Программа дисциплины Форма для студентов ф со пгу 18. 2/07

Ғылым және әдебиет. Әдебиеттің образдық табиғаты. Әсерлілік. Дүние тану тәсілдері. Образ түрлері. Көрнекілік бейнелердің ғылым мен көркем публицистикадағы орны. Дәлдік пен эмоция. Деректік бейнелер. Көркем бейнеге тән типтендіру әдісі, өмір құбылыстарын қайта сомдау. Көркем образ және таңба. Қиялдау. Шарттылық пен шынайылылық. Әдебиеттегі көркем бейнелердің заттық сипаттан адалығы мен бейзаттығы. Сөздің бейнелік қызметі. Сөздік бейнелердің көзге көрінбеуі. Елес. Сезім. Қиял. Әдебиет пен басқа өнер түрлерінің байланысы және өзгешеліктері. Уақыт пен кеңістікті игерудегі әдебиет туындыларының артықшылығы. Шығармадағы көркемдік кеңістіктің композициялық амал-тәсілдер арқылы берілу ерекшелігі. Өмір құбылыстарын қамту тәсілдері мен қарымдылық. Абай және Пушкин өлеңдеріндегі тіршілік, табиғаттың мол тынысын дәл де әсерлі бедерлеу шеберлігі.

Әдебиет пен өнердің объективті сипаты. Авторлық субъектінің қатысы. Социализм заманындағы көркем творчество. Әдебиет пен өнердің халықтығы мәселесінің тарихи, эстетикалық ролі. Көркем әдебиеттің объективті болмысындағы ұлттық пен жалпыадамдық қасиеттер диалектикасы. Ұлттық және жалпыхалықтықтың түбірлес табиғаты. Ұлт ұғымын құрайтын шарттар. Тілдік, антропологиялық, территориялық, экономикалық факторлар. Тұрмыс-салт, дағды-машық туралы. Ұлттық психика ерекшеліктері. Көркем шығармадағы ұлттық сипат. Тақырып, объект таңдау, эстетикалық талғамдағы тың өрнектер. Бейнелеу жүйесіндегі өмірмен сабақтас детальдар. Қаламгер тұлғасының ерекшелігі. «Тақырып» ұғымының екі түрлі мағынасы. В.Жирмунский мен Б.Томашевскийдің пікірлері. Тақырыптың үш түрлі бастауы. М.Гришманның көзқарасы. Мәңгілік тақырыптар. Тақырыптың антропологиялық сипаттары. Автор категориясы. Оның өмірбаяндық тәжірибесі.

Таңбалар әлемі. Таңбалар қызметі. Таңбадағы мән. Таңбалар жүйесі. Ф.де Соссюр. Сөз-таңба. Шартты таңба. Ч.Пирс және семиотика. Көркем образдың өзгермелігі мен көп мәнділігі. Жалпы және жекенің бірлігі. Эмоционалдық пен

рационалдық. Объективтілік пен субъективтіліктің бірлігі. Сана және ырықсыздық туралы К.Юнгтің ілімі. Ырықсыздықтың адам психикасындағы объективті сипаты. Ұжымдық ырықсыздық. Архаикалық тәжірибе. Архетип және жеке психиканың даралығы. Архетип түрлері. Сарын ұғымы. А.Веселовский, В.Пропп, Е.Мелетинский пікірлері. XIX-XX ғғ. романдарындағы инициация (шыңдалу) рәсімінің көріністері, мифтік желілер, образдық ой салыстырулары.

13-тақырып. Шығарманы пайымдау. Шығарманы қабылдау. Автор және шығарма.

Коммуникативтік поэтиканың маңызы. Герменевтика- гумантитарлық ғылымдардың методологиялық негізі. Түсіну ұғымы. Сөз, өнер сөзі. Түсінудің кісіаралық сипаты. Интуитивті тану және интерпретация. Түсінудің шарттылығы. Интерпретацияның (зерделу) таңдамалы және шығармашылық қуаты. Оқырман және автор. Шығарманы зерделеу. Оқырманның дербестігі мен авторға тәуелділігі. Рецептивті эстетика. Оқырманның шығарма болмысына қатыстылығы. Оқырман бейнесі. Қиялдағы оқырман, адресат тұжырымдамасы. Әдеби сынның ролі. Бұқаралық оқырман. Әдеби классика. Бұқаралық әдебиеттің мағыналары. Беллетристика аталымы туралы. Эпигондықтың салдары. Автор мәртебесі: 1) реалды тұлға; 2) автор образы; көркемдік қызмет субъектісі. Шығармашылық субъективтілік көріністері. Дара авторлық бастау және дәстүршілдік сана. Өнердегі артистизм, ойын элементтері. Ойынның нәтижесі, рахат сезімі. Автордың жоғалуы – немесе Автор және Скриптор. (Р. Барт). Оқырман белсенділігі

Нормативті және жалпы поэтика. Теориялық поэтиканың міндеттері. Тарихи поэтика. Көркем шығармашылық әлемінің дискреттілігі (үзілмелігі). Өлең дестелері (цикл). Прозадағы іліктес туындылар. Фрагмент немесе бөліктің дербес сипаты. Музыкадағы сөз мәтіндері, поэма, өлең, әдеби сындағы эпизодтар. Жарияланымдар, ішінара өзгерістер. Форманың үш қыры. Антикалық риторика мен формалистер көзқарасындағы үндестік. Көркем мазмұнға лайық жаңа терминдер, оның синтездік қасиеті. Шығарманың көркемдік әлемі қамтитын аялар: предметтік бейнелеу жүйесі, кейіпкер іс-әрекеті, кейіптемесі, психика құбылыстары, қоршаған болмыс фактілері (заттар, интерьер, табиғат суреттері т.б). Психологизм. Адамның ішкі өмірін кестелеу. Қаһарман пішіндемесінің көркемдік қызметі. Тұрақты кескін белгілері. Дәріптей кестелеу. Жанр сипатымен сабақтастық. Статикалық, динамикалық келбет нышандары. Кейіпкер сөздері. Диалог пен монологтың эстетикалық тұрғыдан қажеттілігі. Әр түрлі функционалдық мағыналары. Көркем туындыдағы заттар әлемі. Олардың психологиялық жағдай тудырудағы ролі. Дүние, мүлік, жиһаздың поэтикалық астары, мінез, өмір салтын танытудағы маңызы. Табиғат көріністері. Әдебиеттегі пейзаждың жан-жақты қызметі. Мәселенің тарихи, эстетикалық сипаты. Әлем және шығарма: уақыт пен кеңістік. Сөз бейнелілігінің уақытпен сабақтасуы. Физикалық уақыт, перцептуалдық уақыт, концептуалдық уақыт. Фольклор мен әдебиеттегі уақыт пен кеңістік. Автор уақыты, кейіпкер уақыты, сюжеттік уақыты. Сюжет пен тартыс. Сюжет туралы А.Веселовскиий, В.Шкловский, Б.Томашевский пікірлері. Фабула ұғымы. Сюжеттің XIX ғасырдағы анықтамасы. Сюжет оқиғаларының өмір құбылыстарымен байланысы. Сюжет табу жолдары. Сюжет түрлері. Композиция. Композицияның шығармадағы реттілік үйлесім тудырушы қызметі. Эстетикалық әсері. Айшықтылығы. Қайталаулар. Өзгерте қайталау. Сарын ұғымының сюжеттік жүйедегі ролі. Сөздік сарындар. Бейнелеудің детальдық түрі. Жасыру тәсілі. Тану тәсілі. Ой астары. Ишара. Монтаж немесе ой арқылы алыстан қиыстыру. Қосымша әңгіме, логикалық шегініс, уақыт барысындағы алмастырулар.

Стилистика. Лингвисикалық поэтика мен стилистиканың айырмашылығы. В.Виноградов: лингвистикалық және әдебиеттанушылық стилистика терминдері. Көркем сөз қабаттары: лексико-фразеологиялық амалдар, сөздік семантика, фонетикалық деңгей. Сөз әуені. Дыбыс мәні. Интонация. Дауыс ырғағы. Өлең сөз бен қара сөз. Даму жолдары. Құрылымдық, эмоционалдық ерекшеліктері. Мәтін. Текст ұғымының әр алуан мағыналары. Лингвистика мен әдебиеттану аяларындағы мәтін туралы түсініктер. Текстология ғылымы. Мәтінді семиотика және мәдениеттану тұрғысынан бағалау. Сөзсіз мәтіндер. Текс-толғамдар. М.Бахтин және Ю.Лотман пікірлері. Мәтіндегі диалогтық қатынас. Текстегі әртілділік. Мәтіннің мәдени әрі қарым-қатынас субъектісі ретіндегі маңызы. Мәтін шексіздігі (Ж.Деррида,Р.Барт) жайлы постмодернистік тұжырым.

Қаламгердің еңбек тәртібіне тән еркіндік. Белгілі бір схема, ереженінің болмауы. Шығармашылық процестегі ой өзегінің ролі. Оның пайда болу, қызмет ету түрлері. Кездейсоқтық факторы. Мақсатты ізденіс. Шығармашылқ үшін жазушы өмірбаянның елеулі маңызы. Өмір материалын іздеу, табу, қоршаған ортаны, адамдарды зерттеу. Жоспар құру. Қосымша деректер жинастыру, фактілерді анықтау. Түптұлғаны таңдау, іріктеу. Әр суреткердің күй таңдау, жұмысты жүргізу, аяқтау ерекшеліктері.

Бұл ұғымының күрделі болмысы. Тарихи сипаты. Терминді анықтаудағы шартты пікірлер. Эпос, лирика, драманың шығу тегі. Тұрмыс-салт жырлары, өнердегі синкретизм. Эпос. Өткенді баяндау. Уақыт алшақтығы. Авторлық толғам. Адамның ішкі өмірі. Баяндауыш тұлғасы. Баяндауыш монолог. Драма. Эпоспен қарайластық. Әрекет құдіреті. Автор сөзі. Кейіпкер сөздері мен монологтар. Уақыт межесі. Театр шарттары. Сахна талаптарының бейімделу. Актер ойыны, режиссер шешімдері. Лирика. Жекелік сана мен сезім көріністері. Көңіл күй ахуалы. Лирикалық әсер. Лирикадағы сыртқы әлем. Шағын формалардың ұтымдылығы. Ықшамдылық. Толғану сәттері. Лирикалық экспрессияның синтаксистік-ырғақтық құрылымы. Әсер тұтастығы. Әнге ыңғайлас сипат. Шартты түрдегі қосымша әдеби тектер. Очерктер, жолжазбаларындағы шынайылылық пен автор толғаныстары. «Сана тасқынының» әдебиеті. Ой мен әсер хаосы.

Жанр жіктемесінің күрделі сипаты. Жанрды анықтайтын сапалардың неғұрлым тұрақтылығы. Жанрлық канондар. Жанрлық дәстүрлер және уақыт. Жанр мен композицияның төркіндестігі. Роман. Кең тыныстылық. «Жүрек поэзиясы» мен «тұрпайы тіршілік» (Гегель) арасындағы тартыс. Қаһарманның жан-жақтылығы (Белинский). Романдағы адам мен тағдырдың «сәйкессіздігі» (Бахтин). Повесть- аралық жанр. Повестің тарихы. Тақырыбы. Баяндау ауқымы. Мазмұн тереңдігіне мән арту. Повесть пен поэманың ұқсастығы һәм айырмашылығы. Әңгіме және новелла. Алғашқы мағыналары мен қазіргі сипаты. Әңгімедегі көлем және айтар ойдың жарасымды өрімі. Лирика жанрлары. Баллада. Баллада мен өлең сөзге құрылған мысалдың лиро-эпикалық жанрларға тән сипаты. Сюжеттегі жаңалықты тыныс пен қуатты ширығыс. Қазақ өлеңінің ұлттық болмысы. Арнау лирика, толғау лирика, баяндау лирика. Трагедиядағы жеке мүдде мен сыртқы күштердің арасындағы шешілмес қайшылық. Көне дәуір шығармаларындағы тағдыр үкімімен күрес сарыны. Кейінгі дүниелерде мистикалық сипаттың жоғалуы. Драмадағы қайшылықты тұрмыстық, қарапайым тілек-мұрат ыңғайындағы мағына алуы. Қаһарманның әлеуметтік белсенділігі. Өз дәуірінің рухани-адамгершілік мәселелерін көтеру. Шектеулі дәрежедегі, ымыраға келетін қақтығыстар. М.Әуезов, Ж.Аймауытов, Т.Ахтанов т.б. туындылары. Комедияның дүниеге келуіндегі тарихи алғы шарттар. Сахна өнері, сайқымазақшылармен тығыз байланыс.

Әдеби процесс. Бұл ұғымның әлемдік ауқымы. Көркемдік даму заңдылықтары. Көркемдік бағыт. Әдіс пен бағытты тудыратын объективті және субъективті факторлар. Көркемдік бағыттардың уақыт жағынан еркіндігі, әртүрлі деңгейде қайталанып отыруы. Көркемдік әдіс. Көркмдік әдісті анықтаудағы өмір шындығы, жазушы дүниетанымы, көркемдік ойлау жүйесінің маңызы. Негізгі шарт- идеялық-эстетикалық мәселелер бірлігі. Көркемдік әдістің ойлау типі тұрғысынан жіктелісі: реализм және романтизм. Стиль. Суреткер талантының даралығына хас белгілер. Стиль – көркем форманың қасиеті. Стильдік принциптер.

Алғашқы өнер туындыларындағы шынайылықтың өзгеше бітімі. Гуманистік реализм. Көне дәуір өнеріндегі мифологияның басым қызметі. Антикалық реализм. Орта ғасыр. Қоғам мен салт-санадағы шектелушілік. Қасіретті адам. Бойкүйездік. Орта ғасырлық символизм. Ояну дәуірінде әлеуметтік және рухани өмірдегі батыл серпілістердің ізгілік мұраттарын қалыптастырудағы мәні. Дара тұлға. Мінез бен әрекет. Тарихи көзқарас. Қайта өрлеу дәуірінің реализмі. Баракко, ояну дәуірінің дағдарысын жинақтау. XII ғ. абсолюттік монархия тәртіптері. Классицизм қағидалары: әсіре асқақтық, үш бірлік ұстанымдары. Шынайы өмірден алшақтау. XVIII ғасырда іргесі қалана бастаған ағартушылық реализм. Білім, парасатты дәріптеу. Тәрбиелік рухтағы романдар. Сентиментализмнің осы бағытпен байланысы. Романтизм -әрі әдеби бағыт, әрі көркемдік әдіс. Феодалдық дүниетанымға қарсылық. Айрықша жағдай, мінездер. Сезімшілдік. Сыншыл реализмнің өмір шындығын қамтудағы мүмкіндіктері. Талдау рухы. Әлеуметтік ұстанымдарының беріктігі. «Кішкене адам» мәселесі. Бейнелеу объектісінің кеңдігі. Ұлттық әдебиетіміздің даму, қалыптасу ерекшеліктері. Батыс еуропа әдебиеті мен қазақ әдебиеті тарихындағы ортақ жағдаяттар мен өзгешеліктер. Социалистік реализм аталатын тұтас әдеби дәуірге шынайы көзқарас. Арзан ұраншылдық пен талантты дүниелердегі айырмашылық. Қазіргі кезеңдегі мифологиялық реализм аталатын бағыттың қыр-сыры. Г.Маркес, А.Карпентьер, М. Астуриас, М.Льоса, т.б. Қазіргі терминология бойынша реализмге жатпайтын әдеби бағыт, бағдарлар. Натурализмнің философиялық негізі – позитивизм. Тәжірибе, ғылыми дәлелділікті ұнатудың себептері. Э.Золяның «Тәжірибелік роман» теориясы. Модернизм ұғымындағы әдебиетке жататын экспрессионизм, символизм, футуризм, сюррерализм, абстракционизм, т.б. тенденциялар. Символизмнің үздік өкілдері: Дж. Джойс, Ф.Кафка, А.Камю, Ж-П-Сартр, А.Сент-Экзюпери сияқты дара талант иелерінің көркемдік ізденістеріндегі ой ағымын жеткізу, адамның жан дүниесін бедерлеудегі, уақыт пен кеңістік диалектикасын игерудегі табыстары. Модернистік дүниетанымы. Ағайынды Гонкурлер мен Э.Золяның импрессионистік қиялдары. Көру, сезіну , оны жеткізудегі қаламгердің өз табиғатына адалдығы. Тек қана суреттеу, бірақ баға бермеу идеясы. Поль Верлен әуезділік туралы. Рене Гильдің еркін өлеңді қолдауы. Символизммен туыстық. Ішкі монологтың (Э.Дюжарден), «сана тасқынының» (М.Пруст) имперессионизм эстетикасының өрбуі. Жан тарихы. Даралық сапалар, көріністерді іздеу. Естілік, әсерлер толқыны. Субъективтілікті дәріптеуші кубизммен (Г.Апполинер) үндестік. Интуитивизм мен фрейдизм және романтизм мен символизм эстетикасынан өріс алған сюрреализм. Өмір шындығы емес, оны көру шындығының маңызы. 1924 жылғы «Сюрреализм» журналындағы манифест. П.Элюар үшін «сапырылыс пен ойсыздықтың» «ақиқаттығы» (А.Бретон). Екінші манифест (1929). Революциялар мен «ғажайыптарға» ғашықтық аңсары. Лирика-негізгі жанр. Антироман өкілдерінің (Ф.Соллерс) сюрреализммен тамырластығы

Әдебиет теориясының зерттеу аялары мен проблемалары. Әдебиет теориясы және фольклортану. Әдебиет теориясы және эстетика. Әдебиет ғылымының салалары. Әдебиет теориясы және мәдениеттану. Әдебиет теориясы және тарих. Әдебиеттану мен өнертану ұстанымдары. Тіл білімі және әдебиеттану. Әдебиеттану және стилистика.

Әдебиет теориясы жайлы алғашқы ұғымдар. Көне үнді, шумер елдерінің мәдени ескерткіштері. Пифогоршылардың эстетикасы. Гераклит және қарама-қарсылықтардың бірлігі. Демокрит мәңгілік қозғалыс туралы. Сократ сұлулық пен сана туралы. Платонның эстетикасы. Аристотель және табиғатқа еліктеу ілімі. Гораций Флакк эстетикасының ерекшелігі.

Аврелий Августин және абсолюттік сұлулық. Фома Аквинский және әсемдіктің объективті сипаты. Ұлттық эстетиканың көне дәуірдегі және орта ғасырдағы белгілер. әл-Фараби және өнер түрлері. Ояну дәуірінің эстетикалық мұраты. Ояну дәуіріндегі поэтика ұғымы.

Классицизм эстетикасы. Дидро мен Лессингтің идеялары. И.Гердердің эстетикасындағы бағалау өлшемдері. Дауыл мен қысым эстетикасы. И.Кант эстетикалық талғам туралы Романтиктер және ағартушылық идея. Г.В.Гегельдің диалектикасы. Г.В.Гегель және абсолюттік идея. Г.В.Гегель және өнердің даму кезеңдері. А.Шопенгауэрдің өмір философиясы. С.Къеркегор және эстетикалық экзистенция. Ф.Нище және құдіретке еріктілік эстетикасы.

Материалистік эстетика ұстанымдары. Орыс ойшыл-демократтарының эстетикалық көзқарасы. В.Плеханов пен А.Луначарскийдің өнер, әдебиеттің мәні туралы.

Әдебиеттанудағы мифологиялық мектеп. Тарихи-мәдени мектеп. Компративизм мектебі. Әдебиеттанудағы психологиялық мектеп. Интуитивизм мектебі. Әдебиеттану және фрейдизм.

7-тақырып. Қазіргі әдебиет теориясындағы ғылыми ағымдар.

Формализмнің теориялық ұстанымы. Тұрпайы социологизм ағымы. Структурализм эстетикасы. М.Бахтин еңбектерінің ғылыми маңызы. К.Юнгтың еңбектері.

Фольклор және әсемдік. Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, Абайдың эстетикалық көзқарасы. Әдебиет теориясы туралы оқу құралдары.

Әсемдік пен ажарлылық. Асқақтық сезім сипаты. Қаһарман туралы ұғым. Трагедиялық сезім мазмұны. Келеңсіздіктің табиғи, әлеуметтік шарттары. Күлкі және сұрқайлық

Ғылым және әдебиет. Сөздің бейнелік қасиеті. Өнер және әдебиет. Шығармадағы көркемдік кеңістіктің композициялық амал-тәсілдер арқылы берілу ерекшелігі.

Әдебиет пен өнердің халықтығы мәселесінің тарихи, эстетикалық ролі. Ұлттық психика ерекшеліктері мен көркем шығармадағы ұлттық сипат. Қаламгер тұлғасы. В.Жирмунский мен Б.Томашевскийдің еңбектеріндегі әдебиет пен өнердің танымдық, әлеуметтік сипаты туралы ой- пікірлері. Тақырыптың үш түрлі бастауы. Мәңгілік тақырыптар. Тақырыптың антропологиялық сипаттары. Ә.Кекілбаев, Ш.Мұртаза, Қ.Жұмаділов романдарындағы ұлттық, халықтық мәселелер.

Таңба және көркем образ. Қаһарман типтері. Архетип және образ. К.Юнгтің сана және ырықсыздық туралы ілімі. Архетип және жеке психиканың даралығы. Архетип түрлері. Сарын ұғымы. А.Веселовский, В.Пропп, Е.Мелетинский еңбектеріндегі кейіпкер және көркем образ туралы. М.Әуезовтың «Көксерек», О.Бөкеевтің «Кербұғы», М.Мағауиннің «Шақан шері», А.Алтайдың «Алтайдың алқызыл модағайы», К.Сегізбаевтың «Аюдың өті» шығармаларындағы образ.

Шығарманы зерделеу. Шығарманы қабылдау. Автор және шығарма. М.Жұмабаевтың «Шолпанның күнәсі», М.Әуезовтың «Қаралы сұлу» әңгімесіндегі автор позициясы.

Шығарманың көркемдік әлемі. Көркемдік психологизм. Уақыт пен кеңістік. Сюжет пен тартыс. Сюжет элементтері. Композиция түрлері. А.Алтайдың «Алтайдың алқызыл модағайы» романы, К.Сегізбаевтың «Аюдың өті» повесінің сюжеттік-композициялық ерекшеліктері. Қазақ романдарындағы уақыт пен кеңістік.

Лингвистикалық поэтика мен стилистика. Мәтін және диалогтық қатынас. Мәтін құрамы. Мәтін туралы пікірлер (М.Бахтин, Ю.Лотман, Ж.Деррида, Р.Барт).

Шығармашылық процестегі ой өзегі. Мақсатты ізденіс. Жазушы өмірбаяны. Жоспар құру, қосымша деректер жинастыру, фактілерді анықтау. Түптұлғаны таңдау, іріктеу. Әр суреткердің шығармашылық процесі.

Әдеби тек туралы пікірлер. Эпос, лирика, драманың шыгу тегі. Драма. Эпоспен қарайластық. Әрекет құдіреті. Автор сөзі. Кейіпкер сөздері мен монологтар. Лирика. Көңіл күй ахуалы. Лирикалық әсер. Лирикадағы сыртқы әлем. Лирикалық экспрессияның синтаксистік-ырғақтық құрылымы. Шартты түрдегі қосымша әдеби тектер» әдебиеті.

Лирикалық жанрлар. Баллада. Трагедия. Драма.

Жанр жіктемесінің күрделі сипаты. Жанрлық канондар. Жанрлық дәстүрлер және уақыт Жанр мен композицияның төркіндестігі. Роман. Романдағы адам мен тағдырдың «сәйкессіздігі» (Бахтин). Повестің тарихы. Тақырыбы. Баяндау ауқымы. Мазмұн тереңдігіне мән арту. Повесть пен поэма сюжеттік-композициялық құрылымы. Әңгіме және новелла. Әңгімедегі көлем және айтар ойдың жарасымды өрімі. Лирика жанрлары. Баллада. Баллада мен өлең сөзге құрылған мысалдың лиро-эпикалық жанрларға тән сипаты. Қазақ өлеңінің ұлттық болмысы. Арнау лирика, толғау лирика, баяндау лирика. Трагедиядағы жеке мүдде мен сыртқы күштердің арасындағы шешілмес қайшылық

19-тақырып. Әдеби процесс. Көркемдік бағыт. Көркемдік әдіс. Стиль

Әдеби процесс. Көркемдік даму заңдылықтары. Көркемдік бағыт. Көркемдік әдіс. Көркемдік әдістің ойлау типі тұрғысынан жіктелісі: реализм және романтизм. Стиль. Ж.Аймауытов, М.Әуезов стилі.

Гуманистік реализм. Антикалық реализм. Орта ғасырлық символизм. Қайта өрлеу дәуірінің реализмі. Баракко, ояну дәуірі. Классицизм қағидалары. Ағартушылық реализм, сентиментализммен байланысы. Романтизм. Сыншыл реализм. Ұлттық әдебиетіміздің даму, қалыптасу ерекшеліктері. Натурализм, позитивизм. Модернизм, экспрессионизм, символизм, футуризм, сюррерализм, абстракционизм, т.б. тенденциялар. Модернистік дүниетанымы. Дәстүр мен жаңашылдық ажырамас бірлігі. Дәстүр жалғастығы – аралық буын. Жаңашылдық-талант пен шеберліктің жемісі. М.Әуезовтың «Абай жолы» роман-эпопеясы мен Р.Тоқтаровтың «Абайдың жұмбағы» романындағы дәстүр мен жаңашылдық.

¦сынылатын єдебиет: [2], бет, [7],беттер, [12], беттер, [32], беттер.

2. Әдебиет теориясы мен эстетиканың ерте кезеңі. Көне үнді, шумер елдерінің мәдени ескерткіштер және эстетика. Антикалық дәуір эстетикасы. Платонның өнер мен әдебиет теориясына қатысты тұжырымдары. Соңғы классика дәуірі және Аристотель. «Поэтика» еңбегінің құндылығы.

¦сынылатын єдебиет: [3], бет, [12],беттер, [24]беттер, [26],беттер, [29]беттер.

3. Орта дәуір және қайта өрлеу дәуірінің эстетикасы. Ерте орта ғасыр және Аврелий Августиннің абсолютті сұлулық туралы пікірлері. Кейінгі орта ғасыр эстетикасының өкілі – Фома Аквинскийдің әсемдік туралы тұжырымдары. Ұлттық эстетиканың алғашқы көздері. Қаңлы жазуы. Сақ-скиф бейнелеу өнері. VI-IX ғасырлардағы ортақ түркі әдеби мұралар және эстетика туралы ой-тұжырымдар. X-XII ғасырлар әдебиетінің құндылығы. Әбунасыр әл-Фараби және әдебиет әлемі.

¦сынылатын єдебиет: [12], 3-50 бет, [30], 5-40 беттер, [32], 3-30 беттер.

4. Әдебиет теориясының қалыптасу кезеңі. Классицизм эстетикасы. Дидро мен Лессинг, И.Гердердің эстетикасы. И.Кант және эстетикалық талғам. Г.В.Гегельдің өнер туралы қағидалары. Орыс ойшыл-демократтары және сұлулық, әдемілік туралы ой-тұжырымдары.

¦сынылатын єдебиет: [12], 3-30 бет, [24], 3-50 беттер, [28], 3-17 беттер.

5. Шығармашылық тұлға категориясының эстетикалық мәні және теориялық негіздері. Автор-көркем шығармадағы авторитет тұлға. Көркем шығарманы тудырудағы автордың бірегей болмысы.

¦сынылатын єдебиет: [5], 3-25 бет, [9], 5-100 беттер, [19], 5-56 беттер, [28],17-73 беттер.

6. Шығармашылық процестегі ойлау табиғаты мен «бейсаналық». Суреткер санасындағы эстетикалық дарашылдық..

¦сынылатын єдебиет: [1], 5-50 бет, [6], 3-60 беттер, [20], 3-135 беттер, [22], 5-25 беттер, [28], 73-86 беттер.

7. Авторлық субъективизм және қаһарман болмысы. Тип және әлеуметтік характердің ашылуы. Талдауға: С.Мұратбековтың «Жусан исі» повесі. Ж.Қорғасбектің «Өлі көл», «Қасқыр адам» повесі, «Жансебіл», «Үрей» әңгімелері. Р.Мұқанова «Тұл», «Мәңгілік бала бейнесі», «Мұқағали» әңгімелері.

¦сынылатын єдебиет: [11], 5-100 бет, [13], 5-80 беттер, [28], 87-237 беттер.

8. Эстетикалық әлемдегі авторлық позиция. Астарлы позиция және оның жүзеге асу жолдары. Көпқырлы позицияның көркем мазмұнға ықпалы. Талдауға: С.Сматаев «Елім-ай» дилогиясы, Ә.Кекілбаев «Үркер» романы.

¦сынылатын єдебиет: [10],100-150 бет, [22], 5-70 беттер, [28], 299-466 беттер.

9. Жанр табиғаты. Әдебиет теориясы ғылымында жанр туралы ғалымдардың көзқарастары. Роман. Қазақ әдебиетінде роман жанрының ттуу, қалыптасуы. Повестің романнан айырмашылығы. Әңгіме мен новелланың ұқсастығы мен айырмашылығы. С.Ерубаев новеллары. Поэма. Сюжетті, сюжеттсіз поэмалардың жанрлық сипаты. Лирика жанрлары. Баллада жазу дәстүрі. Драма: трагедия, комедия, трагикомедия.

¦сынылатын єдебиет: [4], 3-70 бет, [14], 3-100 беттер, [15], 3-50 беттер, [16], 3-96 беттер, [18], 5-120 беттер, [21], 3-135 беттер, [23], 5-100 беттер.

10. Әдеби қозғалыс. Көркемдік әдіс және бейнелілік. Стиль және бейнелілік. Сөз және стиль.

¦сынылатын єдебиет: [8], 3-20 бет, [17],3-376 беттер, [25], 5-35 беттер, [27], 5- 100 беттер, [31], 3-120 беттер.

Оқу процесіне қатысу дегеніміз – сабаққа қатысу, пікірталаста және топ жұмысында белсенділік көрсету, топтастарының оқуына әсер ету.

Қойылған талаптар орындалмаса, жаза қолданылады. Сабаққа 100 пайыз қатысып, берілген тапсырмаларды уақытымен және дұрыс орындаса – ең жоғарғы ұпай 100 б. қойылады. Курсты өту барысында төмендегідей марапаттау ұпайлары қойылады:

- дәріске қатысу – 2 балл.

- тәжір. сабаққа қатысу – 1балл.

- тәжір. жұмысты орындау – 4 балл

• 
  Сұрақтар мен тапсырмаларға жауап беру -2 балл;
  
• 
  Жаттығу жұмыстарын орындау-1 балл;
  
• 
  Мәтінге талдау жасау -1 балл.
  

• 
  материалды толық меңгеру -3 балл.
  
• 
  Талқыланатын тақырыптың, жоба мәселесінің мазмұнын ашу-2 балл
  
• 
  Лексика-грамматикалық және стилистикалық сауаттылығы -2 балл.
  

1. 
   сабақты босату (себепсіз);
   
2. 
   тапсырмаларды уақытымен орындамау;
   
3. 
   тапсырмаларды орындау барысында қателіктер жіберу, яғни,студент материалды толық меңгермеген жағдайда.
   

мұндағы Р₁, Р₂, Е, С, КЖ – бірінші, екінші рейтингте алған ұпай бойынша емтихандағы балл көрсеткіші

ӨҮаү, ӨҮе, ӨҮс, ӨҮкж – ағымдық үлгерімнің семестрдегі үлестері.

Студент сынақты тапсырмай алуы үшін жинаған балы 100 болу керек.

Егер оқу жоспарында емтихан мен сынақ қарастырылған болса, онда сынақ ағымдық бақылау түрі деп есептеледі.

КЖ ғылыми жетекші қатысуымен комиссия алдында қорғалады және пікірмен бірге бағаланады. Пән бойынша қорытынды рейтинг 2-кестеге сай баллдан сандық баламаға, әріптік және дәстүрлі бағаға ауыстырылады. Сөйтіп, оқу жетістіктері журналына және рейтингтік ведомостьқа жазылады. Ведомость пен сынақ кітапшасына дәстүрлі үлгімен баға қойылады.

Егер пән бойынша емтиханнан басқа курстық жұмыс қарастырылған болса, онда сынақ кітапшасына дәстүрлі үлгімен Кж балына сай баға қойылады.

Студенттердің білімін анықтау көрсеткіші

Балл түріндегі қорытынды баға	Балдың сандық баламасы	Әріп жүйесі бойынша бағалау	Дәстүрлі жүйе бойынша қойылатын баға
			Емтихан, дифф. сынақ	сынақ
1	2	3	4	5
95-100	4	А	өте жақсы	Есептелді
90-94	3,67	А-
85-89	3,33	В+	Жақсы
80-84	3,0	В	Жақсы
75-79	2,67	В-	Жақсы
70-74	2,33	С+	қанағаттанарлық
65-69	2,0	С
60-64	1,67	С-
55-59	1,33	Д+
50-54	1,0	Д
0-49	0	F	қанағаттанарлықсыз	есептелмеді

Егер студент емтиханда F деген баға алса, оның қорытынды рейтингі анықталмайды. Ведомостьқа «қанағаттанарлықсыз» деген баға қойылады. Егер пән бірнеше семестрде өтетін болса, онда балл түріндегі баға орташа есеппен қорытылады:

Қ= _Қ₁*К₁+Қ₂*К₂+...+Қ_n*К_n

К₁+К₂+...+К_n

Мұнда Қ₁ ,Қ₂ ,Қ_n – семестр бойынша балл түріндегі қорытынды баға;

К₁,К₂,К_n – семестр бойынша пән сағаты

n – семестр саны



Методические указания Форма

Ф СО ПГУ 7.18.2/05

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

«Әдебиет теориясы» пәні бойынша 050205 «Филология: қазақ филологиясы» мамандығына өздік жұмыстарды орындауға арналған

Павлодар 2007

Лист утверждения к Форма

методическим указаниям Ф СО ПГУ 7.18.1/05
БЕКІТЕМІН

ФЖж¤ факультетініњ деканы

_______ Ж.Т.Сарбалаев

« ___» ___________2007 жыл

Ќ±растырушы: ф.ғ.к., доцент Г.К.Қажыбаева

Ќазаќ филологиясы кафедрасы

Єдістемелік н±сќау

Өздік жұмыстарды орындауға арналған

«Әдебиет теориясы» пәні бойынша 050205«Филология: қазақ филологиясы» мамандығыныњ студенттері ‰шін

Ќазаќ филологиясы кафедрасының « » ________ 2007 ж. Мәжілісінде ұсынылды. Хаттама №

Кафедра меңгерушісі: _____________ Жүсіп Қ.П. «___» ________ 2007 ж.

Филология, журналистика және өнер факультетінің 2007 жылғы «___»_______ әдістемелік кеңесінде мақұлданды. Мәжілісхат №

ӘК төрайымы:________________ М.В.Семенова


Әдістемелік нұсқау
Оқудың сессия ағымында орындалатын студенттердің өздік жұмысы – оқытылатын пәнді тереңірек тануда, өз бетімен білімін толықтыра түсуде студент үшін айрықша маңызды, жауапты іс болып табылады.

Орындалатын студенттердің өздік жұмысы проблеманы зерттеуге арналады да, өз бетімен ғылыми еңбекпен шұғылдануға, алғашқы тәжірибе, дағды алуға, көркем құбылысты талдаудағы әдіс- тәсілдерді үйренуге баулып, методологиялық, шығармашылық тұрғыдан қолдануға жағдай жасайды.

2. Жазбаша

1. 
   Дәріс материалдарын өңдеу – 1 дәріске 1 сағат;
   
2. 
   Дәріс курсының қосымша тақырыптарын оқу – 1 академиялық сағатқа сәйкес келетін материалға 2 сағат;
   
3. 
   Үй тапсырмасын орындау – 1 тапсырмаға 0,5 сағат;
   
4. 
   Тәжірибешілік сабақтарға дайындық – 1 сабаққа 1 сағат;
   
5. 
   Коллоквиумдарға дайындық – 2 сағат;
   
6. 
   Семинар сабақтарға дайындық – 2 сағат;
   
7. 
   Бақылау жұмыстарына дайындық – 1 бақылау жұмысына 1 сағат;
   
8. 
   Ғылыми баяндамаларға, реферат жазуға дайындық – 4 сағат;
   

1. Әдебиет теориясы және эстетика. Әдебиет пен өнердегі сұлулық пен әсемдік мұраттары. Әдебиеттің көркемдік мәні. Әдебиеттің қоғамдық мәні. Әдебиеттің тәрбиелік мәні.

¦сынылатын єдебиет: [2], бет, [7],беттер, [12], беттер, [32], беттер.

2. Әдебиет теориясы мен эстетиканың ерте кезеңі. Көне үнді, шумер елдерінің мәдени ескерткіштер және эстетика. Антикалық дәуір эстетикасы. Платонның өнер мен әдебиет теориясына қатысты тұжырымдары. Соңғы классика дәуірі және Аристотель. «Поэтика» еңбегінің құндылығы.

¦сынылатын єдебиет: [3], бет, [12],беттер, [24]беттер, [26],беттер, [29]беттер.

3. Орта дәуір және қайта өрлеу дәуірінің эстетикасы. Ерте орта ғасыр және Аврелий Августиннің абсолютті сұлулық туралы пікірлері. Кейінгі орта ғасыр эстетикасының өкілі – Фома Аквинскийдің әсемдік туралы тұжырымдары. Ұлттық эстетиканың алғашқы көздері. Қаңлы жазуы. Сақ-скиф бейнелеу өнері. VI-IX ғасырлардағы ортақ түркі әдеби мұралар және эстетика туралы ой-тұжырымдар. X-XII ғасырлар әдебиетінің құндылығы. Әбунасыр әл-Фараби және әдебиет әлемі.

¦сынылатын єдебиет: [12], 3-50 бет, [30], 5-40 беттер, [32], 3-30 беттер.

4. Әдебиет теориясының қалыптасу кезеңі. Классицизм эстетикасы. Дидро мен Лессинг, И.Гердердің эстетикасы. И.Кант және эстетикалық талғам. Г.В.Гегельдің өнер туралы қағидалары. Орыс ойшыл-демократтары және сұлулық, әдемілік туралы ой-тұжырымдары.

¦сынылатын єдебиет: [12], 3-30 бет, [24], 3-50 беттер, [28], 3-17 беттер.

5. Шығармашылық тұлға категориясының эстетикалық мәні және теориялық негіздері. Автор-көркем шығармадағы авторитет тұлға. Көркем шығарманы тудырудағы автордың бірегей болмысы.

¦сынылатын єдебиет: [5], 3-25 бет, [9], 5-100 беттер, [19], 5-56 беттер, [28],17-73 беттер.

6. Шығармашылық процестегі ойлау табиғаты мен «бейсаналық». Суреткер санасындағы эстетикалық дарашылдық..

¦сынылатын єдебиет: [1], 5-50 бет, [6], 3-60 беттер, [20], 3-135 беттер, [22], 5-25 беттер, [28], 73-86 беттер.

7. Авторлық субъективизм және қаһарман болмысы. Тип және әлеуметтік характердің ашылуы. Талдауға: С.Мұратбековтың «Жусан исі» повесі. Ж.Қорғасбектің «Өлі көл», «Қасқыр адам» повесі, «Жансебіл», «Үрей» әңгімелері. Р.Мұқанова «Тұл», «Мәңгілік бала бейнесі», «Мұқағали» әңгімелері.

¦сынылатын єдебиет: [11], 5-100 бет, [13], 5-80 беттер, [28], 87-237 беттер.

8. Эстетикалық әлемдегі авторлық позиция. Астарлы позиция және оның жүзеге асу жолдары. Көпқырлы позицияның көркем мазмұнға ықпалы. Талдауға: С.Сматаев «Елім-ай» дилогиясы, Ә.Кекілбаев «Үркер» романы.

¦сынылатын єдебиет: [10],100-150 бет, [22], 5-70 беттер, [28], 299-466 беттер.

9. Жанр табиғаты. Әдебиет теориясы ғылымында жанр туралы ғалымдардың көзқарастары. Роман. Қазақ әдебиетінде роман жанрының ттуу, қалыптасуы. Повестің романнан айырмашылығы. Әңгіме мен новелланың ұқсастығы мен айырмашылығы. С.Ерубаев новеллары. Поэма. Сюжетті, сюжеттсіз поэмалардың жанрлық сипаты. Лирика жанрлары. Баллада жазу дәстүрі. Драма: трагедия, комедия, трагикомедия.

¦сынылатын єдебиет: [4], 3-70 бет, [14], 3-100 беттер, [15], 3-50 беттер, [16], 3-96 беттер, [18], 5-120 беттер, [21], 3-135 беттер, [23], 5-100 беттер.

10. Әдеби қозғалыс. Көркемдік әдіс және бейнелілік. Стиль және бейнелілік. Сөз және стиль.

¦сынылатын єдебиет: [8], 3-20 бет, [17],3-376 беттер, [25], 5-35 беттер, [27], 5- 100 беттер, [31], 3-120 беттер.
Өздік жұмыстардың орындалуы барысындағы әдіс-тәсілдер:

• 
  берілген тақырыпты терең талдауға қажет көркем шығармалар мен әдеби-сын еңбектерді іздеу, дайындау;
  
• 
  жинап алған шығармалар мен еңбектерді оқу, зерттеу, жүйелеу, міндет-мақсаттарды айқындау;
  
• 
  жоспар жасау;
  
• 
  өздік жұмысты тиянақты орындау үшін пән оқытушысынан кеңес алуы қажет;
  
• 
  өздік жұмысты жазу, орындау.
  
• 
  Рефераттың көлемі А-4 форматында 8-10 бетті қамтуы тиіс және компьютерде теріліп жазылуы керек.
  
• 
  Конспект жұмыс дәптеріне жазылады. Оның көлемі шектелмеген.
  

1. Лирикадағы сюжет мәселесі

2. Лирикадағы композиция мәселесі

3. Көркем шығарманың тіл байлығын игерту

4. Ақындық тұлғаның зерттелуі

5. Авторлық позицияның зерттелуі

6. Көркемдік әдіс, әдеби ағымның зерттелуі

7. Стиль және бейнелілік (Мәшһүр-Жүсіп Көпейұлы шығармалары бойынша)

8. Қазіргі өлең құрылысы (жас ақындардың поэзиясы бойынша)

Жиналған материалды мұқият зерттегеннен кейін өздік жұмыстың бағыт – бағдары, негізгі мазмұны айқындалады. Бақылау жұмысында қарастырылатын негізгі мәселелер, өзекті ойлар тармақтала түскені дұрыс болады.

1Атымов М. Идея және композиция. –А., 1970.

2. 
   Базарбаев М. Әдебиет және дәуір. –А., 1986.
   
3. 
   Байтұрсынов А. Шығармалары. –А.,1989.
   
4. 
   Ғабдуллин Н. Ғабит Мүсірепов- драматург. –А.,1982.
   
5. 
   Дәдебаев Ж. Өмір шындығы және көркемдік шешім. –А.,1991.
   
6. 
   Дүйсенов М. Әдебиеттегі мазмұн мен форманың бірлігі. –А., 1997.
   
7. 
   Жұмалиев Қ. Әдебиет теориясы. –А.,1964.
   
8. 
   Жұмалиев Қ. Стиль- өнер ерекшелігі. –А., 1996.
   
9. 
   Ысмайлов Е. Ақындар. –А.,1956.
   
10. 
    Кәкішев Т. Қазақ әдебиеті сынының тарихы. –А.,1994.
    
11. 
    Кенжебаев Б. Шындық пен шеберлік. –А.,1986.
    
12. 
    Қабдолов З. Сөз өнері. –А., 1992.
    
13. 
    Қаратаев М.Эпостан эпопеяға.- А.,1969.
    
14. 
    Қасқабасов С. Қазақтың халық прозасы. –А.,1984.
    
15. 
    Қирабаев С. Әдебиетіміздің ақтаңдақ беттері. –А.,1996.
    
16. 
    Мәшһүр-Жүсіп Қ. Өлең-сөздің патшасы. –А.,1992.
    
17. 
    Мәшһүр-Жүсіп Қ. Қазақ лирикасындағы стиль және бейнелілік.
    
18. 
    Нұрғалиев Р. Айдын. –А.,1985.
    
19. 
    Нұрқатов А. Идея және образ. –А.,1962.
    
20. 
    Нұртазин Т. Шеберлік туралы ойлар.- А.,1968.
    
21. 
    Негімов С. Өлең өрімі. –А.,1981.
    
22. 
    Сыдықов Т. Қазақ тарихи романы. –А.,1996.
    

2. 
   Ахметов З. Казахское стихосложение. –А.,1969.
   
3. 
   Бахтин М. Вопросы литературы и эстетики. –М.,1975.
   
4. 
   Барт Р. Избранные работы. Семиотика. Поэтика. –М.,1989.
   
5. 
   Гегель В.Г. Эстетика. В.4 т. –М.,1968.
   
6. 
   Жирмунский В. Теория литературы. Поэтика. Стилистика. –М.,1977.
   
7. 
   Мақпал Оразбек. Автор және шығармашылық процесс. –А.,2006.
   
8. 
   Нұрғалиев Р. Сөз өнерінің эстетикасы. –А.,2003.
   
9. 
   Поспелов Г. Теория литературы. – М.,1978.
   
10. 
    Соколов А.Теория стиля. – М.,1968.
    
11. 
    Тимофеев Л. Основы теории литературы. – М.,1976.
    

Ф СО ПГУ 7.18.2/05