Пәнінің оқу-әдістемелік кешені "Ақпараттық жүйелерді жобалау"

Семей

1. Құрастырылған

Құрастырушы ___________ «______» ______________ 2014 ж., Д.Д. Жақсығұлова, аға оқытушы, Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің «Ақпараттық жүйелер» кафедрасы.

2. Талқыланды

2.1. Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің «Ақпараттық жүйелер» кафедрасының мәжілісінде

Хаттама № ______ , «_____» __________ 2014 ж.

Кафедра меңгерушісі __________ С.К. Смагулов

2.2. «Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар» факультетінің оқу-әдістемелік бюросының отырысында қарастырылды

Хаттама № ______ , «_____» __________ 2014 ж.

Төрайымы__________ Р.С. Бекбаева

3. бекітілГЕН

Университеттің оқу-әдістемелік кеңесінің мәжілісінде қаралып, баспаға ұсынылды

Хаттама № ______ , «_____» __________ 2014 ж.

ОӘК төрайымы _______________ Г.К. Искакова

1. глоссарий

Осы ОӘМ келесі терминдер қолданылған:

2. 
   Дәрістер
   

1. 
   «АЖ жоспарлау» пәнінің мақсаты және міндеті.
   
2. 
   Жүйе, АЖ: анықтамасы.
   
3. 
   Сақталатын берілгендерді типіне байланысты АЖ классификациясы.
   
4. 
   Автоматтандыру жағынан АЖ классификациясы.
   
5. 
   Қолдану сферасындағы АЖ классификациясы.
   
6. 
   Берілгендерді өңдеудегі АЖ классификациясы.
   
7. 
   АЖ басқару деңгейінің классификациясы.
   
8. 
   Масштабы бойынша АЖ классификациясы.
   

«АЖ жобалау» пәнінің мақсаты- күрделі жүйелердің синтезі және негізгі концепциялары мен анализ методологиясы, ақпараттық жүйелерді жобалаудың принцптері, қазіргі заманғы экономико-математикалық тәсілдерге және есептеу техникасына негіз болады.

«АЖ жобалау» пәнінің мағынасымен ролі әртүрлі кәсіподақтар мен экономикада, жаңа ғасырдың технологиялық дамуындағы компьютерлік жүйелерге қажеттілікпен анықталады. Ақпараттық жүйелер тек кана күрделене бермей, және де ақпараттандыруы дамыған, мобильді, қауысыз, қол жетімді және пайдаланушыға жолдас болуы қажет және т.с.с.

Курсты оқу кезінде студенттер келесіні білу қажет:

Білу:

• 
  ақпаратты жүйелерді жоспарлаудың методологиясын макро және микро деңгейде;
  
• 
  жүйелердің иерархиялық принцптері;
  
• 
  жүйелік анализ;
  

• 
  жобалаудың барлық кезеңдерінде ақпаратты жүйелерді тиімді жобалау үшін есеп жүйелерін декомпозициялау әдістерін пайдалану;
  
• 
  ақпаратты жүйелердің ұйымдастырылған және функцияналды құрылымдарын жобалаудың формальданған тәсілін әдісін пайдалану;
  
• 
  күрделі жүйенің эскиздік жобасын жасау және жобаланған жүйенің сапасы мен сенімділігінің бағасы анықтау;
  

• 
  ақпаратты жүйенің қамтамасыздандырудың барлық түрлерінжобалаудың инструментальды құралдарын және жаңа ақпараттық технологияларды пайдаланып жобалау;
  

Жүйелер өзара біршама құрамы жағынанда, негізгі мақсаты бойынша да ерекшеленеді.

АЖ әртүрлі белгілері бойынша классификациялауға болады. Қарастырылып отырған классификацияға неғұрлым керекті белгілерді негізге алынған, олар қазіргі заманғы жүйелердің құрылуын және функциялық мүмкіндерін анықтайды.

Негізгі мақсаты – ішкі ортадағы болып жатқан өзгерістерді салыстыру. Кейбір стратегиялық жүйелердің аналитикалық мүмкіндіктері шектелген болады. АЖ классификациясын бір қатар белгілері бойынша жүргізуге болады: масштабы бойынша, апараттық құралдардың структурасы бойынша, ұйымдастыру тәсілі, ПҚ пайдалану типі, пйдаланушымен ара қатынас, шығарылатын шешімнің типі бойынша, ақпаратты өңдеудің тәсілі бойынша.

1. 
   Түсініктердің анықтамасын бер: жүйе, ақпараттық жүйе.
   
2. 
   АЖ сақталатын деректердің типіне байланысты классификациялағанда қандай АЖ қарастырылады?
   
3. 
   АЖ автоматтандыру деңгейі бойынша классификациялағанда қандай АЖ қарастырылады?
   
4. 
   АЖ автоматтандыру дәрежесі бойынша классификациялағанда қандай АЖ қарастырылады?
   
5. 
   АЖ қолданылу аясы бойынша классификациялағанда қандай АЖ қарастырылады?
   
6. 
   АЖ деректерді өңдеу мінездемесі бойынша классификациялағанда қандай АЖ қарастырылады?
   
7. 
   АЖ басқару деңгейі бойынша классификациялағанда қандай АЖ қарастырылады?
   
8. 
   АЖ масштабы бойынша классификациялағанда қандай АЖ қарастырылады?
   
9. 
   АЖ ұйымдастыру тәсілі бойынша классификациялағанда қандай АЖ қарастырылады?
   

1. 
   Петров В.Н. Информационные системы. СПб.: Питер, 2002.
   
2. 
   Диго С.М. Проектирование и использование баз данных. - М.: Финансы и статистика, 1996.
   
3. 
   Проектирование экономических информационных систем // под ред. Смирновой Г.Н. - М.: Финансы и статистика, 2001.
   

1. 
   АЖ жобалау .
   
2. 
   АЖ жобалау технологиясы.
   
3. 
   АЖ жобалау әдістемесі.
   
4. 
   
   

Қазіргі уақыттағы ақпараттық технологиялар таңдаулары өңдеу процесінде өзгеріп отыратын көбінесе таңдау қолданушылар талабы негізінде іске асатын АЖ реализациясының кең әдістерін көрсетеді.

Өңделетін жүйелердің масштабтары жобалау процесінің қатысушыларының санын және құрамын анықтайды. Жобалы жұмысты орындаудың қатаң мерзімдері және үлкен өлемі кезінде жүйенің өңделуінде бірнеше жобалы ұжым (өңдеушілер-ұйымдар) қатыса алады. Бұл жағдайда барлық ұйымдар-орындаушылар қызметтерін координациялайтын басты ұйым ерекшеленеді.

АЖ жобалаудың іске асуы өңделетін жобаның ерекшелігіне және масштабына сәйкес келетін жобалаудың нақты технологиясын жобалаушылармен қолдануды айқындайды.

АЖ жобалаудың технологиясы — бұл АЖ жобалаудың құралдары және әдістемесі, сондай-ақ оның ұйымының құралдары мен әдістері (АЖ жобасының модернизациясының және құрылу процесін басқару).

Жобалау технологиясының негізінде іс-әрекетін, оның кезектілігін, талап етілетін орындаушылардың құрамын, құралдарын және ресурстарын анықтайтын технологиялық процесс жатыр.

АЖ жобалаудың технологиялық процесі толығымен әрбіреуінде өзінің заты бар байланысқан және кезекті-параллельді әрекеттерге бөлінеді. Осылайша, жобалау технологиясы нәтижесінде, тек жобаны құруға жасалу керектігі үшін емес, және де қалай және кіммен қандай кезектілікте анық болатын сол немесе басқа әдіс негізінде орындалатын технологиялық операциялардың регламентацияланған кезектілігімен беріледі.

Жобалаудың кез келген таңдалған технологиясының заты боп АЖ барлық өмірлік стадияларындағы жобалау процесстерінің қатынастарының бейнесі қызмет етуі керек. Жобалаудың таңдалған технологиясына қойылатын негізгі талаптарға келесілер жатады:

• 
  құрылған жоба тапсырыс берушінің талабына жауап беруі керек;
  
• 
  жобаның барлық өмірлік циклының максималды бейнесі;
  
• 
  жобалауға және жобаны алып жүруге бағалы және минималды шығындардың қамтамасы;
  
• 
  технология жобаның жобалауы және алып жүруі арасындағы байланыс негізі болуы керек;
  
• 
  жобалаушының еңбек шығармашылығының бойы;
  
• 
  жобалау процесінің және жоба эксплуатациясының тиімділігі;
  
• 
  жобалы құжаттаманың қарапайым жүргізілуі.
  

Ақпараттық жүйелерді құру әдістемесі ақпараттық жүйені құру процесінің ұйымына және бұл процесті басқаруда жүйенің өзіне қойылған талапқа жауаптылық сияқты, сондай-ақ өңдеу процесінің мінездемесінде қорытындыланады.

Шешімі корпоративті ақпараттық жүйелердің құрылу әдістемесін қамтамасыз етуі керек болатын негізгі әдістер боп:

• 
  құрылған ақпараттық жүйенің ұйымның мақсаттарына және есептеріне, сондай-ақ бизнес-процесстердің автоматтандырылуы бойынша оған қойылатын талаптарға сәйкестігі;
  
• 
  алдын ала келіскен бюджет рамкасындағы берілген уақыт ағымындағы берілген параметрлері бар жүйенің құрылуына жауаптылық;
  
• 
  ұйым жұмысының өзгеріп отыратын шарттарына сәйкес қамтамасыз ету мақсатымен жүйенің кеңейтілуінің және модификациясының, алып жүруінің қарапайымдылығы;
  
• 
  құрылған корпоративті ақпараттық жүйенің ашықтылық, ауыстырымдылық және масштабтылық талаптарына сәйкестілігі;
  
• 
  алдында өңделген құрылған жүйедегі және ұйымдарда қолданылатын ақпараттық технологиялар құралдарын қолдану мүмкіндігі (программалық қамтаманың, мәліметтер базасының, есептегіш техника, телекоммуникация құралдарының).
  

Жобалау технологиясының негізгі мазмұнын кезекті технологиялық операцияларының сипатталуынан тұратын технологиялық инструкциялар, сол немесе басқа операциялар осыған тәуелді орындалатын шарттар, және операциялардың өзінің сипаттамалары құрайды.

1. 
   Петров В.Н. Информационные системы. СПб.: Питер, 2002.
   
2. 
   Диго С.М. Проектирование и использование баз данных. - М.: Финансы и статистика, 1996.
   
3. 
   Проектирование экономических информационных систем // под ред. Смирновой Г.Н. - М.: Финансы и статистика, 2001.
   

1. 
   АЖ құрылымы: АЖ қамсыздандырушы және функционалды ішкіжүйелері.
   
2. 
   АЖ қамсыздаушы ішкіжүйелері.
   
3. 
   АЖ функционалды ішкіжүйелері.
   

1. АЖ- лер 50 - жылдары пайда болды. Бұл жылдары олар есептерді өңдеуге және еңбекақыны есептеуге арналган.

2. 60 жылдары алыңған ақпарат көптеген параметрлер бойынша периодтық есеп беру үшін қолданыла бастады.

3. 70 және 80 жылдардың басында АЖ - лер шешім қабылдау процесін жеделдететін басқарушы бақлауаның әдісі ретінде кеңінен пайдалына бастады.

4. 80 жылдардың аяғында АЖ - ны пайдалану концепциясы өзгеріске ұшырады. Бұл кезеңнен АЖ - лері дер кезінде ақпаратты беру арқылы өнді рістерге табыс әкелуге өтімділіктің жаңа нарығын табуға төмен бағамен өнімді шығаруды қамтамасыз етуге көмектесті.

АТ ЭЕМ - нің көмегімен ақпаратты жинау, енгізу, тасымалдау, сұрыптау, өңдеу, реттеу, және өңдеу жұмыстарының тізбегі.

Қазірг кездегі АТ ұғымен мәіліметтер өңдеуге байланысты үш түрге жүктеуге болады. Олар:

-Есепке алу

-Талдау

-Шешім қабылдау.

• 
  Кез келген ақпараттық жүйені анализдеу, құру ж әне ж үйені құрудың жалпы принциптері негізінде басқарылуы мүмкін.
  
• 
  АЖ динамикалық және дамыған болып табылады.
  
• 
  АЖ - ні құру кезінде жүйелік үйлесімді пайдалану қажет.
  
• 
  АЖ – ң өнімі ақпарат болып табылады.
  

Қазігі уақытта АЖ ні компьютерлік техника көмегімен дамыды деген ой қалыптасты.

АЖ жұмысын түіну үшін оларды шешетін мәелелердің мән мағынасын сонымен катар өндірістік процестерді түсіну кажет.
АЖ ні ендіру келесідей мүмкіндіктер береді.

• 
  Математикалық әдістер мен интеллектуалды жүйелер және т.б. енгізу кезінде есептерді шешудің рационалды варианттарын алу.
  

• 
  Оны автоматтандыру негізнде ауыр жұмыстардан жұмысшыларды босату.
  
• 
  Ақараттың дұрыстығын қамтамасыз ету.
  

• 
  Мәліметтерді кағазбен алудан магнитті дисклер немесе ленталарға ауыстыру, бұл компьютерде ақпараттың қайта өңдеуін рационалды өңдіруге және қағаздағы құжаттар көлемін төмендетуге әкеледі.
  

• 
  Ақпараттар тобының кұрылысын және фирмада құжат айналым жүйелерін жетілдіру.
  

• 
  Өнімдер мен қызметтерді өңдіруге кететін шығындарды азайту.
  

• 
  Бірегей кызметтерді тұтынушыларға беру.
  

• 
  Оларға берілген әр түрлі жеңілдіктер мен қызметтер есебінен сатып алушылар мен жабдықтаушыларды фирмаға әкелу.
  

АЖ құруға арналған үш түрлі есепті бөліп қарауға болады.

1. 
   Құрылымдылық
   
2. 
   Құрылымдылық емес
   
3. 
   Жартылай құрылымдылық
   

-Құрылымдылық емес - онда элементтерді болуге және олардың арасында байланыс кұруға болатын есеп.

Құрылымдық есептер шешімнің нақты алгоритмі бар математикалық модель формасында оның мазмұнын көрсетуге болады.

-Жартылай құрылымдық есептерді шешу үшін АЖ - ді екі турге бөлеміз.

Басқармалы есептерді құратын және мәліметтерді өңдеуге негізделген. Осы есептерде бар мәліметтерді пайдалана отырып басқарушы шешім қабылдайды.

Шешімінің мүмкін альтернативаларын кұрайтын АЖ - лер. Осы кезде шешім қабылдау мүмкін альтернативалардың ішінен біреуін таңдауға әкеледі .

1 сурет. Шешілетін есептердің құрылымдық белгісі бойынша АЖ - дің клссификациясы.

Модельдік АЖ-лер тұтынушыға математикалық статистикалық қаржылық және басқа да модельдерді береді. Оларды пайдалану альте- рнативаларды құруға және бағалауға мүмкіндік береді. Тұтынушы шешім қабылдау үшін оған жетіспейтін ақпаратты алу үшін зерттеу процесінде модель мен диолог құру жолымен алуға болады.

Эксперттік АЖ лер экспертті жүйелерді құру есебіне тұтынушылардың мүмкін альтернативаларын бағалауды қамтамасыз етеді.

1. Автоматтандырылу дәрежесі бойынша классификациялау.

2. Ақпаратты пайдалану бойынша классификациялау.

3. Қолдану сферасына байланысты классификациялау.

Қолмен жасалған АЖ -лер ақпаратты қайтадан өңдеудің қазіргі техникалық құралдарының және адаммен орындалатын барлық операциялардың жоқтылығымен ойпатталады.

Мысалы, компьютерді жоқ фирмада менеджерлердің қызметін айтуға болады. Олар қолмен жасалған АЖ - мен жұмыс істейді.
Автоматтық АЖ - лер адамның қатысуынсыз ақпараттарды қайта өңдеу бойынша барлық операцияларды орындайды.

Автоматтандырылған АЖ-лер ақпаратпен адамды және техникалық құралдарды өңдеу процесіне қатысуды болжайды. Мұнда басты рөл компьютерге негізделген.

Басқару процесін ұйымдастыруда олардың кең пайдалануын ескере отырып, автаматтандырылған АЖ-дің әр түрлі модификациялары бар және классификациялануы мүмкін.

Мысалы, ақпаратты пайдалану сипаты мен қолдану сферасы бойынша

Классификациялауға болады.
Автоматтандыру деңгейі бойынша

2. Ақпараттық іздеушілік жүйелер енгізуді, жүйелендіруді, сақтауды, мәліметтердің қайта өңделуін тұтынушы сұранысы бойынша ақпаратты беруді қамтамасыз етеді.

Мысалы, Кітапхана, билет сататын темір жолдар мен авиа кассаларда ақпараттық іздеушілік жүйелер бар.

Ақпараттық шешуші жүйелер қандай да бір алгоритм бойынша ақпаратты қайта өңдеудің барлық операцияларын жүзеге асырады. Оларды шешім қабылдау процесінде нәтижелі ақпараттың іс-әрекет дәрежесі бойынша классификация жүргізуге және екі класты бөліп қарастыруға болады.

-Басқармалы

-Кеңесші
Басқармалы АЖ-лер адамның шешім қабылдануына негізделген ақпаратты өндіреді.

Кеңесші АЖ-лер адамның мағлұматына алынады және нақты іс-әрекет сериясына айналмайды.

Бұл жүйелер интеллектің жоғарғы дәрежесіне ие болады.

1. 
   Ішкіжүйе дегеніміз не?
   
2. 
   АЖ қамтамасыздаушы ішкіжүйелер деген не?
   
3. 
   АЖ функционалды ішкіжүйелер деген не?
   
4. 
   Келесі АЖ қамтамасыздаушы ішкіжүйелердің мағынасын ашу керек: техникалық қамсыздандыру, ұйымдастырушылық қамсыздандыру, программалық қамсыздандыру, құқықтық қамсыздандыру, математикалық қамсыздандыру, ақпараттық қамсыздандыру, технологиялық қамсыздандыру, лингвистикалық қамсыздандыру.
   

1. 
   Петров В.Н. Информационные системы. СПб.: Питер, 2002.
   
2. 
   Диго С.М. Проектирование и использование баз данных. - М.: Финансы и статистика, 1996.