ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешені



бет1/3
Дата11.06.2016
өлшемі485.5 Kb.
#128395
  1   2   3



ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ШӘКӘРІМ атындағы СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ



3 деңгейлі СМЖ құжаты

ПОӘК

УМКД 042-14-1-05.1.20.71/03-2011



ПОӘК

«Гидрогаз динамикасы және жылу-масса алмасу» пәніне арналған оқу-әдістемелік материалдар



«30» құркүйек 2011 ж. №1 басылым



ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
«ГИДРОГАЗ ДИНАМИКАСЫ ЖӘНЕ ЖЫЛУ-МАССА АЛМАСУ»

050731 – ТІРШІЛІК ҚАУІПСІЗДІГІ



ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР


Семей 2011

1 ӘЗІРЛЕНГЕН

Құрастырушы ______________ «30» тамыз 2011 ж.

Койбагаров С.Х.., Техникалық физика және Жылуэнергетика кафедрасының т.ғ.к., доцент м.а.

2 ТАЛҚЫЛАНДЫ

2.1 Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университетінің «Техникалық физика және жылуэнергетика», кафедрасының отырысында қаралды

«30» тамыз 2011 ж, № 1 хаттама.
Кафедра меңгерушісі ___________О.А. Степанова
2.2 Инженерлік -технологиялар факультетінің оқу-әдістемелік кеңесінің отырысында

«30» қыркүйек 2030 ж, № 1 хаттама.


Төраға ______________ С. Толеубекова
3 БЕКІТІЛДІ
Университеттің Оқу-әдістемелік кеңесінің отырысында басып шығаруға мақұлдаған және ұсынылған
«30» қыркүйек 2011 ж, № 1 хаттама.
ОӘК төрағасы _____________ Б.А.Рскельдиев
4 АЛҒАШ РЕТ ЕНГІЗІЛГЕН

Мазмұны



050731 – ТІРШІЛІК ҚАУІПСІЗДІГІ 1

1 Глоссарий 5

2 Дәріс 8

1 Глоссарий

Тұтқырлық – сұйықтың кішкентай бөлшектрінің салыстырмалы орын ауыспалылығын тудыратын күштерге, кедергі жасауы.


Жылу алмасу - микробөлшектердің бейберекет, бағытталмаған қозғалысы нәтижесінде алмасу болатын энерия берілісі, осы уақыттағы берілетін энергия мөлшері жылу деп аталады.
Жұмыстық дене-газ тәріздес, сұйық немесе плазмалық зат , оның көмегімен жұмыс пен жылудың өзара фазалық ауысуы іске асырылады.
Орнықты ағын – бұл ағын, уақыт бойынша өзгеріссіз, онда қысым мен жылдамдық кординаталар функциясы және уақытқа тәуелді емес.
Орнықсыз ағыс – бұл ағыста сұйықтың барлық мінездемелері қарастырылып жатқан кеңістік нүктелерінде уақыт бойынша өзгереді.

Ламинарлық ағыс – бұл жылдамдық пульсациясы ж/е сұйық бөлшектерінің араласуынсыз болатын қабатты ағыс.


Турболенттік ағыс - бұл ағыста, сұйықтың итенсивті араласуы және жылдамдық пен қысым пульсациясымен жалғасады.
Гидродинамикалық ұқсастық – сығылмайтын сұйық ағындарының ұқсастығы, оған геометриялық, кинематикалық және динамиалық ұқсастық кіреді.

Геометриялық ұқсастық – геометриядан белгілі сәкес бұрыштардың теңдігі және ұқсас өлшемдердің пропорциональдығы.


Кинематикалық ұқсасықтық – ұқсас жылдамдықтардың ұқсастығы және ток сызығының ұқсастығы.
Динамикалық ұқсастық – кинематикалық ұқсс ағындардың ұқсас элементеріне әрекет ететін пропорциональдық күші, және осы күштердің бағытын мінездейтін бұрыштар тепе-теңдігі.
Дене күйінің теңдеуі – тепе-тең термодинамикалық жүйе үшін дене күйінің параметрлары арасындағы функциональдық байланыс.
Жылу алмасу – біркелкі емес температура кеңістігінде өздік қайтымсыз жылу тасмалдану процесі.
Жылуөткізгіштік – бұл жылу алмасу, әртүрлі температурадағы бір дененің бөлшектері немесе жанасатын денелердің микробөлшектердің ескертілген әрекеті.
Конвекция – бұл кеңістікте сұйық немесе газ көлемінің орын ауыстырғанда жылу тасмалдануы.
Конвективті жылу алмасу – жылуөткізгіштік және конвекция жолымен біруақытта қатты беттер және газ немесе сұйық арасындағы жылу алмасу процессі.
Жылы сәулелену – ішкі энергияның есебінен затпен шығарылатын, инфрақызыл диапазон жиілігіндегі электромагниттік сәулелену.
Жылу берілу – бөліп тұратын қатты қабырға арқылы бір сұйық ортадан басқасына жылу берілу процессі.
Масса алмасу – өрісі біркелкі емес концентрациямен кеңістікте берілген компоненттің қайтымсыз өздік масса тасмалдау процессі.
Температуралық өріс – қарастырылатын кеңістіктің барлық нүктелеріндегі температура мәнінің жиынтығы. Температуралық өріс скаляр, яғни температураның өзі скаляр.
Температура градиенті – ол вектор,сан жағынан изотермиялық бетке нормал бағтындағы температураның туындысына тең.
Жылу ағыны – еркін бет арқылы уақыт бірлігінде берілетін, жылу мөлшері.
Жылуөткізгіштік коэффициенті температура градиенті 1 К/м болатын 1 м2 бет арқылы өтетін, жылу ағынының қуатын анықтайды.
Жылу беру коэффициенті сұйық пен қабырға арасындағы температура 1 градус 1 м2 бет арқылы сұйықтан қабырғаға өтетін, жылу ағынының қуатын анықтайды.
Физикалық ұқсастық – математикалық сипаттауларының тепе-теңдігі айтылатын, физикалық процестер арасындағы сәйкестік.
Ұқсастық критериясы – қарастырылып жатқан физикалық құбылыстарды анықтайтын, өлшемді шамалардан құрастырылған, өлшеусіз сандар.
Критериялық ұқсастық теңдеулері – құбылыстарды мінездейтін, ұқсастық критериялары арасындағы функциональдық тәуелділіктер.
Сәулелену ағынының тығыздығы – шартышарлық денелік бұрыш аймагындағы беттің ауданы арқылы уақыт бірлігінде өтетін, сәулелену энергиясының мөлшрі.

2 Дәріс

Дәріс – бұл осы пәнде қарастырылатын теориялық сұрақтардың логикалық ұстамды түрде баяндайтын оқу сабағының бір формасы. .


Дәріс 1
Тақырып. Кіріспе. Гидрогаз динамикасы және жылу-масса алмасу
Сұрақтар
1. Кіріспе. Гидрогаз динамикасы және жылу-масса алмасу пәні.

2. Сұйыққа әсер ететін күштер.

3. Сұйық қысымы.

4. Тамшылы сұйықтардың негізгі қасиеттері.


Гидравлика сұйық қозғалысы және тепе-тендік заңдары туралы ғылым және осы заңдарды практикалық есептерді шешуге қолдану әдістері.

Гидравлика негізінен шектелген және қатты қабырғалармен бағытталған, сұйық ағындарын қарастырады, яғни ашық және жабық каналдардағы ағысты. Сонымен гидравлика негізінен сұйықтардың ішкі ағысын оқып үйретеді және ішкі міндетті шешеді. Сыртқы міндктті дене сыртын тұтас ағынмен шаю, аэрогидромеханикада қарастырады.

Абсолюттік қатты дене қозғалысын зерттегеннен, сұйық қозғалысын, оған қарағанда газ тәріздес денелерді зерттеу қиын және ауыр міндет болады.

Осы қиындықтарға байланысты сұйықтар механикасының дамуы әр түрлі екі бағытпен дамиды. Бірінші жол - механика заңдарына негізделген, нүктелік математикалық анализдің теориялық жолы. Ол теориялық гидромеханиканы құрады.

Екінші жол- эксперименттерді кең тарату жолдары және инженерлік практикада оларды пайдалану үшін тәжірибелік көрсеткіштермен қорлану.

Қарастырылатын сұйық көлеміне әсер ететін күштер массалық және беттік болып бөлінеді.



Массалық күштер сұйық дене массасына немесе, біркелкі сұйықтарүшін пропорционал болады.

Беттік күштер сұйық беті бойынша үздіксіз таратылған және тепе-тең таратылу кезінде осы беттің шамаына пропорционал болады.

Массалық және беттік күштерді гидромеханикада бірлік күштер ретінде қарастырады, яғни, сәйкес бірліктерге қатнасты күштер. Массалық күштер масса бірлігіне, беттік күштер-аудан бірлігіне қатнасты.

Беттік күштердің кернеулігі деп аталатын, беттік бірлік күш, барлық күштер сияқты, нормалді және жанама кернеулікке бөлінеді.

Нормальді кернеулік, яғни, қысым күші кернеулігі, гидромеханикалық қысым деп аталады және Р әрпіме белгіленеді





(1)

Егер қысым Р нолден бастап саналса, ол абсалюттік деп аталады, ал егер атмосфералық қысымнан бастап саналса, артық немесе манометрлік деп аталады. Өлшем бірлігі Па

.

(2)

Негізгі сұйықтың механикалық мінездемесі тығыздық болады.

Негізгі сұйықтың механикалық мінездемесі тығыздық болады

Тығыздық деп, көлембірлігінде сұйық массасын айтамыз



, кг/м3

(3)

мұндағы М- сұйық массасы, кг;

W- көлемі, м3.

Меншікті салмағы





(4)

мұндағы G- сұйық салмағы;

W- көлемі.

Көлемдік салмағы мен тығыздық арасындағы байланыс



.

(5)

Сонымен бірге сұйықтаң салыстырмалы салмағы қолданылады



,

(6)


- 4ºС кезіндегі судың көлемдік салмағы.

Сығылғыштық, немесе қысым әсерімен өз көлемін сұйықтың өзгерту қасиетін, көлемдік сығу коэффициенті

м2/н.

(7)

Формуладағы минустаңбасы қысымның Р оң өсіміне көлемнің сол өсімінің сәйкестігін көрсетеді.

Температуралық ұлғаю көлемдік ұлғаю коэффициенті мінезделеді, ол температура 1ºС өзгерген кезде көлемнің салыстырмалы өзгерісін көрсетеді

.

(8)


Созылуына кедергісі тамшылы сұйықтардың ішінде малкулярлық теория бойынша айтарлықтай болады.

Сұйық беттеріне беттік кернеулік күштері әсер етеді. Олар сұйық көлеміне сфералық форма беруге ұмтылады және сұйыққа қосымша қысым келтіреді.

Бірақ бұл қысым кішкентай қысымда білінеді және сфералық көлемдер үшін мына формуламен анықталады.

,

(9)

мұндағы r – сфера радиусы;

σ – сұйықтың беттік керілу коэффициенті.

Тұтқырлық деп, сұйық қабаттарының жылжуына кедергі жасау қасиетін айтамыз.

Бірінші 1686 жылы Ньютонмен, содан соң 1883 жылы проф. Петров Н.П. негіздеген гипотезаға байланысты, сұйықтың жанамалық кернеулігі оның түрі мен мінездемесіне тәуелді және қабатпен ағуы кезінде жылдамдықтың көлденең градиентіне тура пропорционал өзгереді.



,

(10)

мұндағы - сұйықтың динамикалық тұтқырлық коэффициенті, (н∙с)/м2,

dv координатасының өсуіне сәйкес , жылдамдықтың өсуі.

Динамикалық тұтқырлық коэффициентімен қоса кинематикалық қолданылады.

Кинематикалық тұтқырлық коэффициенті деп динамикалық тұтқырлық коэффициенті шамасына сұйық тығыздығының шамасының қатнасын айтамыз

, м2/с.

(11)

Буланғыштық барлы тамшылы сұйықтарға тән, бірақ булану интенсивтігі әр сұйық үшін бірдей емес.

Негізгі көрсеткіштерінің бірі қайнау температурасы. Буланғыштықтың толық мінездемесін қаныққан бу қысымы Рп береді. Рп жоғары болса, сұйықтың буланғыштығы жоғары.



Сұйықта газдың еруі барлық жағдайда өтеді, бірақ көлемі бірлігінде еріген газ мөлшері әртүрлі сұйықтар үшін әртүрлі және қысым артуымен өзгереді.

Толық қанығуға дейін сұйықта еріген газдың салыстырмалы көлемі қысымға тура пропорционал деп санауға болады, яғни



,

(11)

мұндағы W2 – қалыпты жағдайлардағы еріген аз көлемі;

Wж – сұйық көлемі;

К- еру коэффициенті;

Р1, Р2 – бастапқы және соңғы газ қысымы.


Өздік бақылау үшін сұрақтар


  1. Гидравлика ғылымы нені оқытады?

  2. Сұйықтар механикасы қандай бағатта дамиды?

  3. Сұйыққа әсер ететін күштерді атаңыз?

  4. Гидромеханикалық қысым дегеніміз не?

  5. Көлемдік сығу коэффициентінің формуласын жазыңыз?

  6. Температуралық ұлғаю коэффициентінің формуласын жазыңыз?

  7. Динамикалық және кинематикалық тұтқырлық коэффициентерінің өлшем бірліктері?

  8. Сұйықтардың буланғыштығы қандай параметрларға тәуелді болады?


Негізгі

1. Гидравлика, гидравлические машины и гидравлические приводы /Башта Т.М. и др. -М.: Машиностроение, 1970. – 504 с.

2 Ерохин В.Г., Маханько М.Г. Сборник задач по основам гидравлики и теплотехники. - М.: Энергия, 1979. – 240 с.

Қосымша

1 Юфин А.П. Гидравлика, гидравлические машины и гидропривод. –М.: Высш. школа, 1965. – 428 с.

2. Общие требования к оформлению текстовых документов СТУ 042-РГКП-СГУ-6-2005.

Дәріс 2
Тақырып. Гидростатика.
Сұрақтар


  1. Гидростатикалық қысымның қасиеті.

  2. Гидростатиканың негізгі теңдеуі.

  3. Сұйық тепе-теңдігінің дифференциалдық теңдеуі және оны қарапайым жағдай үшін интегралдау.

  4. Жазық қабырғаға түсетін сұйық қысымының күші.

  5. Қисық қабырғаларға түсетін сұйық қысымының күші.

  6. Дененің түзуі.

Тыныштықтағы сұйықта кернеуліліктің бір түрі болуы мүмкін, ол сығу кернеулігі, яни гидростатикалық қысым.

Cұйықтың гидростатикалық қысымының келесідей екі қасиеті бар. Олар:

1. Сұйықтық сыртқы бетінде гидростикалық қысым әрқашан қарастырылып жатқан сұйық көлемінің нормаль бойынша ішіне бағытталған.

2. Гидростатикалық қысым сұйық ішіндегі барлық нүктелерде барлық бағытта бірдей яғни, қысым өзі әсер есетін сол нүктелерінің ауданының көлбеулік бұрышына тәуелді емес.

Бұл қасиетін дәлелдеу үшін тыныштықтағы сұйықтан қабырғасы бар тікбұрышты тетраэдр формасындағы элементарлық көлемді қарастырайық.

Тетраэдр тепе-теңдік теңдеуін келесі түрде жазамыз



(1)

Одан аламыз



.

(2)

Тетраэдр өлшемінің нольге ұмтылғанда, теңеудің соңғы мүшесі, dx көбейткіші бар, олда нольге ұмтылады, ал Px және Pn тұрақты шамалар болып қалады.

Соған сәйкес аламыз

Рх –Рп = О, немесе Рх = Рп.

(3)

Осыған сәйкес оz, oу осі бойынша тепе-теңдік теңдеуін құрамыз, сондай талдаудан кейін аламыз



Ру = РРп, Рz = Рп,

Рx=Pуz = Pn



(4)

Сонымен тетраэдр өлшемдері dx, dу және dz еркін алынады, онда көлбеу аудан ds еркін соған сәйкес, тетраэдрді бір нүктеге тартқан кезде бұл нүктедегі қысым барлық бағытта бірдей болады.

Сұйық тепе-теңдігінің негізгі жағдайы, қашан оған бір ғана массалық күш – ауырлық күші әсер етеді, және қарастырып жатқан сұйық көлемінің барлық нүктесіндегі гидростатикалық қысымның шамасын табатын теңдеуді аламыз. Бұл жағдайда сұйықтың еркін беті ретінде көлденең жазықтық алынады.

Қарастырылып жатқан көлемге тік бағытта әрекет ететін, барлық күштердің қосындысын жазамыз.



Рds-pods- vhds =0,

(5)

мұндағы соңғы мүше көрсетілген көлемдегі сұйық салмағын көрсетеді. Цилиндрдің бүйір бетіндегі қысым күші теңдеуге кірмейді, олар бұл бетке нормал бой бағытталған.

dS-ке қысқартып және мүшелерін топтаймыз.




Р = P0 +hv

(6)

алынған теңдеу гидростатиканың негізгі теңдеуі деп аталады.

Салыстыру үшін еркін биіктікте көлденең жазықтықты аламыз, одан тік жоғары қарай z координатасын санаймыз. М нүктесінің кординатасын Z арқылы белгілеп, Z 0 арқылы сұйықтың еркін бетін белгілеп және гидростатиканың негізгі теңдеуіндегі h-ты Z0-Z ауыстырып аламыз

.

(7)

М нүктесінің еркін алынғанына байланысты, қарастырып жатқан тыныштықтағы сұйық көлемі үшін айтуға болады,



,

(8)

мұндағы - Z - кординатасы нивелирлік биіктік деп аталады;



- шамасы сызықтық өлшемі болады және пьезометрлік биіктік деп аталады;

- қосындысы гидростатикалық тегеурін деп аталады.

Жалпы жағдайда сұйық тепе-теңдігінің дифференциалыдық теңдеуін аламыз. Мұнда сұйыққа ауырлық күші ғана әсер етпейді, басқада массалық күштер әсер етеді. Мысалы: инерция күшін тасымалдау қозғалысына салыстырмалы тыныштықтағы әсері.







(9)

Гидростатиканың дифференциальдық теңдеуінің жүйелері Эйлер теңдеуі деп аталады.

Горизонтқа еркін α бұрышымен көлбуленген, жазық қабырғаға түсетін сұйық қысымының толық күшін табу үшін гидростатиканың негізгі теңдеуін пайдаланамыз.




(10)

яғни, жазық қабырғаға түсетін сұйық қысамының толық күші осы ауданның ауырлық ортасындағы гидростатикалық қысым шамасының қабырға ауданының көбейтіндісіне тең

Еркін формадағы беттерге сұйықтық қысым күшінің есептерін шешу үш моменті және қосынды күштердің үш құраcтырмасын анықтауға әкеледі.


,

(11)

мұндағы Ро- сұйықтық еркін бетіндегі қысымы;

Sг - АВ бетінің көлденең проекциясының ауданы;

G- сұйықтың бөлінген көлемінің ауданы.




.

(12)

(11) ж/е (12) теңдеумен толық күш Р тік және көлденең құрастырмаларын анықтап, табамыз




.

(13)

Ра – архимед күші мен G дене салмағы қатнастарына тәуелді үш жағдай болуы мүмкін:



1) G>Ра - дене батады:

2) G<Ра - дене бетіне шығады;

3) G=Ра - дене жүзиді.


(14)



Өздік бақылау үшін сұрақтар


  1. Сұйықтың гидростатикалық қысымының қандай қасиеттерін білесің?

  2. Гидростатиканың негізгі теңдеуі қандай теңдеумен сипатталады және келтіріңіз?

  3. Нивелирлік және пьезометрлік биіктіктің формуласын жазыңыз?

  4. Сұйық тепе-теңдігінің дифференциалдық теңдеуін жазыңыз?

  5. Жазық қабырғаға түсетін гидростатианың негізгі теңдеуі арқылы шығарыңыз?

  6. Қисық қабырғаға түсетін сұйық қысымының күші, қандай қосынды күштердің құрастырмасынан тұрады?

  7. Архимед күші және дене салмағына қатнастарына тәуелді қандай жағадайлардың болуы мүмкін?



Достарыңызбен бөлісу:
  1   2   3




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет