіктер) 
к
э
I
I
I


Электротехникада 
1. Заттың электрлік және магниттік қасиеттері 
Заттың электрлік қасиеттерін орта мектепте классикалық электрондық теорияға сүйеніп 
түсіндіреді. Негізгі мектепте денелердің электрленуі, металл өткізгіштердегі электр тоғы 
тақырыптарын өткен кезде классикалық электрондық теория туралы оқушылар алғашқы 
мағлұматтар алған болатын. Бағдарлы мектепте өткізгіштердің және диэлектриктердің 
қасиеттерін түсіндіргенде электрон үлгісі, өткізгіштік және диэлектриктердің үлгілері 
қолданылады. 
Өткізгіштердің электрлік қасиетін мектепте қарастырудың басты мақсаты өткізгіштің 
және электр өрісінде тұрған зарядталған өткізгіштің ішінде заряд та, электр өрісі де жоқ 
екенін дәлелдеу және түсіндіру. Электрстатикалық құбылыстардың практикада 
қолданылуын көрсету, 
Өткізгіштер дегеніміз не, оның басқа заттардан ерекшелігі қандай? деген сұрақтарға 
талдау жасап, жауап беру. 
Өткізгіштер электр өрісі қандай әлсіз болмасын, ондағы электр зарядтары қозгала 
алатын зат. 
Егерде металл өткізгіштерді электрстатикалық өріске апарып қойсақ, осы 
өрістің әсерінен өткізгіш электрленеді. Өткізгіштегі еркін электрондар, өткізгіш 
ішіндегі өріс жоғалғанша, яғни өрістің кернеулігі 
E

нольге тең болғанша 
ығысады (30-сурет). 
Электрстатикалық өрістегі өткізгіштің осылай электрленуі электрстатикалық индукция 
деп аталады. 30-сурет бойынша оқушылармен келесі сұрақтарды талқылау қажет: 
а) Электрстатикалық өріске енгізілген дене қалай электрленеді? (Оң зарядталған 
пластинаға жақын жерде денеде теріс заряд, ал келесі жағында оң заряд пайда болады). 
ә) Өткізгіштің ішінде қандай өріс болады? (
E

= 0 Неге?). Тұрақтылық шарты бойынша 
өткізгіштің ішіндегі электрстатикалық өрістің кернеулілігі нольге тең болуы керек, бірақ 
ол сыртқы өрістің кернеулігі 
0
E

мен индукцирленген зарядтың (өріс әсерінен денедегі 
бөлініп орналасқан зарядтар) өріс кернеулілігі 
к
E

, қосындысынатең болады (
E

=
к
E
E



0
). 
Сонымен өткізгіш ішінде электростатикалық өріс жоқ. Электрстатикалық қорған деген 
құрылғы осыған негізделген. 

б) Егерде денені өрістен шығарса, ондаоның
q
заряды туралы 
не айтуға болады? (
q
= 0, зарядтарнейтралданады). 
Оқушыларға, егерде электрстатикалық өріске диэлектрикті енгізсек, онда ол 
электрленбейді, поляризацияланады, нәтижесінде оларда байланысқан оң және теріс 
зарядтар пайда болып, қарама-қарсы жаққа қарай ығысатынын түсіндіру керек. 
Орта мектепте полярлы және полярсыз диэлектриктердің поляризациясын оқып 
үйренеді. Оқушыларға диэлектриктердің поляризациясы, оны құрайтын молекула (немесе 
атомның) поляризациялануына байланысты екені түсіндіріледі. Сондықтан да 
поляризация процесін зерттеу атомдар және молекулалардың қасиеттері жөнінде маңызды 
мәліметтер береді. 
Диэлектриктің электр өрісіне енгізгенде өріс әлсірейді. Өрістің әлсіреуі поляризация 
құбылысына байланысты. Себеі диэлектрик ішіндегі өріс ортаның қасиетіне байланысты 
екі өрістің: еркін зарядтың және байланысқан зарядтардың өрістерінің қосындысынан 
пайда болады. Диэлектриктердің электрлік қасиетін сипаттау үшін 

ортаның 
диэлектрлік өтімділігі деп аталатын шама енгізіледі. Бұл шама диэлектрик ішіндегі 
электр өрісінің 
Е

кернеулігінің модулі, вакуумдағы 
0
Е

өріс кернеулігінің модулынан 
неше есес кем екенін көрсетеді 







E
E


0

. Диэлектрлік өтімділік 

-ды электр өрісінде 
диэлектриктің жай- күйінің өзгеруін қарастырғанда енгізген дұрыс. Ол үшін жазық 
конденсатор аралығына диэлектрикті енгізу арқылы электр өрісінің кернеулігі 
Е

қалай 
өзгеретінің көрсетіледі, яғни
E
E


0


(
0
Е

және 
Е

электр өрісінің вакуумдағы және ортадағы 
кернеулігі). 
Заттың электрлік қасиетін оқып үйрену осымен бітпейді. Мысалы, ортанығ оптикалық 
қасиетінің заттың электрлік сипаттамасына байланысын тағайындайды. 

жүктеу/скачать 2.12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: