ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешені «химия есептерін шығару әдістемесі»

1,2 г Мg күкірт қышқылының артық мөлшерімен әрекеттескенде қанша көлем Н₂ бөлінеді (қ.ж.)

Есепте алдымен пропорция әдісімен сутегінің массасын тауып, көлемге көшуге болады. Немесе моль саның табу арқылы көлемді есептеуге болады.
1,2г Хг

Мg+ Н₂ SО₄ = Мg SО₄+ Н₂

24 2

(1- Пропорция әдісі)

1,2 г------------------------Хг

24------------------------ 2г х =1,2г ∙2 : 24 = 0,1 (Н₂)

V = m : p V = 0,1г : 0,09г/л = 1,12 л (Н₂)

γ = m : М γ (Н₂) = 0,1г : 2г/моль = 0,05 моль

V = γ · Vm

V = 0,05моль· 22,4л /моль =1,12л

m V_х

А + В = С + Д ↑ 1-вариант

М(А) V_m

γ V_х

А + В = С + Д 2-вариант

γ·В V_m
m V_х

А + В = С + Д 3-вариант

М·С V_m
Осыдан кейін мұғалім оқушыларға өз беттерімен шығаруға №3 есепті береді:

Шешімі: 1,2 г х л

m (Mg) =1,2г Мg + Н₂ SО₄ = Мg SО₄ + Н₂

------------------------, 24 22,4л

V(Н₂) - ?

M (Mg) =24г/моль V_m = 22,4л/моль

Теңдеу бойынша 1моль Мg 1моль Н₂ ығыстырады, яғни

m (Мg) =1моль · 24г/моль = 24г

V(Н₂) =1моль· 22,4л/моль = 22,4л

1,2г < 24 20 есе аз, олай болса сутегі де 20 есе аз бөлінеді.

V (Н₂) = 22,4 : 20 =1,12л

Жауабы: 1,2г Мg 1,12 л Н₂ ығыстырады.

Есеп №4 98г 5% Н₂SО₄ ерітіндісіне артық мөлшерде Мg қосқан. Шыққан тұздың массасын табу. Берілген есепте есептің мазмұны күрделенген. Бұл есепте заттың массасы берілмеген, керісінше ерітіндінің массасы берілген. Осы мәліметтер арқылы Н₂SО₄ массасын табу керек.

Шешуі:

m(ерт) Н₂SО₄= 98г ω = m (зат) /m (ерт); m (Н₂SО₄) = ω· m (ерт)

ω(Н₂SО₄) = 0,05 m = 98· 0,05 = 4,9г

m(тұз)- ? 4,9г Хг

Мg + Н₂ SО₄ = Мg SО₄ + Н₂↑

М (Н₂SО₄) = 98г/моль 98 120

1моль 1моль 1моль

М (Мg SО₄) =120г/моль.

Теңдеу бойынша үшеуі де бір моль, сондықтан олардың массасы:

m (Н₂SО₄) = 98г, m (МgSО₄) =120г

4,9г< 98 г 20 есе аз, сондықтан алынған тұз да 20 есе аз болады. M (МgSО₄) =120г : 20 = 6 г

Осыдан кейін оқушыларға осы есептің жалпы схемасын береді:

А + В = С + Д Базовый есеп

М(В) М(С)

m (ерт) және ω Есеп күрделенді

m (В) = m (ерт) · ω 1. Заттың массасын табу

m m_х

А + В = С + Д 2. Базовой есепті шығару

М(В) М(С)

Осыдан кейін мұғалім №4 есеп пен №5 есепті салыстыруды сұрайды.Ұқсастығы мен айырмашылығын анықтайды.

9класста оқушылар сандық есептің жаңа үш түрімен танысады. Оның айырмашылығы 13,14 вариантта көрсетілген. Мұнда екі заттың массасы берілген, біреуі артық алынған. Оны бірнеше әдіспен анықтайды:

1. Заттың мөлшерін салыстыру (есептің шарты бойынша және реакция теңдеуі бойынша)

2. Теңдеу бойынша және есептің шарты бойынша массалар ара қатынасын салыстыру

3. Реакцияға қатысқан заттың массасын салыстыру.

4. Пропорция арқылы (белгілі мен белгісіз мәні арқылы)

5. Реакцияға қатысқан заттардың массалар ара қатынасы

Есеп №8 1,2г Mg, 5,5г Н₂SО₄ ерітіндісімен әрекеттескенде неше көлем (қ.ж.) сутегі бөлінеді және тұз түзіледі.

Шешуі: 1,2

m(Mg) =1,2г Мg + Н₂ SО₄ = Мg SО₄ + Н₂

m( Н₂SО₄) =5, 24 98

---------------------- 1моль 1моль

m(МgSО₄)-?

Химиялық реакция бойынша бір моль Мg, бір моль күкірт қышқылымен әрекеттеседі. Сонда 1,2г < 24г 20 есе кіші, олай болса қышқыл да 20 есе аз бөлінеді:

m ( Н₂SО₄) = 98 :20 = 4,9г

Ал есептің шарты бойынша қышқыл 5,5г. 4,9г < 5,5г.

Олай болса қышқыл артық алынған. Енді қалған есептеуді оқушылардың өзіне берген жөн. Келесі есептің түрі шығымға байланысты есеп. Мұғалім теңдеу бойынша алынған заттарды теориялық деп, ал іс жүзінде алынған заттарды практикалық деп аталатынын айтып, «шығым» туралы ұғымды түсіндіреді.

ή = m _прак / m_теор
Есеп №9 1,2г Mg қышқылымен Н₂SО₄ әрекеттесіп 5,5г тұз алынады. Алынған өнімнің шығымының массалық үлесін табыңдар.

Шешуі:

m(Mg) =1,2г 1,2г

m MgSО₄) =5,5г Мg + Н₂SО₄ ═ МgSО₄ + Н₂

ή =? 24г 120

1моль 1моль

Теңдеу бойынша 1 моль Мg 1 моль қышқылмен әрекеттескен, 1,2г < 24г 20 есе, олай болса m ( MgSО₄) массасы 20 есе аз болу керек, яғни

m_теор ( MgSО₄) =120 : 20 = 6 г.

Бұл алынған мәліметті формулаға қоямыз.

ή = 5,5г : 6 г = 0,92 = 92 %

Оқушылардың назарын тағы да, сандық есептерді салыстыру үшін осы есепті жалпы кесте бойынша базовый есеппен салыстыруға аударады.

m mх

А + В = С + Д Базовой есеп

m₁ m_прак Есеп күрделенді:

m₁ m_теор 1. Базовой есеп бойынша m_теор табамыз

ή = m_прак : m_теор 2. Формула бойынша табу.

Осыдан кейін кері есепті шығарудың жолдары көрсетіледі. Өнімнің шығымын кері есеп арқылы былай анықтайды:

1. Іс жүзінде алынған өнімнің массасын бастапқы заттың массасымен практикалық шығым арқылы анықтау.

2. Екінші әдісінде практика жүзінде алынған өнімнің массасы мен шығым беріледі. Бұл жағдайда бастапқы заттың массасын белгілі өнімнің массасымен практикалық шығым арқылы анықтауға болады.

Енді осыны көрнекі ретінде көрсету үшін, есепті шығарудың жалпы схемасы құрылады:

А + В = С + Д Тура есеп

ή-?

1. Базовой есеп бойынша m_теор табамыз.

шығым анықтанылады.

m_практ

1. Базовой есеп бойынша m_теор табамыз.

2. Формула арқылы ή = m_пр / m_теор

m_пр. анықталынады

m_х ή(С) Кері есеп (2)

m_прак

1. Формула арқылы ή = m_пр / m_теор

m_{теор .}анықтайды

2. Базовой есеп бойынша m (А) табамыз.

1. 
   Алдарыңда екі есептің шарты берілген. Осы шарттар бойынша есептің мазмұнына мәтін құрастырыңдар.
   

А) m(известняк) = 1кг СаСО₃ = СаО + СО₂

ω (СаСО₃) = 0,9

---------------------------

V(СО₂) - ?
Б) V(Н₂SО₄) = 1л

ρ(Н₂SО₄) = 1836кг/м³

ω (Н₂SО₄) = 0,96

-------------------------------

m (Н₂О) - ?

2. 
   Кальций карбонатын айырғанда 11,2л СО₂ түзіледі. Түзілген көмір қышқыл газын калий гидроксидімен әрекеттестіріп тұз (К₂СО₃) алынады. Реакцияға қатысқан КОН массасын анықтаңдар.
   
3. 
   «Қышқылдардың химиялық қасиеті» тақырыбын бекіту үшін қандай тапсырмаларды есеп кітаптардан алуға болады.
   
4. 
   «Оттегі, оксидтер. Жану» тақырыбында 20минуттық 7 вариантқа бақылау жұмысын құрастырыңдар.А) орташа деңгейдегі тапсырма б) жоғары деңгейдегі тапсырма
   
5. 
   50 кг сусыз күкірт қышқылынан, массалық үлесі 0,3 және тығыздығы1220 кг/ м³ тең аккумуляторлық күкірт қышқылын дайындау үшін оның қандай көлемін алуға болады?
   
6. 
   2,3 г натрий сумен әрекеттескенде бөлінетін сутегінің (қ.ж.) моль
   

7. 
   «Ион алмасу реакциясы» тақырыбы бойынша сабаққа дайындалғанда сізге сабақтың жоспарына 2-3 тапсырманы еңгізу қажет болады. Тиісті тапсырманы құрастырып , оны шығарудың әдістемелік жолдарын көсетіңдер.
   
8. 
   14,2 г фосфор оксидін (V) 50 мл сумен әрекеттестіріп алынған фосфор қышқылы ерітіндісінің массалық үлесін анықтаңдар.
   

Әдебиеттер:

1. 
   Ерыгин Д.П., Шишкин Е.А. Методика решения задач по химии. - М.: Просвещение, 1989 - 173 с.
   
2. 
   БекішевК.Б. Химия есептері (оқу құралы)Алматы. «Білім».2007ж
   
3. 
   Усманова М.Б.,Сақариянова К.Н. Химия сандық есептер шығару әдістемесі Алматы «Атамұра» 2004
   
4. 
   Дайнеко В.И. Как научить школьников решать задачи по органической химии.М.-Пр. 1987.
   
5. 
   Химия:Жалпы білім беретін 11-сыныбына арналған оқулық / Ә .Темірболатова ,
   

6. 
   Химия:Жалпы білім беретін 10-сыныбына арналған оқулық /Н.Н.Нұрахметов, К.Б.Бекишев, Н.Н.Заграничная. Алматы : «Мектеп» баспасы ,-2005. –
   
7. 
   Химия:Жалпы білім беретін 9-сыныбына арналған оқулық /И.Нұғыманов , Р.Жұмаділова , Ж.Кембебаева . Алматы : «Мектеп» баспасы ,-2005. -
   
8. 
   Химия:Жалпы білім беретін 8-сыныбына арналған оқулық /Н.Н.Нұрахметов, К.Сарманова ,К.Жексембина Алматы : «Мектеп» баспасы ,-2005. -176б
   
9. 
   ТемірболатоваӘ.Е.Химия есептері мен жаттығуларының жинағы. Алматы:Рауан, 2000. 96б
   
10. 
    Когисов С.М. Сапалық есептерді шығарудың әдістері. Ақтөбе, 2006, https://www.google.kz/webhp?sourceid=chrome-instant&ion=
    

1. 
   8 сынып есептерін шығару әдістемесі
   
2. 
   9 сынып есептері есептерін шығару әдістемесі
   
3. 
   10 сынып есептерін шығару әдістемесі
   

Н₂О ω (эл) = Ar ∙ n / Mr; Mr (Н₂О) =1∙2+16 ∙1=18

---------- ω (Н) = Ar(H) ∙ n : Mr(H₂О) = 1∙2 : 18 = 0,11 = 11%

ω(Н) –? ω(О) –?

Аr (О)=16

Аr (Н)=1 ω (О) = Ar(О) ∙ n : Mr(H₂О) = 16 ∙1: 18 = 0,89 = 89%

γ(S) =2моль N_А = 6∙10²³ моль^-1 γ = N₀ : N_А

------------------

N₀(S) - ?

N₀ (S) = N_А∙ γ (S) = 6∙10²³ моль^-1∙2моль = 12∙10²³

Жауабы: 2 моль күкіртте- 12∙10²³ атом бар.
Есеп №3 1,2∙10²³ молекула суда заттың қандай мөлшері бар.

Шешуі:

N₀(Н₂О)= 1,2∙10²³ γ (Н₂О) = N₀ : N_А = 1,2∙10²³ : 6∙10²³моль^-1 = 0,2моль

-----------------------

γ(Н₂О)- ?

N_А = 6∙10 ²³ моль^-1

Осыдан M = m / γ ; γ = m / М

М (зат) = m₀ (молекула)N_А М(Н₂О)=3,001∙10²³∙6∙10²³моль^-1 =18

Шешуі:

-------------------------- m (Н₂SО₄) = 98г/моль ∙ 0,25моль =24,5г

m(Н₂SО₄)=?

Мr(Н₂SО₄)=98

Шешуі:

M(СО₂) =11г γ = m / М N₀ = γ ∙ N_А

------------------

γ(СО₂) - ? N₀-? М (СО₂) = 44г/моль

Мr(СО₂) =44 γ (СО₂) = 11г / 44г/моль = 0,25моль

N_А =6∙10²³моль^-1

N₀ (СО₂) = 0,25 моль ∙ 6∙10²³ моль^-1 = 1,5∙10²³

Шешуі: 40

m(СиО) = 40г 2Си + О₂ = 2СиО

^{--------------------------} 32 160

m(О₂)- ?

М(О₂)=32г/моль m = γ ∙ M теңдеу бойынша оттегі мен СиО

М(СиО) = 80г/моль массасын табамыз.

m (О₂) = 1моль ∙32г/моль = 32 г

m (СиО) = 2 моль ∙ 80 г/моль =160г

Енді осы есептерді бірнеше әдіспен шығарайық.

1-әдіс. Зат массаларының қатынасы.
1. Берілген 40г СиО мен 160г СиО салыстырамыз. 40 <160 (4есе көп)

Олай болса оттегі 4есе аз қажет етеді.

m (О₂) = 32 г : 4 = 8 г

Жауабы: 40г СиО алу үшін 8г О₂ керек.

2-әдіс Моль ұғымын пайдаланып есептеу.
γ = m : М γ = 40г : 80 г/моль = 0,5моль

Теңдеу бойынша оттегінің моль саны 2 есе кем: 0,5 : 2 = 0,25 моль Осыдан:

m_г 40

2Си + О₂ = 2СиО m_{г-----------------------------------}40

32 160 32---------------------- 160

m (О₂) = 8 г

Ерітінділердегі заттын массалық үлесін есептеу.

Ерітінділер еріген затпен ерігіштен тұратыны белгілі. Ерітіндідегі еріген заттың проценттік мөлшерін формула арқылы табуға болады.

циясын табыңдар?

Шешуі: ω = 10 : 80 = 0,12

m(тұз) =10 г

m₁(су)= 70г

^{-------------------------------}

ω- ?

Шешуі:

V(НСІ)_ерт=1л=0,001м³ ω = m_зат : m_ерт

ω(НСІ)=0,38 p(НСІ)=1194кг/м³ ω = m_зат : m + m₁

-------------------------------

m(НСІ)- ? ω = m : V ∙ p

m = ω ∙V∙ p = 0,38 ∙ 0,001м³ ∙1194кг/м³ = 0,454кг = 454г
Есеп №9 45г қантты суға ерітіп 10% ерітінді алынған. Судың массасын табу.

Шешуі:

m(қант) = 45г ω = m_зат : m_ерт ω = m_зат : m + m₁

ω = 0,1(10%)

---------------------

m₁(Н₂О) -?

ω = m_зат : m_ерт m_ерт = m : ω = 45г : 0,1 = 450г

m(Н₂О) = 450 – 45 = 405г

Екінші -әдіс

ω = m / m + m₁ Осыдан ортақ бөлімге келтіріп мына теңдеуді аламыз:

mω + ωm₁ = m немесе ωm₁ = m – ω ∙ m

m₁ = m − ω∙ m : ω = 45г − (45∙ 0,1) г : 0,1= (45- 4,5) г : 0,1 ;

m (Н₂О) = 40,5г : 0,1= 405 г

Еріген зат: m₁ ∙ ω₁; m₂ ∙ω₂; (m₁ +m₂) ∙ ω₃ болады.

Осыдан m₁ ∙ ω₁ + m₂ ∙ ω₂ = (m₁ + m₂) ∙ ω₃;

немесе m₁ ∙ ω₁ + m₂ ∙ω₂ = m₁ ∙ ω₃ + m₂ ∙ ω₃

осыдан: m₁ ∙ ω_{1 −} m₁ ∙ ω₃ = m₂ ∙ ω_{2 −} m₂ ∙ ω₃

m₁(ω₁- ω₃) = m₂ (ω₂ - ω₃) Осыдан жалпы формула шығады.

Енді есеп шығарып көрейік.

Шешуі:

ω₁= 0,20 m₁ : m₂ = ω₃- ω₂ : ω₁- ω₃

m₂= 50г

ω₂= 0,3г 100 : 50 = ω₃ - 0,3г : 0,2 - ω₃

ω₃- ?

0,4 − 2ω₃ = ω₃ − 0,32;

0,72 = 3ω₃

ω₃ = 0,24

m₁ ∙ ω₁ + m₂ ∙ ω₂ = (m₁ + m₂) ∙ ω₃;

0,32 0,20 - ω₃ ; 50г ω₃ - 0,32 = 0,4-2 ω₃

3 ω₃ = 0,73 ω₃ = 0,24 = 24%

m₁(зат) =100 ∙ 0,20 = 20г

2. Екінші ерітіндідегі еріген затты табу.

m₂ (зат) = 50 ∙ 0,3 = 16г

20 +16 = 36

ω₃ = 36 = 0,24 =24%

150
Газдардың молярлық көлемі. Авогадро заңы

Есеп №9 0,2моль Н₂ қандай көлем алады?.

Шешуі:

γ(Н₂) =0,2моль Бірінші әдіс

-------------------

V(Н₂)- ? 0,2 моль < 1моль (5есе) олай болса көлем де 5есе

кем болады. V_m =22,4л/моль

V (Н₂) = 22,4 : 5 = 4,48л
Екінші әдіс

V = γ ∙ V_m V(Н₂) = 0,2моль ∙22,4л /моль = 4,48л

Шешуі:

--------------------------- m (Н₂) =1моль ∙2г/моль =2г

V(Н₂)-? V(Н₂) =1моль ∙22,4л/моль =22,4л

М(Н₂)=2г/моль 2г<500г (250есе) олай болса газдың көлемі де

V_М =22,4л/моль 250есе көп болады.

V(Н₂) =22,4л ∙250 = 5600л =5,6м³

γ = m / М = 500 г/ 2г/моль = 250 моль

V = γ∙Vm = 250моль ∙22,4л/моль = 5600л

Үшінші әдіс

γ₁ = m / М; γ₂ = V / Vm ; γ₁ = γ₂ олай болса

m / М = V / Vm Осыдан V = m ∙ Vm / М
V(Н₂) = 500г ∙ 22,4л/моль / 2г/моль = 5600л =5,6м³

Жауабы: 0,5кг Н₂ (қ.ж.) V= 5,6м³ алады.
Теңдеу бойынша газдардың көлемін табу

Есеп №11 Күкірт қышқылына (Н₂SО₄) 0,2моль Zn әсер етіп қандай көлем Н₂ алуға болады?.

Шешуі: 0,2моль

γ (Zn)=0,2моль Zn + Н₂SО₄ = Zn SО₄ + Н₂

-------------------- 1моль 1моль

V(Н₂)-? Vm =22,4л/моль

Бірінші әдіс(зат мөлшерлерін салыстыру)

0,2 моль <1моль (5есе) Олай болса Н₂ 5есе кем бөлінеді, осыдан

V = γ ∙V_m = 0,2моль ∙22,4л/моль = 4,48л.
Екінші әдіс (Пропорция әдісі)

0,2моль V_л

Zn + Н₂SО₄ = Zn SО₄ + Н₂

1моль 22,4л

Химиялық теңдеу бойынша 1моль Н₂ бөлінеді, оның көлемі:

V(Н₂) =1моль∙22,4л/моль =22,4л