ПӘнінің ОҚУ Әдістемелік кешені оқУ-Әдістемелік материалдар

Сату жоспары өнім өндірісі мен оны өткізуге кететін шығындардың жалпы шаруашылық және ішкі фирмашілік сметасын құру үшін негіз болып табылады.

 

өткізу жоспары

        

Кезең соңындағы қор

өндірістік жоспар

Материалды шығыстар

Еңбек ресурстары

үстеме шығыстар

өнім өндірісіне кететін шығыстар сметасы

Сауда шығысының сметасы

әкімшілік шығысының сметасы

Табыстар мен зиянның болжамды есебі

Инвест жоспар

Сметалық баланс

Қаржы жоспар

Жоспарлы кезеңдегі сату көлемі (Ппр ), өнімнің орташа тәуліктің өндірілімнің (В_с), уақыт кезеңіне (Т_пер) көбейтіндісімен анықталады.

Өндірістік қуаты жоспарлау процесінің соңғы кезеңі - оны пайдалану коэфицентің анықтау К_{м =} N_ғ /M_ср

К_м - өндірістің қуаты пайдалану коэфиценті

N_ғ -  өнімді шығарудың жылдық көлемі

M_ср – орташа жылдық қуат

Кәсіпорынның орташа жылдық қуатын анықтау формуласы

М _вх – жыл басындағы өндірістік қуат, дана

М_выб – жыл ішінде шығарылған өндірістік қуат, данаtT

t_вв – қуаты іске қосудағы айлар саны

t_выб – қуаты шығару сәтінен бастап, жыл соңына дейінгі айлар саны

 

4 СҰРАҚ

Сату жоспарының құрудың қорытынды сатысында тауардың массалық жалпы қозғалыс бағдарламасы  қойма мен көлік қозғалысының схемасы тиімді құрылады, тауарларды өткізуге дайындау графигі күнтізбелік жоспарлары жасалады. Өнімді сатуды дұрыс жоспарлау әрбір кәсіпорындарда келесі өндірістік шаруашылық және қаржылық экономикалық мәселелерді кешенді шешуді қамтамасыз етеді:

1. 
    Мерзіміне байланысты өндірістік тапсырыстарды уақытылы орындау
   
2. 
    Қолда бар материалдарды, еңбек ресурстарын тиімді пайдалану.
   
3. 
   Материалдарды қорларды азайту және оның айналымдылығын тездету.
   
4. 
   Әртүрлі көлік құралдармен тасмалды оптималды бөлу
   
5. 
   Жұмыстың орындалу және тұтынушыға қызмет ету сапасын арттыру.
   

1. 
   тікелей байланысты. Бұл алдын ала белгілі нарықта жұмыс істейді, мұнда өнімді шығару алдын ала жүргізілген келісім шарттар негізінде тұтынушылардың тапсырыстары бойынша орындалады.
   
2. 
   Еркін нарық. Бұл сатып алушының алдын ала анықталған талаптары, мұқтаждықтары негіздері емес, еркін нарықта жүргізіледі.
   

Өткізілген өнім көлемін келесі мәліметтерді пайдаланып, анықтау қажет.

Кесте 1 Өткізілген өнім көлемін анықтау үшін мәліметтер.

 

Көрсеткіштер	Саны (дана)	Бағасы (мың тг)	Соммасы(мың тг)
1.дайын өнім А Б В Г	600 300 750 400	15000 10000 12500 4500	9000 3000
2.Өзіндік күрделі құрылыс үшін қаж.қыз .			205
3.Өткізілмеген дайын өнім қалд. - жыл басы - жыл соңы			850 1200
4.жөңелтілген,бірақ төленбеген дайын ө			350

 

РП =(9000+3000+9375+1800)+205+350+(850-1200)=23175+555+350=

=23380 мың тг

Есеп 1

(3000-850)-105+(380000+200000)/2500*100%=105% , 5% өсті.

 

5 СҰРАҚ

Өндірістік бағдарлама бизнес жоспар бөлімінің бірі болып табылады. Мұнда натуралды және құндық мәндегі өндірістің жоспарлы көлемі беріледі. Өндірістік бағдарламаны құру үшін негіздеме ретінде өнімді шығарудың перспективті жоспары табылады. Бұл – кәсіпорынның провелі оның бөлімдері және дамуына байланысты өнімді өткізу және нарық құрылымын зерттеу нәтижелері бойынша құрылады. Өндірістік бағдарламада кәсіпорын бойынша жалпы және негізгі цехтары бойынша ай, тоқсан бойынша бөлініп жасалады. Сандық көрсеткіштері өнімнің мемлекет стандарттарға немесе тапсырыс берушінің техникалық шарттарына сәйкес бекітіледі, оның өндірістік техникалық немесе эксплотациялық сапасын сипаттайды. Өндірістік техникалық сапасы көрсеткіштер жатады:

1.      материал сыйымдылығы

2.      еңбек сыйымдылығы

3.      дәлдік

4.      қуаттылық

5.      қор сиымдылық т.б

Эксплотациялық сапасына еңбек өнімділігі пайдалы әрекет ету коэфиценті, ұзақ мерзімділігі және жұмысқа сыйымдылығы.

Сандық көрсеткіштері өткізілген өнім көлемі, тауарлы өнім көлемі, жалпы өнім көлемі т.б Өндірістік бағдарламаны жоспарлау тәжірибесінде шығарылған өнім көлемін өлшеудің 3 әдісі бар:

1. 
   натуралды (км,дана)
   
2. 
   еңбек (сағат)
   
3. 
   құндық өлшеуіштері
   

ТП=Т_тп– Т_к +Т_ф + Т_у + Т_пф

Т_тп – дайын өнімдер құны (жинақтаушы)

Т_пф – жартылай фабрикаттар құны

Т_к – капиталды (күрделі) құрылыс және өнеркәсіптік емес шаруашылыққа жіберілетін өнім мен жартылай фабрикат құны.

Т_ф – берілген кәсіпорынның НҚ кіретін меншікті өндірісіне тағайындалған құрал жабдықтар, инструменттер құны

Т_у – тапсырыстар бойынша орындалған өндірісітегі сипаттағы қызметтер мен жұмыстар құны.

Мысалы, кәсіпорынның негізгі цехы 1 млн 400 мың тг. өнім дайындады. Оның ішінде ішкі өндіріс қажеттіліктерге 100000 тг. өнім жұмсалды. Қосымша цехтар бойынша сату үшін 120000 тг. көлемінде өнім өндіріледі, 200000 тг. соммасы келісім шарт бойынша жөңдеу жұмыстары орындалды. Анықтау керек кәсіпорынның тауарлы өнім көлемі.

Шешімі: Тп =  (140000-100000 )+120 000+ 200 000=1620000 тг.

 

Жалпы өнім – белгілі бір уақыт аралығындағы  (ай, жыл, тоқсан) дайындалу сатысында байланыссыз тәуелсіз кәсіпорындар орындалған, жұмыстарының барлық көлемін сипаттайды.

 

ВП = ТП +(НПк - НП_н) + (И_к - И_н) 

НПк , НП_н – кезеннің басы және кезең соңындағы аяқталмаған өндірістің қалдық құны

Мысалы, жыл бойы кәсіпорын 1200 тг. Бағасы бойынша 450 құрал және бағасы 2100 тг., болатын 500 құрал шығарды. Жыл басында өндірістің қалдығы 520000 тг. Ал жыл  соңында 290000 тг. Табу керек: жалпы өндіріс көлемін?

Шешімі: ВП = (1200*450)+(2100*500)+(320000-290000)=1560000 тг.

 

Сату көлемі – бұл белгілі бір уақыт аралығындағы кәсіпорынның өндірістік және өндірілетін тауарлар мен қызметтер құны

РП = ТП + (О_н - О _к)

О_н , О _к – жылдың басы мен соңындағы өткізілетін өнім қалдықтарының құны.

А 100 тг

В 1200 тг.

Г 900 тг.

 Жоспарлы кезең басындағы кәсіпорын қоймасындағы дайын өнім қалдығы 2 млн 530 мың тг. Тұтынушыға жіберілген, бірақ есепті кезеңде төлембеген дайын өнім құны 1 млн 700 мың. Жыл соңындағы өткізілмеген өнім қалдықтары 4 млн 880 мың тг.

Шешімі: РП = ТП + (О_н - О _к)

(6500*100+7300*1800+6000*1200+4000*900)=550000+2530000+1700000-480000=23840000

 

Өндірістік жоспар

1. 
   Кәсіпорынның өндірістік бағдарламасын құруға кешенді қадам жасау
   
2. 
   Өндірістік қуатты жоспарлау
   
3. 
   Ресурстарға қажеттілікті және өзіндік құнды жоспарлау
   

1. 
   Кәсіпорынның өндірістік бағдарламасын құруға кешенді қадам жасау
   

1. 
   Фирма нарықты зерттеу жұмыстарын жүзеге асырады, нарықтағы тауар позициясын, мүмкін сұранысын және сату көлемін анықтайды.
   
2. 
   Мүмкін сату көлемі негізінде өнімді өткізу көлемі анықталады.
   
3. 
   Тауарлық өнім көлемін жоспарлайды.
   
4. 
   Жалпы өнім көлемін анықтайды.
   
5. 
   Мүмкін өнімді шығару көлемін қолда бар материалдық, қаржылық және басқа ресурстармен сәйкестендіру.
   

• 
  Жоғары пайда алу;
  
• 
  Нақты қаржылық және басқа ресурстық мүмкіндіктерді есептеу;
  
• 
  Өткізу нарығын мүмкін толық қанағатандыру;
  
• 
  өндірістік шығындарды максималды төмендету, сонымен қатар жабдықтарды максималды мүмкін еңгізу.
  

33 сурет. Өндірістік бағдарламаның басқа жоспарлармен байланысы.

Өндірістік бағдарлама құрамында өндіріс бойынша және көлемдік көрсеткіштер, номенклатура, ассортимент және сапа бойынша өнімді өткізу мәліметтері болады.

Жоғарыда көрсетілгендей жоспарды ықшамдау қарама қайшы талаптарды келістіру тұтынушылармен отырған келісімдер бойынша календарлық мерзімдерді орындау және ресурстар бойынша шектердің өзгеруін есепке ала өндірістік шығындарды төмендету болып табылады.

Өндірістік бағдарламаны осылай ықшамдау сызықтық бағдарламалау әдісі арқылы жүзеге асырылады.

Мейлі: к - фирманың шығарылатын цехтерінің саны; m – жабдық топтарының саны; n – номенклатурадағы позициялар саны; - i-ші топ жабдықтың k-ші цехтегі тиімді уақыт қоры; t_ij – j-ші бұйымның і-ші топ жабдық бойынша станосыйымдылығы; - k-ші кәсіпорынның j-ші бұйымды шығарудан тапқан пайда мөлшері; - k-ші кәсіпорынның j-ші бұйымды шығару бағдарламасы; - j-ші бұйымға тапсырыстың портфелі.

Максималды пайда есебі келесідей түрде болады:

Толық пайдалану шартында

және барлық тапсырыстырды орындау қажеттілігі

АСУ-дағы өндірістік бағдарламаны құрудың мүмкін алгоритмдерінің бірі 3 суретте көрсетілген.

3. 
   Өндірістік қуатты жоспарлау
   

Номенклатура – кәсіпорында шығарылатын өнім атауының тізімін анықтайды.

Ассортимент – берілген атаудың ішіндегі өнім түрлерінің тізімі.

Өндірістік қуат бастаушы, яғни негізгі болып табылатын жабдық бойынша анықталады.

Өндірістік қуатты анықтаудың негізгі 2 әдістемесі бар:

• 
  Цехтер үшін, мұнда негізгі, жалпы жабдықты бөлуге болады:
  

Мұнда Т_э – жабдықтың тиімді жұмыс істеу уақыты, t_i – i-ші бұйымды шығарудағы еңбек сыйымдылығы, q – бір типті жабдықтың саны.

• 
  Цехтер үшін мұнда бастаушы жабдық жоқ;
  

Мұнда Т_н – цехтің номиналды уақыт қоры, t_i – i-ші бұйымды шығарудағы еңбек сыйымдылығы, S – цех ауданы, s – бір жұмыс орнының ауданы.

Кәсіпорынның өндірістік қуаты жабдық номенклатурасына, өндіріс амортизациясының деңгейіне, еңбекті ұйымдастыруын тәуелді болады және өзгермелінің мөлшері болып табылады.

Осыған байланысты келесідей қуаттылықтарды бөледі:

• 
  Жыл басына (М_жб);
  
• 
  Еңгізілген (М_ең);
  
• 
  Шығарылған (М_шығ);
  
• 
  Жыл аяғына (М_жа).
  

М_жа= М_жб - М_ең - М_шығ

Орта жылдық қуаттылық келесі формула бойынша анықталады:

Мұнда Т_ен – қуатты енгізуден бастап жыл аяғына дейінгі айлар саны; Т_швғ – қуатты шығарудан бастап жыл аяғына дейінгі айлар саны.

Өндірістік қуаттын қолданылуын талдағанда қуатты қолданылу коэффиценті анықталады:

Мұнда Q –бір жыл ішінде шығарылған өнім саны.

Көрсеткіштер натуралды болуы мүмкін, өнім шығаруды заттық сипаттайтын және құндық, өнім шығаруды ақшалай белгіде сипаттайды.

Құндық көрсеткіштерге жатады:

1. 
   Тауарлық өнім - өткізуге арналған дайын өнім.
   
2. 
   Жалпы өнім - өзіне кәсіпорында өндірілген барлық өнімді қосады, оның арнауы және дайындық деңгейіне қарамастан.
   
3. 
   Өткізілген өнім – бұл кәсіпорын есеп шотына ол үшін ақшасы түскен өнім.
   
4. 
   Таза өнім – кәсіпорында қайта құрылған құн. Таза өнім – бұл материалдық шығындар мен амортизация алып тасталған жалпы өнім.
   

Өнім өндірісі процесінде шикізат, материалдар, отын, энергия, еңбек ақы және т.б. шығындалады. Барлық осы шығындар өндіріс шығындарын (өзіндік құн) құрайды.

Өзіндік құн – бұл өнімді өндіру мен өткізуге кеткен барлық шығындар. Жалпы түрде өзіндік құн келесідей болады: Өқ=М+А+ЕА

мұнда М – материалдық шығындар, А – амортизация, ЕА – еңбек ақы.

Өзіндік құн бағаның жартысы болып табылады: Ц = С+П+НДС

Өзіндік құнды барлық өнім бойынша, оның жеке түрлері бойынша, түйіндері бойынша, бөлшектері, өндірістік процесс, бөлімшелердің жұмысынан, учаскелер, цехтер бойынша анықтауға болады.

Өндірісте барлық шығындарды ерекше белгілеріне байланысты топтастыру қажет. Негізгі шығындар тобына келесі жатады:

• 
  Экономикалық элементтері бойынша:
  

• 
  Материалды шығындар – шикізаттың және барлық материалдардың құны, қайтарылған шығындарды алып тастағанда.
  
• 
  Еңбек ақы.
  
• 
  Әлеуметтік қажеттіліктерге бөлімдер.
  
• 
  Амортизация.
  

1. 
   Өткізу нарығының классификациясы
   
2. 
   Нарық үлесін бағалау
   
3. 
   Өнім сапасын жоспарлау
   

Өткізу нарығын зерттеу үшін келесілерді білген жөн:

1. 
   Әр нарықтың негізгі мақсаты
   
2. 
   Кімнен және неден нарық құралады
   
3. 
   Нақты нарықта ережелердің қолданылуы
   
4. 
   Нарықты ұйымдастыру
   
5. 
   Нарықтың мүмкіншіліктері
   

1. Өткізу көлемі бойынша:

1.1 негізгі нарық

1.2 қосымша нарық

1.3 таңдамалы нарық
2. Алдағы өткізу бойынша:

2.1 бедеу нарық

2.2 өспелі нарық

2.3 потенциалды

2.4 көп қабатты
3. Сатып алушылар мен сатушылар жағдайына байланысты:

3.1 таза бәсекелестік нарық

3.2 монополис бәсекелес нарық

3.3 олигополистік нарық

3.4 таза монополия нарығы
4. Тұтынушылардың әр түрлігіне байланысты:

4.1 өнеркәсіптік нарық

4.2 тұтынушылық

4.3 әскери және т.б

Нарық түрін анықтағаннан кейін, нарыққа сипаттама берген жөн:

1. нарықтың даму кезеңі бойынша

2. тарихы және экономиалық пайда болу себептері бойынша

3. нарықты шектеуі бойынша

Тұтынушылық нарықты талдау үшін нарық сегменттеуді талап етеді

Аталған сегменттер критерийі келесідей:

1. 
   өзгеріске тұтынушылардың мінез – құлқы міндетті түрде аууы тиіс екені сегментте көрсетілуі қажет д/б;
   
2. 
   фирманы қажетті кіріспен қамтамасыз ету сегменті ;
   
3. 
   әлде қайда нәтижелі өткізу әдістерін қолдану қолайлығы сегменті д/б;
   
4. 
   мыңызды сегмент д/б;
   
5. 
   негізгі бәсекелестердің тәуекелімен бірге сегменттеу д/б;
   
6. 
   осы сатып алушылармен фирма жұмысының тәжірибелігінің сәйкес болуы сегменті д/б;
   
7. 
   күшті бәсекеден максималды қорғау сегменті д/б.
   

• 
  әлеуметтік – экономикалық және демографиялық параметрлер негізінде;
  
• 
  аймақтық сегменттеу;
  
• 
  сатып алушылардың мінез – құлықтық ерекшеліктері негізінде;
  
• 
  психографиялық сегменттеу;
  
• 
  соңғы тұтынушылардың әр түрлілігіне орай;
  
• 
  тұтынушылардың салмақтылығына орай.
  

Нарықты зерттеу барысында негізгі 7 маңызды сұраққа жауап беру керек:

1. 
   Не сатып алады?
   
2. 
   Қандай бағамен?
   
3. 
   Кім сатып алады?
   
4. 
   Не үшін сатып алады?
   
5. 
   Сатып алуды қалай жүзеге асырады?
   
6. 
   Қашан сатып алады?
   
7. 
   Қайдан сатып алады?
   

Потенциалды сатылу көлемі

Нақты сатылу көлемі.

Фирма бәсекелестерін талдау

Негізгі бәсекелестерді анықтағаннан кейін, олардың күшті және әлсіз жақтарын талдауға кіріскен жөн, әдетте келесілер қолданылуда:

!S! – Strenght – күшті жақтар

!W! – Weaknesses – әлсіз

!O! – Opportunity – мүмкіншіліктер

!T! – Threat – қауіптер

Кәсіпорынның салыстырмалы артықшылықтарын талдау барысында негізгі бәсекелестер бойынша нарықты сегменттеу әдісі қолданылады, ол фирманың бәсекеге қабілеттілігі мен негізгі бәсекелестердің ақпараттарын жүйелеуге мүмкіндік береді.

Факторлар тізімі әр түрлі уақыт кезеңдерінде нақты шарттардың өзгеруіне байланысты өзгеруі мүмкін. Кестеде келтірілген факторларды бағалау келесідей жүзеге асырылуда:

0 балл – дәл осы бәсекеге қабілеттілік факторы бойынша әлде қайда әлсіз позиция;

5 балл – өткізу нарығындағы басым позиция.

Баға кестенің әр бағанында қойылып, одан кейін қосындысы есептеледі.

Таладуда маңызды мәнде әр фирманың қосынды баллы есептеледі. Салыстыру кезінде қосындылардың айырмашылығы бәсекелестерге қарағанда 20% ға артық болса фирманың бәсекеге қабілеттілік жағдайы айтарлықтай ауыр екенін көрсететді, ал егер 40% дан артық болса осы нарықтан кетуін немесе фирма стратегиясының түбегейлі өзгертуін талап етеді.