ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешені «Жалпы жертану» 5В011600 – «География»мамандығы үшін ОҚУ-Әдістемелік материалдары

6 зертханалық жұмыс
ТАҚЫРЫБЫ : Жер бетіндегі географиялық белдеулер мен зоналар.

МАҚСАТЫ :

1. 
   Жер шарындағы географиялық белдеулер мен зоналардың пайда болу заңдылықтарын түсіндіре білу.
   
2. 
   Географиялық қабаттың құрылымы туралы ұғымды тереңдете түсу.
   

ЖҰМЫСТЫҢ МАЗМҰНЫ :

1. 
   Дүние жүзі контур картасына жер шарының географиялық белдеулері мен зоналарын түсір.
   
2. 
   Ендік бойынша географиялық белдеулер мен зоналардың шекараларының ауытқу себептерін түсіндір. Мына сұрақтарға жауап бер: а/ Географиялық белдеу, физгеографиялық белдеу, табиғи белдеу түсініктерінің арасында айырмашылық бар ма? б/ Жер шарындағы зоналдық пен азоналдықты қандай факторлар анықтайды? Құрлық бетіндегі зоналық неден байқалады? в/ Таулардағы биіктік белеулер қандай факторлардың нәтижесінде қалыптасады?
   
3. 
   №1 кестенің мәліметтерін пайдалана отырып Оңтүстік және Солтүстік жарты шардың географиялық белдеулерінің ауданының ара қатысын көрсететін щеңбер тәріздес диаграмма сызып, мына сұрақтарға жауап бер: а/ Жер шарында қандай географиялық белдеулер ең көп және ең аз ауданды алып жатыр, неге? б/ Жарты шарлар бойынша географиялық белдеулердің таралуында қандай заңдылық байқалады?
   
4. 
   Әрбір географиялық белдеуге қанша градус барын есептеп, оны циклограммаға түсір, ол үшін шеткі нүктелерді щеңбердің ортасымен қосу керек. Мысалы: Арктикалық белдеу- 3 3,6%= 10,8%
   

№1 кесте

Жарты шар	Белдеу	Ауданы млн.км ²	Жердің жалпы ауданы %
Солтүстік	Арктикалық	14,45	3
	Субарктикалық	17,62	3
	Қоңыржай	53,22	10
	Субтропиктік	39,72	8
	Тропиктік	80,77	16
	Субэкваторлық	38,65	7
Оңтүстік	Экваторлық	22,07	4
	Субэкваторлық	30,11	6
	Тропиктік	95,10	19
	Субтропиктік	33,78	7
	Қоңыржай	34,47	7
	Субарктикалық	26,19	5
	Антарктикалық	23,93	5
		510,08	100

КЕРЕКТІ ҚҰРАЛДАР:

1. 
   Дүние жүзі атласы.
   
2. 
   Географиялық белдеулер мен зоналар картасы.
   
3. 
   Дүние жүзі контур картасы.
   
4. 
   Лабораториялық жұмыс дәптері.
   

МЕТОДИКАЛЫҚ НҰСҚАУ:

1. 
   Солтүстік және Оңтүстік жарты шарлардағы ұқсас белдеулерді бір түспен беруге болады, бірақ шартты белгілерінде айырмашылық болсын.
   
2. 
   Диаграмманы құрарда ауданның бір проценті қанша градусқа тең екендігін есептеп алу керек: 360°=100% х =360° =3,6 %
   

100 %

3. Әртүрлі белдеулер орналасқан / % / құрлықтардың қарым-қатынасын щеңбер тәріздес немесе столбикті диаграммаға түсіріп, тадау жаса.

№7 зертханалық жұмыс

ТАҚЫРЫБЫ : Құрлықтар мен дүние жүзі мұхиттарының салыстырмалы сипаттамасы

МАҚСАТЫ :

1. 
   Жер бетіндегі құрлықтар мен дүние жүзі мұхиттарының орналасу ерекшеліктерін түсіндіре білу.
   
2. 
   Негізгі мінездемелері бойынша құрлықтар арасындағы айырмашылықты айыра білу.
   
3. 
   Дүние жүзі мұхиттарының айырмашылықтарын түсіндіру.
   

ЖҰМЫСТЫҢ МАЗМҰНЫ : Атласты және анықтама мәліметтерін пайдалана отырып:

1. 
   Лабораториялық дәптеріңе құрлықтардың ауданын көрсететін диаграмма сыз, масштабы 1 см ² = 2,5 млн.км ²
   
2. 
   Дүние жүзі мұхиттарының ауданын көрсететін диаграмма сыз, масштабы 1 см ²=10 млн.км ²
   
3. 
   Дүние жүзі контур картасына құрлықтардың шеткі нүктелерін / атауын жазып/, құрлықтардың абсолютті биіктігі ең жоғарғы , ең төмен жерлерін, дүние жүзі мұхиттарындағы ең терең шұңғымалардың атауын, тереңдігін түсіріңіз.
   
4. 
   Құрлықтарды салыстыру арқылы сипаттама бер: орналасу ерекшелігі, шеткі нүктелерінің арақашықтығы, абсолюттік биіктігі жоғары, төменгі нүктелері, құрлық жағалауының тілімденуі т.б.
   
5. 
   Мұхиттарға салыстырмалы сипаттама бер: ауданы, тереңдігі, температурасы, тұздылығы т.б.
   

КЕРЕКТІ ҚҰРАЛДАР:

1. 
   Дүние жүзінің физикалық картасы.
   
2. 
   Дүние жүзі атласы.
   
3. 
   Дүние жүзі контур картасы.
   
4. 
   Лабораториялық жұмыс дәптері.
   

№9 зертханалық жұмыс
ТАҚЫРЫБЫ : Солтүсті және Оңтүстік жарты шар ендіктері бойынша ауа температурасының таралуы.

МАҚСАТЫ : Солтүстік және Оңтүстік жарты шардың ендіктері бойынша ауа температурасының өзгеру себептерін түсіну.

ЖҰМЫСТЫҢ МАЗМҰНЫ :

1. 
   №1 кестенің мәліметтерін пайдалана отырып миллиметр қағазға жеке-жеке Солтүстік және Оңтүстік жарты шарлар үшін: а/ жер бетінде ауаның орташа температурасының өзгеруін қаңтар, шілде және орташа жылдық көрсеткіштері бойынша; б/ әртүрлі ендіктер бойынша жылдық қысымның өзгеруін көрсететін сызықтар сыз.
   

№1 кесте

	Ендік °
	0	10	20	30	40	50	60	70	80	90
Температура °С	Солтүстік жарты шар
Қаңтар	27	26	22	15	6	-7	-16	-25	-30	-41
Шілде	26	27	28	28	23	17	13	7	-1	-1
Жыл	26	27	25	21	14	5	-1	-10	-17	-23
Қысым, мб.	1010	1010	1019	1019	1016	1014	1012	1012		1014

Температура °С	Солтүстік жарты шар
Қаңтар	26	26	23	16	9	2	-3	-11		-14
Шілде	25	21	16	14	4	-10	-23	-40		-48
Жыл	25	23	19	13	6	-4	-13	-25		-30
Қысым, мб.	1012	1015	1018	1014	1004	989	991

2. 
   Әртүрлі ендіктердегі жылдық қысым мен ауа температурасының графиктерін салыстыр. Қысым мен температураның таралуында байланыс бар ма, жоқ па?
   
3. 
   Қандай ендіктер аралығында температураның өзгеруі төмен ал қандай ендіктер аралығында жоғары, қайда төмен? Себебін анықтап, түсіндір.
   

КЕРЕКТІ ҚҰРАЛДАР:

1. 
   Дүние жүзінің физикалық картасы.
   
2. 
   Дүние жүзінің климаттық картасы.
   
3. 
   Размері 10  15 см миллиметр қағазы.
   
4. 
   Лабораториялық жұмысқа арналан дәптер.
   

МЕТОДИКАЛЫҚ НҰСҚАУ:

1. 
   Ауа температурасының өзгеруін көрсететін график қарағанда ординат осі бойына температура / масштаб 1 см = 10°С/, ал абцисс осі бойына ендік / масштаб 1 см = 10°С ендік/ түседі.
   
2. 
   Қысым өзгеруін ординат осіне / 1 см = 10 мб, абцисс осіне жергілікті жер ендігін түсір. Қысымды есепке алу нүктесі 990 мб тең.
   

№10 зертханалық жұмыс

ТАҚЫРЫБЫ : Жердің жылдамдығы мен бағытын, румб бойынша әртүрлі бағытта қайталанып отыруын анықтау.

МАҚСАТЫ : Анықтай білу:

1. 
   Желдің жылдамдығы мен бағытын;
   
2. 
   румб бойынша желдің әртүрлі бағытта қайталанып отыруын;
   
3. 
   табиғи ортаның дамуында желдің маңызы мен ролін түсіндір.
   

МАЗМҰНЫ :

1. 
   « Циклон», «Антициклон», « Барикалық градиент», «Жер айналымындағы ауытқу күші» терминдеріне анықтама бер.
   
2. 
   Бофорт шкаласын пайдалана отырып / №1 кесте/ желдің жылдамдығы мен күшін анықта.
   
3. 
   №1 суретті пайдалана отырып жел бағытына сипаттама бер, талдау жаса.
   
4. 
   Жергілікті / бриздер, өзендер, таулы-аңғарлы және маусымдық/муссондар/ желдерге анықтама бер.
   
5. 
   Кез-келген жердің табиғи жағдайының дамуындаағы желдің маңызын анықта.
   

КЕРЕКТІ ҚҰРАЛДАР:

1. 
   Географический энциклопедический словарь. Понятия и термины. М., 1988.
   
2. 
   №1 кесте. Желдің жылдамдығы мен күшін анықтайтын Бофорт шкаласы.
   
3. 
   №1 сурет. Жел бағыты.
   
4. 
   №2 кесте. Жел румбысы.
   

МЕТОДИКАЛЫҚ НҰСҚАУ:

1. 
   Желдің бағыты горизонттың қай жағынан соқса сол бойынша анықталады. Мысалы, солтүстік жел- солтүстіктен оңтүстікке соғады, шығыс- шығыстан батысқа. Соғатын желдің бағытын нақтылы анықтау үшін горизонт жақтары румбқа бөлінген. Румбтар аталған горизонт жақтарының бас әрпімен белгіленеді / 2 кесте/. Желдің бағытын, күшін, жылдамдығын / жай көзбен / Бофорт шкаласымен анықтауға болады. / 1 кесте/.
   
2. 
   Кез-келген жердің жел бағытын анықтау үшін /ай, жыл мезгілдері, бүкіл жыл/ бір нүктеден сегіз түзу сызық сызады. Көршілес орналасқан түзу сызықтар арасындағы бұрыш 45° болу керек. Әрбір жекеленген түзу сызық белгілі бір румбқа сәйкес келеді – С, О, Б, Ш т.б. Әрбір түзу сызыққа / румбқа/ осы нүктеде қайталанып отыратын жел бағытын белгілі бір масштаб бойынша түсіреді. Қай румбта қайталанып отыратын жел бағыты көп болса сол жел басым.
   

Жел бағытын бірнеше жылдық бақылаулардың орташа көрсеткіші арқылы да құруға болады, ол үшін орташа көрсеткішті процентпен белгілейді. Кез- келген уақыт аралығындағы барлық бақылауларды 100 % деп белгілейді.

3. 
   №1 суретте 25 жыл аралығында / сәуір айы/ жел бағытының қайталануы көрсетілген, оның процентпен берілген сандық шамасы төмендегідей.