ПӘнінің ОҚУ-Әдістемелік кешені 5В072800– «Өңдеу өндірістерінің технологиясы» мамандығы үшін ОҚу- әдістемелік материалдар

Я=

Қауыздың мөлшерін кесесі формула бойынша табады:

Мұндағы А- дәннің мөлшері [100-(С+Б)],%; С-арамшөп дәндерінің араласпасы; Б- дәндік араласпа; О- қауыздалған дән; П- қабықшалығы,%.

Сұлы дәніндегі таза ядро және қауыздың мөлшерін басқа фомула бойынша есептейді:

Мұндағы, С- арамшөп қоспасы, %;

Б – бидай қоспасы,%;

М – ұсақ дәндер,%;

К – негізгі дәнге жататын арпа, қара бидай және бидай дәнінің мөлшері,%;

О – 1,8х20 мм өлшемдегі сита қалдығындағы бидай қабықшасы,%;

П - қабықшалығы,%.
Барлық жарма дақылдары үшін дәнінің құрғап кету немесе ылғалдануының нақты мәні мынадай формуламен анықтайды:

Мұндағы, w₁- қабылдау шанағындағы дәннің орташа ылғалдылығы,%;

w₂- өңделген өнімдердің орташа ылғалдылығы,%.
117-формалы бланкты толтырады. Берілген жармалық эауытың дайын өнімінің базистік шығымын жазып алады. Дайын өнімнің шығымына әсер ететін сапа көрсеткіштерінің мәндері жазылып алынады. Содан кейін дайын өнімнің нақты сапасына әсерін есептеуге кіріседі.

1 – мысал. Жармалық зауытында өңделген тарының партиясына арналған дайын өнімнің бір ай ішіндегі шығымын есептеу. Тары дәнінің сапа көрсеткіштері келесідей: ядроның мөлшері 77,16 %; қауыздікі 16,60; қалдықтардағы дән 2,27; бүлінген дәндер 28; қабылдау бункерлеріндегі дәннің орташа ылғалдылығы 13,63; өңделген тарының мөлшерінің ылғалдылығы 13-18% кем емес; өңделген өнімнің орташа ылғалдылығы 12,53%.

Бұл жармалық зауытың дайын өнімінің базистік шығымы: 1-ші сұрыпты шикі сөк(пшено) 66,5%; 2- ші сұрыпты шикі сөк 4,0; дән түйіршіктері 4,2; жемдік дән жармасы 2,0; дән жармасының қалдықтары 6,7; қауыз 16,3; кеуіп кетуі 0,5%.

Барлық берілгендерді 117-формаға жазып, есептеуге кіріседі.

Бірінші көрсеткіш – таза ядро мөлшері. Біздің мысалда ядроның мөлшері базистік мәнге қарағанда (77,16-76)=1,16 есеге көбірек. Нәтижесінде жарманың шығымы 1,16* 0,85=0,98% өсті. 1 – сұрыптың үлесіне бұл саннан

X₁=0,98*66,5/70,5=+0,94% шығады

Ал 2 – сұрыптың үлесіне

X2=0,98*4,0/70,5=⁺_-0,04%

Дән жармасының және дән түйіршіктерінің 1,16*0,15=0,18% жоғарылады. Дән жармасының базистік шығынға пропорционалды 0,06%,ал дән түйіршіктер үлесіне – 0,12% пропорционалды келеді.

Екінші көрсеткіш – қауыздың мөлшері. Берілген тары партиясындағы қауыз мөлшері базистік нормадан 1,40%-ға кем.

Қауыз шығымы 1,40*0,8=1,12 %-ға төмендейді, дән түйіршіктері 1,40*4,2=0,28% төмендейді.

Дән жармасының және дән түйіршіктерінің шығымы 0,8 % үлкейді базистік шығымға байланысты, ол дегеніміз

Дән түйіршіктері 0,84*4,2/6,2=0,56%

Дән жармасы 0,84*2,0/6,2= 0,28%

Шикі сөк шығымының жалпы шығымын базистік шығымға пропорционалды бөлек сұрыптар бойынша есептейді:

1 – сұрып үшін X₁=0,84*66,5/70,5=0,80%

2 – сұрып үшін X₂=0,84*4,0/70,5=0,04%

Дәннің әрбір пайыз мөлшері 0,7% төмендейді; жемдік дән жармасы мен дән түйіршіктері 0,1%-ға, қауыз мөлшері – 0,2%-ға төмендейді, бұлар жемдік қалдықтар шығымының нормасының қорытындысы нәтижесінде жоғарылайды.

Ннақты алынған қалдықтардан дәннің мөлшері өңдеуге жіберілген дәннің мөлшерін пайыздық мөлшері бойынша мына формуламен көрстеді

P=qa / Q немесе P=na / 100

Мұндағы q – дән қалдықтарының массасы, кг;

а - қалдықтардағы дән мөлшері,%:

Q - өңделетін дән партиясының массасы,

п – жемдік қалдықтардың нақты шығымы,%

Біздің жағдайда жарманың шығымы 2,27*0,7=1,59% төмендейді, сұрып бойынша 1- сұрып – 1,51 және 2 – сұрып -0,08% төмендейді.

Дән жармасының және дән түйіршіктерінің суммасы 2,27*0,1=0,23% , қауыз 2,27*0,2=0,45% төмендейді. Жемдік қалдықтар шығымы 2,27%-ға жоғарылайды.

Келтірілген мысалда кептіру

Y= 100 * (13,63- 12,53) / 100- 12,53 = 1,25%

Осыдан жарманың, жемдік жармасының, дән түйіршіктерінің және қауыздың барлығының базистік шығымы мынаған тең:

70,5+4,2+2,0+16,3=93%

Кептіруден кейін жарма үлесіне жеңілдік болады, оны мынадай тәсіл бойынша табамыз:

0,75 ----- 93 Х= 0,75 * 70,5 / 93 = 0,56 %

Х ----- 70,5

Жарманың барлық скидкасын базистік шығымға пропорционалды келесідей бөледі:

1 – сұрып үшін Х₁= 0,₅₅₆ * 66,5 / 70,5 = 0,53 %

2 – сұрып үшін Х₂= 0,56 * 4,0 / 70,5 = 0,03 %

Жемдік дән жармасының шығымы Х₃= 0,75 * 2,0 / 93 = 0,02 % төмендейді.

Дән түйіршіктері шығымы Х₄ = 0,75 * 4,2 / 93 = 0,04 %

Қауыз шығымы Х₅= 0,75 * 16,3 / 93 = 0,13 % төмендейді.

Барлық берілген есептеулерді 117 формаға енгізеді. Өнімнің есептеу шығымы бойынша соммасы 100% құрауы керек.

2 – мысал. Ажарланған күріш алу үшін күріш дәнін өңдеу кезіндегі есептеу шығымын шығару. Күріш дәнінің орташа сапасы келесідей: таза ядро мөлшері 77,72%; қауыз 17,01%; сызатталған дәндер 36; өсіп жетілмеген дәндер 3,82; қызыл қабықшасы бар дәндер 2,0; эндоспермасы сарғайған дәндер 1,96; кептірілуі 0,34 %.

Жарма зауыты жарма өнеркәсіптеріндегі технологиялық процестің енгізілуінің базистік шығымы бойынша жұмыс жасап отырады.

Дайын өнімнің базистік шығысын 117 формаға жазады.

Есептеуді таза ядро мөлшерінің нақты және базистік шығымдардың айырмашылығы бойынша есептейді. Оны есептегенде: 77,72 – 76,5 = 1,22 %.

Осыдан таза ядро мөлшерінің әрбір пайызына базистік норма ьойынша жалпы жарма шығымы 0,8 % өседі, ол өз кезегінде: 1,22 * 0,8 = 0,98 % құрайды.Сонымен қатар дән жармасының шығысы 0,1 % болады, есептегенде: 1,22 * 0,1 = 0,12%. Дән түйіршіктерінің шығымы 0,1 % жоғарылады, яғни берілген мысал үшін 0,12 % жоғарылады.

Қауыз мөлшері қауыз шығымына, жемдік емес қалдықтарға, механикалық жоғалтуларға, дән түйіршіктері мен жемдік қалдықтар шығымына әсер етеді. Қауыз мөлшерінің әрбір пайызы базистік тұрғыдан өауыз шығысының нормасы, жемдік емес қалдықтар мен механикалық жоғалтулар 0,9 % төмендейді.

Біздің мысалда төмендеу саны (19,0 – 17,02) * 0,9 = 1,79 % төмендейді. Дән түйіршіктерінің шығысы 0,1 %, яғни (19,0 – 17,01) * 0,1 = 0,20%. Жемдік қалдықтар мөлшері 1%, яғни (19,0 – 17,01) * 1 = 1,99% жоғарылайды.

Сызатталған дәндер мөлшерінің әрбір пайызына жалпы жарма шығымы 0,1% төмендейді, нәтижесінде жармаланған күріш шығымының нормасы 0,08% және дән түйіршіктері – 0,02 % өсті. Жарма шығымы 36,0 * 0,1 = 3,6 % төмендейді, дән жармасының шығымы 36,0 * 0,08 = 2,88 % жоғарылайды, ал дән түйіршіктері 36,0 * 0,02 = 0,72 % жоғарылайды.

Мелдық дәндер мөлшерінің әр пайызына жалпы жарма шығымы 0,5% төмендейді, соның нәтижесінде жармаланған дән шығымы 0,25 %, дән түйіршіктері 0,25% жоғарылайды.

Өңделген күріш партиясындағы мелдық дәндер мөлшері 3,82% тең. Осы саннан оның ²/₃ бөлігін табамыз: ²/₃ * 3,82 = 2,54 %. Сонда жалпы жарма шығымы 2,54 * 0,5 = 1,27 % төмендейді. Жармаланған күріш шығымы 2,54 * 0,25 = 0,63 %, дән түйіршіктерінің шығымы – 0,64%.

Қызыл қабықшасы бар күріш дәнінің мөлшерінің әр пайызына базистік норма бойынша жалпы жарма шығымы 0,12% төмендейді, соның нәтижесінде жармаланған күріш 0,06% және дән түйіршіктері 0,06% болады.

Біздің мысалда қызыл қабықшасы бар дән мөлшері 8,98%.Жалпы жарма шығысы 6,98 * 0,12 = 0,84 % төмендейді.

Нақты кептіруді есептейді. Біздің мысалда кептрудің нақтылылығы 0,34%, яғнм базистік мәнне төмен. Осы көрсеткішке байланысты жалпы жарма шығымы (0,70-0,34)*0,4=0,14% , дән жармасы – (0,70–0,34)*0,1=0,04%; жемдік дән түйіршіктері – (0,70 – 0,34) * 0,2 = 0,07%, қауыз – (0,70–0,34) * 0,3 = 0,11%.

Атап өтілген өнімдердің шығымы кептіру нәтижесінде (0,70-0,34)=0,36 %.

Барлық баерілгендерді 117 формаға жазады, дайын өнімнің есептеу шығысын анықтайды.

3 – мысал. Арпаны өңдегенде арпа жармасын алу үшін дайын өнімнің шығысын есептеу. Бір ай аралығында өңделген тарының орташа сапа көрсеткіштері келесідей: арамшөп дәндерінің араласпасы 1,35%; дәндік араласпасы 1,47; жарма зауытының дән тазалау бөліміне түскен айда тары 11,63; кептіру 0,24%.

Зауыт дайын өнімнің базистік нормасының шығысы бойынша жұмыс істейді: жарма №1 – 15%; жарма №2 – 42,0, жарма №3 – 5,0,; жемдік дән түйіршіктерінің шығымы 19,3, қауыз 10, майда тары 0,5, жемдік қалдықтар 2,3, жемдік емес қалдықтар 0,7, кептіру 0,7%.

Барлығын 117 формаға жазады. Есептеу жұмыстарын арамшөп дәндерінің араласпасының мөлшерінің дайын өнім шығымына әсерінен бастайды. Арамшөп дәндерінің араласпасының базистік мәні 1,0%, дәндік араласпа 2,0, майда тары 5,0%.

Дәндегі арамшөп дәндерінің араласпасының мөлшері тары жармасының шығымы 0,6%, дән түйіршіктері 0,25%, қауыз мөлшері 0,15% жоғарылайды немесе төмендеп отырады.

Біздің мысалда тары жармасының соммалық шығымы жоғарылайды: (2,00 – 1,47) * 0,6 = 0,32%; дән түйіршіктерінің шығысы : (2,00 – 1,47) * 0,25 = 0,13%, қауыз шығымы – (2,00 – 1,47) * 0,15 = 0,08% өседі.

Кептірудің әрбір пайызына жарма шығымы 0,6%, дән түйіршіктері – 0,25, қауыз – 0,15% базистік нормасынан соммалық шығымы төмендейді немесе жоғарылайды.

Майда тары мөлшерінің әрбір пайызына тары жармасыныңшыымы 0,6%, дән түйіршіктері 0,25%, қауыз 0,15% төмендейді немесе жоғарылап отырады.

Барлық есептеулерді бітіргенннен кейін, әрбір дайын өнім түріне соммалық реттеуін табамыз.

Бірінші номер 0,60 * 15 / 62 = 0,14% Екінші номер 0,60 * 42 / 62 = 0,41%

5. 
   БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТАРЫ