ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешені «химия есептерін шығару әдістемесі»

Жоспары:

1. 
   Тотығу-тотықсыздандыру реакцияларының негізгі қағидалары мен ұғымдары
   
2. 
   Тотығу-тотықсыздандыру реакцияларының түрлері
   
3. 
   Тотығу-тотықсыздандыру реакцияларын теңестіру әдістері
   
4. 
   Органикалық заттар қатысында жүретін реакцияларды теңестіру
   
5. 
   «Электролиз». тақырыбына есептер шығару әдістемесі
   
6. 
   Электролит ертінділерінің электролизіне есептер шығару әдістемесі
   

1. 
   Анодта массасы 762 г иод белінсе, натрий
   иодидінің балқымасының электролизі нөтижесінде ка-
   тодта қанша натрий бөлінеді?Жауабы: 138 г
   
2. 
   Егер калий хлоридінің балқымасының электролизі
   нөтижесінде катодта массасы 15,6 г калий бөлінсе, анод-
   та канша литр ( қ.ж.) хлор бөлінеді?Жауабы: 4,48 л
   
3. 
   Егер кальций хлоридінің балқымасының
   электролизі нәтижесінде анодта 896 л (к.ж.) хлор бөлінсе*
   катодта канша металл бөлінеді? Жауабы: 1,6 кг
   
4. 
   Күміс нитратының ерітіндісінің электролизі
   нәтижесінде анодта массасы 24 г оттегі бөлінсе, катодта
   қанша металл түзіледі? Жауабы: 24 г
   
5. 
   Мырыш хлоридінің ерітіндісінің электролизі
   нәтижесінде анодта келемі 26,88 л (к.ж.) оттегі мен ка-
   тодта массасы 62,4 г мырыш бөлінсе, мырыштың шығы-
   мы кандай? Жауабы: 80%
   
6. 
   Никель сульфатының ерітіндісінің электролизі
   нәтижесінде катодта массасы 177 г никель бөлінген, ал
   оның шығымы 75% болған. Анодта канша оттегі бөлінеді?Жауабы: 44,8 л
   
7. 
   Күкірт кышқылының ерітіндісінен 1 сағат бойы
   ЗА ток өткенде бөлінетін сутектің (к.ж.) көлемін табықдар.Жауабы: 1,25 л Н₂
   

1. 
   Ерітіндіден 2 г сутек пен 2 г оттек бөліп шығару
   үшін қанша заряд керек?
   

2. 
   Күкірт қышқылының ерітіндісінен 1,5 сағ бойы 6А ток өткенде канша су айырылады жөне канша оттек пен сутек (к.ж.) бөлінеді?
   

3. 
   Ас түзының ерітіндісінің әлектролизі нөтижесінде
   30 минутта катодта 560 мл Н₂ белінеді. Өнімнің ток бо-
   йынша шығымы 95% болса, ток күші кандай болган?
   

4. 
   Белгісіз (II) валентті металл түзының ерітіндісінен
   1 А ток 15 мин өткенде 0,524 г металл бөлінеді. Бүл кай
   металл?
   

5. 
   Мыс сульфаты ерітіндісінен 30 мин бойы ток
   өткенде 20 г мыс бөлінсе, ток күші қандай болған?
   

6. 
   Натрий гидроксидінің ерітіндісінің әлектролизі
   нөтижесінде катодта 44,8 л сутегі бөлінсе, анодта канша
   көлем оттегі белінеді?
   

№24,25,26. Зертханалық-практикалық сабақ (3 сағ)

1. 
   Қоспаның құрамын анықтауға аранлған есептерді шығару әдістемесі
   
2. 
   Аралас есептерді шығару әдістемесі
   
3. 
   Олимпиада есептерін шығару
   

1. 
   Массасы 4,54 г калий гидрокарбонаты мен натрий гидрокарбонатынан тұратын қоспаны қыздырганда 0,56л СО₂ (қ.ж.) бөлінген. Әуелде алынған және реакция
   нәтижесінде түзілген коспалардың кұрамын аныктаңдар. Жауабы: 4 г; 0,54 г; 2,76 г; 0,53 г
   
2. 
   Массасы 22,2 г калий карбонаты мен кальций гидрокарбонатының қоспасына күкірт қышқылымен әсер еткенде 21,76 г кальций сульфаты түзілген. Алынған
   коспаның күрамы кандай? Жауабы: 16,2 г; 16,0 г
   
3. 
   Массасы 4,15 г калий хлориді мен натрий хлоридінің коспасына күкірт қышқылымен өсер еткенде 4,90 г натрий мен калий сульфаттары түзілген. Өуелде
   алынған жөне түзілген қоспалардың қүрамы кандай? Жауабы: 2,984 г; 1,17 г; 3,48 г; 1,42 г
   
4. 
   Массасы 36,4 г натрий мен калий нитраттарының коспасын қыздырғанда4,48 л оттегі (к.ж.) бөлінген. Алынған қоспаның күрамын анықтаңдар.Жауабы: 6,2 NаNО₂ г; 20,2 КNО₃ г
   
5. 
   Массасы 10,4 г мырыш оксиді мен мырыштан тұратын коспаға сілтімен өсер еткенде бөлінген газды жаккандаО,72 г су түзілген. Қоспадағы металдын, мөлшері
   (%) кандай? Жауабы: 75%; 25%
   
6. 
   Массасы 9,28 г натрий карбонаты мен натрий гидрокарбонатының қоспасына күкірт кышкылымен әсер еткенде 9,94 г сусыз натрий сульфаты түзілді. Алынған
   қоспаның күрамын анықтаңдар.Жауабы: 4,24 г; 5,04 г
   
7. 
   Қалыпты жағдайда 20 л көлем алатын ауа мен этиленнің коспасын бром суынаи еткізгенде реакциялык коспаның массасы 21 г арткан. Реакция нәтижесінде
   түзілген заттарды, олардың мөлшерін анықтаңдар. Газ коспасындагы этиленнің мөлшері (%) қандай? Жауабы: 81%
   
8. 
   Жабық ыдыста 120 мл метан мен оттек коспасын жақкан. Түзілген су мен көміркышкыл газын сіңіріп алып, қалған газды өуелгі жағдайға келтіргеннен кейін шырақ жана алатындай газдың көлемі 30 мл. Алынған коспаның құрамы кандай? Жауабы: 25%; 75%
   
9. 
   Массасы 27,2 г кальций карбиді мен алюминий карбидінің коспасы түз кышкылында ерігенде 11,2 л ацетилен мен метан қоспасы түзілген (қ.ж.). Қоспадағы карбидтердің мөлшерін аныктаңдар.Жауабы: 14,4 г; 12,8 г
   
10. 
    Метан мен оттегіден түратын коспаның тығыздығы 1 г/л (к.ж.). Қоспаның қүрам бөліктерінің көлемдік үлестерін алгебралык жолмен табыңдар.Жауабы: 0,6; 0,4
    
11. 
    Массасы 13,9г сірке және пропион альдегидтерінің қоспасын гидрогендеу үшін 8,06 л (қ.ж.) сутегі жүмсалады. Қоспадағы альдегидтердің мөлшерін аныктаңдар.Жауабы:6,07 г; 7,83 г
    
12. 
    Сірке жөне глицин қышкылдарының коспасын натрий гидроксиді бар сілті ерітіндісімен өңдеген. Егер коспаның дөл осындай мөлшері 96,5 г түз кышкылымен
    өрекеттескен болса, қоспаның массасы қандай?Жауабы: 135 г
    
13. 
    Массасы 10 г мыс жөне темір (II) сульфидтерінің қоспасына түз қышқылының артық мөлшерін косқанда 2,24 л газ белінген. Қоспаньщ күрамын аныктаңдар.Жауабы: 9,9 г; 0,1 г
    

1. 
   Массасы 24,4 г сірке жөне күмырска кышқылының коспасына 221,Ъ мл 10%-дық (р = 1,109 г/мл) натрий гидроксидінің ерітіндісін қосқан. Сілтінің артык мөлшерімен
   2,8 л (қ.ж.) күкірт (ІҮ) оксиді өрекеттесіп, қышқыл түз ту:ііледі. Қоспаның сандық қүрамын аныктаңцар.Жауабы: 13,25 г; 11,15 г
   
2. 
   Қүмырсқа жөне сірке қышқылдарының коспапмп 23 мл 100%-дык әтил спиртімен кыздырғанда (концентрлі күкірт қышқылы катысында) 32,4 г күрделі
   ифирлердің коспасы түзілген. Түзілген эфирлердің санық кұрамын анықтандар. Жауабы: 14,8 г; 17,6 г
   
3. 
   Массасы 10 г бензол, анилин, фенол коспасы арқылы күрғақ хлор сутекті өткізгенде 1,3 г түнба түзіледі. Дәл осындай коспаны бейтараптауға 3,35 мл 20%-дык
   (ρ-1,219 г/мл) натрий гидроксиді ерітіндісі жүмсалған. Қоспаның күрамы кандай? Жауабы: 7,19 г; 0,936 г; 1,88 г
   
4. 
   Массасы 17,8 г қүмырска және сірке альдегидтерінің коспасын гидрогендеу үшін 11,2 л сутегі (к.ж.) керек. Қоспадағы альдегидтердің қүрамы кандай?Жауабы: 50,6%; 49,4%
   
5. 
   Массасы 13 г темір, мыс, алюминий коспасына натрий гидроксиді ерітіндісімен әсер еткенде 6,72 л газ бөлінген, ал түз қышкылымен әсер еткенде 8,96 л (к.ж.)
   газ бөлінді. Қоспаның қүрамы қандай? Жауабы: 5,6 г; 9,4 г; 2 г
   
6. 
   Массасы 34,4 г натрий хлориді, нитраты және сульфатын суда еріткен. Ерітіндідегі барий нитратының пртық мөлшерін косқанда 23,3 г түнба түзілген. Тұнбаны бөліп фильтратка күміс нитратын косқан. Бөлінген тұнбаның массасы 28,7 г. Қоспаның күрамы қандай? Жауабы: 4,2 г; 11,7 г; 0,5 г
   
7. 
   Көлемдік күрамы 28% СН₄, 40% С₂Н₄, 24% С₃Н₈ болатын газ коспасының ауамен салыстырғандагы тығыздығы кандай? Жауабы: 0,981
   
8. 
   Сутегі мен оттегіден түратын газ коспасының сутегімен салыстырғандағы тығыздығы 14,5-ке тең болса, газдың көлемдік кұрамы кандай?Жауабы: 10% ; 90%
   
9. 
   Метан мен оттегіден түратын коспаның тығыздығы 1 г/л (к. ж.). Қоспаның қүрам бөліктерінің көлемдік үлестері қандай? Жауабы: 0,6; 0,1
   
10. 
    Көлемі 56 л (к. ж.) азот пен көміркышкыл газдарынан түратын қоспаның сутегі бойынша тығыздығы 18 болса, коспаны күрайтын газдардың көлемдері кандай? Жауабы: 28 л; 28 л
    
11. 
    Зат мөлшері 0,5 моль азот пен 0,25 моль аммиак тан түратын газ коспасы кандай көлем (қ. ж.) алады? Жауабы: 16,8 л
    
12. 
    Қалыпты жағдайда 4,48 л аргон мен оттегі коспасының массасы 7,2 г. Берілген қоспаның көлеміндегісаргон мен оттектің массаларын аныктаңдар. Жауабы: 4 г; 3,2 г
    
13. 
    Сутегі мен оттегіден түратын қоспаның сутек бойынша тығыздығы 7-ге тең болса, оның кұрамы кандай? Жауабы: 60%; 40%
    

№27,28,29,30 Зертханалық-практикалықсабақ (4 сағ)

САПАЛЫҚ АНАЛИЗГЕ АРНАЛҒАН ТӘЖІРИБЕЛІК ЕСЕПТЕРДІ ШЫҒАРУ ӘДІСТЕМЕСІ

Жоспары:

1. 
   Зертханадағы қауіпсіздік ережесі Бейорганикалық заттарға сапалық анализге арналған эксперименттік есептерді шешу әдістемесі.Ерігіштік кестесі
   
2. 
   Электролит ертінділеріндегі аниондар мен катиондарға сапалық реакциялар
   
3. 
   Органикалық заттарға сапалық анализге арналған эксперименттік есептерді шешу әдістемесі
   

Мысалы, мынадай қарапайым есеп берілсін делік.

Нөмірленеген 5 пробиркада мынадай заттардың судағы ерітінділері берілген: барий хлориді, күміс нитраты, натрий сульфаты, натрий карбонаты, хлорсутек қышқылы. Қосымша реактивтердің көмегінсіз қай пробиркаға қай заттың ерітіндісі құйылғанын табыңыздар. Барлық жүретін реаакциялардың толық молекулалық және қысқаша иондық теңдеулерін жазыңдар.

Жауаптың үлгісі.

1-қадам.

Алдымен төмендегідей теориялық кесте құрамыз.

Түсініктеме:

Кейде әрекеттесу нәтижелері реагенттерді қосу ретінде байланысты болғандықтан (нені неге құю керек?) жоғары горизонталь бағанадағы реагенттер вертикаль бағанадағы реагентерге қосылады деп есептейміз. Кестенің қиылысқан торларына өзара әрекеттесу нәтижелерін жазамыз. Көрнекті және ықшамды болу үшін және көп уақыт жібермеу үшін кестелердің қиылысқан көздеріне мәліметтерді мейлінше қысқа немесе шартты түрде жазуға да болады. Мысалы ↓-тұнба түсуі, ↑-газ бөлінуі t –жылу бөлінуі және т.с.с. Теориялық кестені тәжірибелік кестемен салыстырған кезде бәрібір көбінесе түскен таңбалар мен бөлінген газдардың сандарын немесе түстерін немесе басқа көзге көрінетін қасиеттерін салыстыратын болғандықтан олардың формулаларын емес, тек сандарын қысқаша жазса да болады. Мысалы жаңағы кестені былай жазуға болады:

	BaCl2	AgNO3	Na2SO4	Na2CO3	HCl		∑
BaCl2	*	↓	↓	↓	*	3↓
AgNO3	↓	*	↓	↓	↓	4↓
Na2SO4	↓	↓	*	-	-	2↓
Na2CO3	↓	↓	-	*	↑	2↓+↑
HCl	-	↓	-	↑	*	↓+↑

Соңғы вертикаль бағанадағы әр заттың басқа қалған заттармен беретін өзгерістердің жинағын шартты белгілермен ықшамдап жазамыз, мысалы, 2↓+↑, яғни, екі жағдайда тұнба түсіп, бір жағдайда газ бөлінеді. Бұл кейін екі кестені салыстырып, қорытынды жасауды жеңілдетеді.

Теориялық кестені құру үшін ерігіштік кестені пайдалануға болады. Оны әр оқушы өзімен бірге алып кіруге рұқсат беру керек.
2-қадам. Тәжірибелік кестені құрамыз. Мұнда теориялық кестедегі заттардың формулаларының орнына құйылған пробиркалардың нөмірлерін жазамыз. Кестені толтырған кезде оның қиылыстарына нөмірленген пробиркалардың бір-біріне құйған кезде байқалатын эффектерді шартты белгілермен белгілейміз. Берілген заттарды өзара әрекеттестіру кезінде байқалатын эффектілер, мысалы, төмендегідей болсын делік.

	№1	№2	№3	№4	№5	∑
№1	-	↓	↓	↓	↓	4↓	AgNO3
№2	↓	-	-	↑	-	↑,↓	НСІ
№3	↓	-	-		↓	2↓	Na2SO4
№4	↓	↑	-	-	↓	2↓,↑	Na2CO3
№5	↓	-	↓	↓	-	3↓	ВаCl2

Түскен тұнбалардың түсіне және олардың кейбір қасиеттеріне көңіл аударған жөн.

Тәжірибе кезінде барлық тиісті сапалық реакцияларды жасаудың қажеті жоқ. Мысалы, барий хлоридіне күміс нитратын қоссаңыз да немесе және күміс нитратына барий хлоридін қоссаңыз да байқалатын эффектілер бірдей болады. Сондықтан ондай екі тәжірибенің орнына екеуінің біреуін ғана жасап, кестенітолтырғанда екеуін де жазуға болады. Кейбір заттар оған құятын заттардың артық мөлшерінде ериді. Мысалы, мырыш хлоридіне натрий гидроксидін қосқанда алдымен мырыш гидроксиді тұнбаға , ал натрий гидроксидінің артық мөлшерін қосқанда түскен тұнба еріп кетеді. Керісінше ондай эффект болмайды. Сондықтан, мұндайда кейбір заттардың ондай қасиеттерін ескеру керек. Ол үшін теориялық білімді жетілдіру керек. Әрине, кім де болса неғұрлым аз сынақпен соғұрлым көп заттарды анықтауға тырысады. Дегенмен, бірнеше сапалық реакциялар оң нәтиже бергенде ғана берілген зат дұрыс анықталды деп есептеу керек.