ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешені «Омыртқалылар зоологиясынан үлкен практикум»

1. 
   Шеміршекті балықтар класы.
   
2. 
   Шеміршекті балықтарды морфологиялық және морфометриялық жүйелеп баяндау.
   
3. 
   Анамния дегеніміз не? Анамниялыларға қандай жануарлар жатады
   

1. 
   Шеміршекті балықтар класы.
   
2. 
   Шеміршекті балықтарды морфологиялық және морфометриялық жүйелеп баяндау.
   

1. 
   Балықтардың әртүрлі отрядтарының жүйелейтін схемасын салыныз. Сыртқы морфологиясына жалпы сипаттама берініз. Қанқа құрылысына және ішкі құрылысына жалпы сипаттама берініз.
   
2. 
   Берілген балықтардың жасын анықтау.
   
3. 
   Балықтарды ұстау және кәсіптік маңызына жалпы сипаттама берініз.
   
4. 
   Шеміршекті балықтар мен сүйекті балықтардың тірек-қаңқа жүйесін салыстырыңыз.
   
5. 
   Кестені толтырыңыз. Шеміршекті балықтар мен сүйекті балықтар арасындағы негізгі айырмашылықтарды жазыңыз.
   

6. 
   Берілген балықтарды аңықтаныз.
   

Сүйекті балыќтар – омыртќалы жануарлардың түрі ќұрамы өте көп (20 мыңнан астам түрі бар) класы. Олар барлыќ су айдындарында тіршілік етуге бейімделген. Сүйекті балыќтардың ќаңќасында сүйекті элементтер басым. Сүйекті балыќтардың көпшілік түрлерінде дене салмағын реттейтін арнайы мүше – торсылдаќ пайда болған. Ауыз тесігі басының алдыңғы шетінде орналасќан. Желбезектерінің сыртын сүйекті желбезек ќаќпағы жауып тұрады. ‡лкен бір жұп желбезек саңылауы желбезек ќаќпағының артќы шетінен ашылады. Ќұйрыќ жүзбеќанатының ќалаќтары тең (гомоцеркальды). Аналь, жыныс және зєр шығатын тесіктері сыртќа жеке-жеке ашылады. Денесі ірі єрі жалпаќ ќабыршаќтармен (циклоидты, ктеноидты) ќапталған.

Сулы ортаның үнемі ќозғалыста болуы су ағындарымен тығыз байланысты. Су ағындарымен балыќтардың ќорегі – планктондардың ќозғалуына сєйкес балыќтар да орын алмастырып отырады. Су температурасының балыќтар тіршілігі үшін маңызы зор. Су температурасының өзгеруіне сєйкес балыќтардың тіршілік єрекетінде көптеген өзгерістер байќалады. Мысалы, балыќтардың көбеюі және дамуы, таралуы т.б.

Балыќтардың тіршілігі үшін суда еріген оттектің болуының маңызы зор. Балыќтар оттекті пайдалану ерекшеліктеріне сєйкес 4 топќа бөлінеді: а) оттекті өте көп пайдаланатын балыќтар; є) оттекті көп пайдаланатын балыќтар; б) оттекті шамалы мөлшерде пайдланатын балыќтар; в) оттекті аз мөлшерде пайдаланатын балыќтар.

Балыќтардың экологиялыќ топтары: балыќтар тіршілік ететін су айдындарының ерекшеліктеріне байланысты 2 топќа бөлінеді: 1. теңіз балыќтары. 2. тұщы су балыќтары.

Балыќтардың тіршілік циклдері: өсуі, дамуы, көбеюі, ќорек іздеуі, ќыстап шығуы. Балыќтардың ќоныс аударуы (миграциясы). Ќоректік, уылдырыќ шашу және ќыстап шығу миграциялары (өрістеуі). Анадромды және катадромды миграциялар.

Балыќтардың ќоректенуі, көбеюі, өсуі, жасы, сулы биоценоздағы рөлі, ќорғау шаралары.

Балыќтардың ќоректену және көбею ерекшеліктері; ұрпаќтарына ќамќорлыќ жасауы; балыќтардың тіршілігінің ұзаќтығы (жасы), жыныстыќ жетілуі.

Балыќтардың практикалыќ маңызы. Балыќ өнімдері – басты тағам. Теңіздердегі балыќ аулау кєсіпшілігі. Балыќ шаруашылығы. Балыќтардың ќолдан көбейту, жерсіндіру шаралары. Балыќтарды ќорғау Ќазаќстанның ќызыл кітабына (1996) тіркелген балыќ түрлері. Тоғандарда балыќ өсіру.

Балыќтардың шығу тегі мен эволюциясы. Жаќауыздылардың төменгі сатыдағы топтарының (шеміршекті және сүйекті балыќтар) эволюциясы. Сауытты балыќтар, акантодтар.

7. 
   Балықтардың әртүрлі отрядтарының жүйелейтін схемасы. Сыртқы морфология. Қанқа құрылысы. Ішкі құрылысы
   
8. 
   Балықтардың жасын анықтау.
   
9. 
   Балықтарды ұстау және кәсіптік маңызы..
   

1. 
   Балықтардың әртүрлі отрядтарының жүйелейтін схемасы. Сыртқы морфология. Қанқа құрылысы. Ішкі құрылысы
   
2. 
   Балықтардың жасын анықтау.
   
3. 
   Балықтарды ұстау және кәсіптік маңызы..
   

1. 
   Қосмекенділердің морофология-экологиялық очеркін жазыныз.
   
2. 
   Қосмекенділердің тері жамылғысының ерекшеліктеріне жалпы сипаттама берініз.
   
3. 
   Қосмекенділердің биологиялық маңызына жалпы сипаттама берініз.
   
4. 
   Кестені толтырыңыз: Қосмекенділердің көбею және даму ерекшеліктері.
   

5. 
   Кестені толтырыңыз: Бақаның асқорыту жүйесі.
   

   №	Мүше	Қызметі
   1
   2
   3
   4
   5
   6

6. 
   Қосмекенділердің дамуының схемасын салыныз7
   
7. 
   Кестені толтырыныз: Қосмекенділердің сезім мүшелерінің құрылысы.
   

   Омыртқалылар класы	Көзінің құрылысы	Есту мүшесінің құрылысы
   Қосмекенділер

8. 
   Кестені толтырыңыз: Омыртқалы жануарлардың көбею және даму ерекшеліктері.
   

1. 
   Қосмекенділердің морофология-экологиялық очеркі..
   
2. 
   Қосмекенділердің тері жамылғысының ерекшеліктері неде?
   
3. 
   Қосмекенділердің биологиялық маңызы қандай?
   
4. 
   Қосмекенділердің көбею және даму ерекшеліктері қандай?
   
5. 
   Қосмекенділердің дамуы қалай жүреді
   

1. 
   Қосмекенділердің морофология-экологиялық очеркі..
   

1. 
   Бауырымен жорғалаушылардың морофология-экологиялық очеркін жазыныз.
   
2. 
   Кестені толтырыңыз: Омыртқалылардың тері жамылғысын салыстыру.
   

3. 
   Омыртқа сүйегінің типіне қарай әр класқа сәйкес ұяшықты белгілеңіз:
   

4. 
   Кестені толтырыңыз.
   

5. 
   Кестені толтырыныз. Қабыршақтылар отрядының тұқымдастарына сәйкес түрлерді орналастырыңыз.
   

Бауырымен жорғалаушылар омыртќалы жануарлардың салќынќанды єрі ќағанаќтылар тобына жатады. Олар нағыз ќұрлыќта тіршілік етуге бейімделген жануарлар. Көбеюі, дернєсілдерінің дамуы, тіршілік єрекеттері тікелей ќұрлыќта өтеді.

Бауырымен жорғалаушыларға тєн белгілер: 1) терісі ќұрғаќ және оның сыртын мүйізді ќабыршыќтар, ќалќаншалар, сауыттар ќаптайды, олар ауаны өткізбейді яғни тек терісі арќылы тыныс алмайды; 2) ќаңќасында алғаш рет кеуде торы пайда болған. Тынысалуы осы кеуде ќуысының бірде кеңейіп, бірде тарылуы арќылы жүзеге асады; 3) бұлшыќеттері едеуір жіктелген, єсіресе ќабырғааралыќ бұлшыќ еттері жаќсы дамыған; 4) жүрегінің ќарыншасы жартылай перде арќылы екі бөлімге бөлінген, ќаны онша араласпайды (артерия ќаны басым), денесіне аралас ќан тарайды. Жүрегінен тікелей үш ірі артерия ќантамыры басталады; 5) өкпесі ұсаќ көптеген ұяшыќтардан тұрады, тек өкпесі арќылы ғана тыныс алады; 6) Миы айќын екі ми сыңарына бөлінген, ми ќыртысы пайда болған (неопаллиум); 7) алғаш рет жамбас бүйректері (метанефрос) пайда болған; 8) іштей ұрыќтанады және дернєсілдері тікелей дамып ересектеріне айналады. ¦рығының дамуында арнайы ќабыќтар пайда болады; 9) Жер шарында кеңінен таралған, єрі түр саны да (8000-дай) көп; 10) суда тіршілік ететін түрлері 2-рет суда тіршілік етуге бейімделген;

Ќазаќстанда бауырымен жорғалаушылардың 51 түрі кездеседі, оған тасбаќалар, кесірткелер, жыландар жатады. Олардың 10 түрі Ќазаќстанның Ќызыл кітабына (1996) тіркелген.

Ќазір бауырымен жорғалаушылардың 8 мыңға жуыќ түрі белгілі. Олар 3 класс тармағына бөлінеді. 1. Анапсидалар; 2. Лепидозаврлар; 3. Архозаврлар.