Программа Форма ф со пгу 18. 2/06



Дата19.06.2016
өлшемі298.09 Kb.
#147554
түріРабочая программа

Рабочая программа Форма


Ф СО ПГУ 7.18.2/06


Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті


Қазақ филологиясы кафедрасы

«Қазақ тілінің семантикасы» пәні бойынша 050117 «Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығының студенттеріне арналған


ЖҰМЫС БАҒДАРЛАМАСЫ


Павлодар




Лист утверждения Форма

к рабочей программе Ф СО ПГУ 7.18.1/08

дисциплины, разработанной

на основании каталога

элективных дисциплин

по специальности

БЕКІТІЛДІ

ОІ жµніндегі проректоры

________________ Н.Э. Пфейфер

«___»_____________2007ж.
Құрастырушы: доцент Қ.Д.Түсіпова __________


Қазақ филологиясы кафедрасы




«Қазақ тілінің семантикасы» пәні бойынша




ЖҰМЫС БАҒДАРЛАМАСЫ

Жұмыс бағдарламасы 050117-«Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығының студенттеріне арналған

Жұмыс бағдарламасы 050117-«Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығының оқу жұмыс жоспары және элективті пәндер каталогы негізінде дайындалды және С.Торайғыров атындағы ПМУ Ғылыми кеңесінің мәжілісінде бекітілді. «___»_________________2007ж.

№_____хаттама.


Кафедра мәжілісінде ұсынылды. «___»_________________2007ж.

№_____хаттама.


Кафедра меңгерушісі_______________________Қ.П.Жүсіп


Филология, журналистика және өнер факультетінің әдістемелік кеңесінде мақұлданды.

«_____»______________2007 ж. №____хаттама.

ӘК төрайымы____________________ М.В. Семенова




КЕЛІСІЛДІ
Факультет деканы __________Ж.Т.Сарбалаев. «____»_____________2007 ж.



жәқб МАҚҰЛДАДЫ

ЖәқБ бастығы______________Л.Т.Головерина «____»____________2007 ж
1 Пәннің мақсаты мен міндеттері

«Қазақ тілінің семантикасы» пәнін жеке пән ретінде оқыту арқылы семантика ілімінің негізгі ғылыми-теориялық жүйесін, тілдік бірліктердің мағыналық жүйесінің құрылымын, өзіндік ерекшеліктерін терең таныстыру мақсат етілді.


Пәнді оқыту мақсаты:

Сөздің мағынасы толық айқындалып, тыңдаушыға түсінікті болу үшін, ең маңызды жайт – сөз мәнін дұрыс айтылуы, толық ұғынылуы болса керек. Сөз таңбаның екі жағы бар екені аян: оның дыбыстық көрінісі және мағыналық сипаты. Бұл екеуін бір-бірінен бөліп қарауға болмайды. Дей тұрғанмен, қазақ тіл білімінде сөздің формальдық сипаты тереңдей зерттелгенімен, мағыналық сипатына назар аударылмағаны мәлім, сондықтан да қазақ тілінің семантикасының негізгі теориялық ұғымдарын меңгерту, сөздің мағыналық құрылымын «формадан мазмұнға принципі» негізінде оқыту.


Пәннің міндеттері:

  • семантиканың негізгі теориялық ұғымдарын меңгерту;

  • лексикалық мағына, грамматикалық мағына, сөзжасамдық мағынаның бір-бірінен айырмашылығы мен ұқсастығын аңғару;

  • сөздің терең мағыналық құрылымын анықтай білу;

  • семантикалық ұшбұрыш теориясын меңгерту;

  • Сөз мағынасының макрожүйесін құрайтын бөлшектері мен микрожүйесін құрайтын мағыналық бөлшектерді анықтау;

  • Сөз семантикасының жүйелілігін көрсету;

  • парадигматикалық және синтагматикалық қатынасты талдай білу;

  • семантикалық өріс теориясын меңгеру;

  • сөз мағынасының когнитивтік негізін саралай білу.


Студенттер білуі тиіс:

Семантика мәселелерінің теориялық ұғымдарын, лексикалық мағына, грамматикалық мағына, сөзжасамдық мағынаның бір-бірінен айырмашылығы мен ұқсастығын, сөз семантикасындағы макромағыналарды, денотаттық мағынаның, сигнификаттық мағынаның, реляциялық мағына, сезімдік мағына ерекшеліктерін, сөз семантикасындағы микрожүйесін, архисема, өзек сема, ортақ сема, арнайы сема, жіктелген сема ерекшелігі мен айырмашылығын білуі керек.


Студенттер істей білуі тиіс:

Студенттер бұл курсты оқу барысында жинаған білімдерін алдағы кәсіби қызметінде, ғылыми-зерттеу жұмысында пайдаланады.


2 Пререквезиттер:

- Когнитивті психология.

- Мәдениеттану.

- Философия.

- Логика.


Тематический план Форма



дисциплины СО ПГУ 7.18.2/07


3 Пәннің мазмұны Ф СО ПГУ 7.18.1/13




Тақырыптық жоспар




Күндізгі бөлім

ҚТӘ-41

Дәріс

Тәж

СӨЖ

1

«Қазақ тілінің семантикасы» пәнінің зерттеу нысаны, мақсаты мен міндеттері, өзге ғылымдармен байланысы

1

1

2

2

Тілдік бірліктердің мағыналық құрылымы мен олардың өзгешеліктері

1

1

2

3

Сөз мағынасы және контекст

1

1

2

4

Семантикалық ұшбұрыш

1

1

2

5

Таңба теориясы

1




2

6

Зат-ұғым-мағына арасындағы байланыс. Сөз семантикасындағы макромағыналар.

1

1

2

7

Денотат және референт

1




2

8

Сигнификаттық мағына




1

2




Реляциялық мағына. Сезімдік мағына




1

2

9

Сөздердің метафорлы мағынасы. Фразелогиялық мағына

1




2

10

Сөз семантикасындағы макрожүйе

1




2

11

Сөздің ішкі формасы




1

2




Тіл бірліктерінің ішкі құрылымдық мағынасы

1




2

12

Лингвистикалық мағынаның берілу жолдары




1

2




Тілдегі жүйе мен құрылым

1




3




Барлығы:

12

8

25

Ф СО ПГУ 7.18.1/13



3.2Теориялық курс мазмұны



Тақырып

Мазмұны

1

«Қазақ тілінің семантикасы» пәнінің зерттеу нысаны, мақсаты мен міндеттері, өзге ғылымдармен байланысы

Семантиканың жалпы тіл білімінде, түркі тіл білімі мен қазақ тіл білімінде зерттелу тарихы. Семантика, мағына мен мән термині туралы. Семантиканың негізгі теориялық ұғымдары мен ғылыми теориялық бағыттары. Кеңес заманындағы семантикалық зерттеулер мен олардың ерекшеліктері. Қазақ тілші ғалымдары зерттеулеріндегі семантикалық ізденістер.

2

Тілдік бірліктердің мағыналық құрылымы мен олардың өзгешеліктері

Лексикалық мағына, грамматикалық мағына және сөзжасамдық мағына туралы. Сөздің лексикалық мағынасы туралы, зерттелуі, ғылыми әртүрлі тұжырымдар мен бағыттар.

3

Сөз мағынасы және контекст.

Сөз мағынасының күрделілігі. Сөздердің тіркесуіндегі семантикалық фактор. Лексикалық мағынаның шындық дүниедегі заттар мен құбылыстарды бейнелеу қызметі.

4

Сөздің грамматикалық мағынасы. Лексикалық мағына.Семантикалық үшбұрыш.

Сөздің грамматикалық мағынасы туралы, зерттелуі, ғылыми тұжырымдар мен бағыттар. Грамматикалық мағынаның табиғаты. Лексикалық мағынаның құрылымы. Сөз семантикасына компоненттік талдау.

5

Таңба теориясы.Сөз семантикасындағы макро-

Мағыналар



Ғылыми тұжырымдарға шолу. Функциональды семантика. К.А.Алленфорф болжамы. Дәстүрлі семантикалық ұшбұрыш теориясы туралы. А.А.Новиков ұсынған трапеция теориясы туралы.







Таңба теориясы туралы түсінік. Зат-ұғым-мағына арасындағы байланыс. Сөз мағынасының қалыптасуындағы деноттық мағынаның маңызы.

6

Денотат және референт

Денотат (зат) және референт. Денотаттық мағына түрлері. Идеальды денотат.

7

Сигнификаттық мағына

Сигнификаттық мағына. Деноттан айырмашылығы, жақындық белгілері. Сөз семантикасының таным теориясы арқылы түсіндірілуі. Сөз -гнесеологиялық бейне. Танымның объектілігі мен субъектілігі




Реляциялық мағына. Сезімдік мағына

Сөз мағыналарындағы заттық және ұғымдық мағыналардың арасалмағы. Реляциялық мағына, ерекшелігі. Сезімдік мағына, ерекшелігі, негізгі белгілері. Эмоция және экспрессия. Эмоцияның-жекелік сипаты.

8

Сөздердің метафорлы мағынасы. Фразелогиялық мағына

Сөздердің метафорлы мағыналарындағы номинативтік белгі. Фразелогиялық мағынадағы экспрессивті-эмоция. Фразелогизмдердің мағыналық құрылымы. Фразелогизмдердегі субъектизм - ұлттық таным көрінісі. Тұрақты тіркестердігі халықтық таным.

9

Сөз семантикасындағы макрожүйе

Архисема, өзексема, ортақ сема, арнайы сема, жіктелген сема, олардың ерекшеліктері, жақындығы мен айырмашылығы. Сөз табиғатын анықтаудағы семалар жүйесінің маңызы. Түбірлес сөздерді айқындаудағы ортақ мағынаның рөлі.

10

Сөздің ішкі формасы

Сөздің мағынасындағы уәжділік. Уәжделу: уәжделуші сөз, уәжденген атау. Уәжділік түрлері мен олардың мағыналық құрылымы. Уәжделу процесінің сөзжасамға қатысы туралы.

11

Тіл бірліктерінің ішкі құрылымдық мағынасы

Тілдік семантика мен бейнелік семантика. Сөз мағынасының тақырыптық және семантикалық топтары. Негізгі ерекшеліктері мен

айырмашылықтары. Олардың бөлінісіндегі табиғи-объективті принцип.



12

Лингвистикалық мағынаның берілу жолдары

Парадигмалық және синтагмалық мағыналар. Парадигматика мен синтагматиканың жалпы тіл білімі мен түркологияда зерттелуі. Ф.де Соссюр тілдік жүйе туралы. Парадигма мен синтагманың анықтамасы. Семантикалық парадигма. Парадигмалық қатынас. Синонимдес, антонимдес және мәндес мағыналық қатынастар.




Тілдегі жүйе мен құрылым

Жүйе мен құрылым ұғымы, ерекшелігі, байланысы мен айырмагшылығы. Сөздердің мағына бөлшектері құрамындағы парадигма. Синтагмалық байланыстың халықтық, тілдік дәстүрмен арақатынасы. Синтагмалық байланыстағы валенттілік мәселесі.


3.3Тєжірибешілік сабаќтардыњ мазм±ны


ТӘЖІРИБЕШІЛІК САБАҚТАРДЫҢ МАЗМҰНЫ



Тақырып

Мазмұны



1

2

3

1

«Қазақ тілінің семантикасы» пәнінің зерттеу нысаны, мақсаты мен міндеттері, өзге ғылымдармен байланысы

Семантиканың негізгі теориялық ұғымдары мен ғылыми теориялық бағыттары жалпы тіл білімінде, түркі тіл білімі мен қазақ тіл білімінде зерттелуі. Сема, семантика, семасиология, семема, семиотика туралы түсінік. Семантика туралы В.фон Гумбольдт, А.Потебня, М.Покровский, М.Оразов зерттеулері.

2

Тілдік бірліктердің мағыналық құрылымы мен олардың өзгешеліктері

Лексикалық мағына, грамматикалық мағына және сөзжасамдық мағына анықтамасы. Ғалымдардың пікірлері (А.Байтұрсынов, Қ.Жұбанов, М.Балақаев, І.Кеңесбаев, К.Аханов, Н.Оралбаева).

3

Сөз мағынасы және контекст.

Сөздердің тіркесі және семантикалық фактор. Мәтін туралы түсінік. Мәтіннің зерттелуі. Қызметіне байланысты тілдік контекстің түрлері. Микроконтекст, макроконтекст туралы түсінік.

4

Сөздің грамматикалық мағынасы. Лексикалық мағына

Сөздің грамматикалық мағынасы туралы ғылыми тұжырымдар (А.Байтұрсынов, Қ.Жұбанов, Т.Сайрамбаев, А.Ысқақов, М.Балақаев, С.Аманжолов, І.Кеңесбаев, К.Аханов) Лексикалық мағынаның зерттелуі. В.Виноградов, А.Потебня, Ә.Болғанбаев, Н.Сауранбаев, Р.Барлыбаевтардың лексикалық мағына туралы көзқарастары. Лексикалық көп мағыналылықты зерттеудің әдіс-тәсілдері мен негізгі принциптері. Семантикалық талдау әдістері мен жолдары.

5

Семантикалық ұшбұрыш

Функциональды семантиканың зерттелуі, қызметі, лингвистикада алғаш сөз болу кезеңі. К.А.Алленфорф болжамының мәні. Лингвистикада дәстүрлі семантикалық ұшбұрыш теориясының пайда болуы. К.Огден, И.Ричардстың семантикалық үш бұрышының лингвистикалық мәні. Г.Стерн көзқарасы. А.А.Новиков ұсынған трапеция теориясының ерекшелігі. Таңба, мағына, ұғым, зат.

6.

Таңба теориясы. Сөз семантикасындағы макромағыналар.

Таңба теориясы туралы ғалымдардың ғылыми пайымдаулары. Тілдің таңбалық және уәжділік қасиеті туралы. В.В.Левицкийдің индекс таңбалар, бейне таңбалар, символдық таңбалар жіктеуі. А.Шаффтың таңбаларды табиғи және жасанды деп бөлуі. Таңбаларды түрге бөлуде ғалымдардың әр түрлі пікірлері. Ф.де Соссюрдің тілдік таңба қасиеті туралы пікірі.




Денотат және референт

Денотат (зат) және референт туралы ғалымдардың ой-тұжырымдары (Э.Розенталь, М.Теленкова, О.Ахманова, Г.Стрен, М.Оразов). Идеальды денотат туралы А.Потебня пікірі. С.Кацнельсон сөз мағынасы жөнінде көзқарасы.




Сигнификаттық мағына

Сигнификат терминінің мәні. Сигнификаттық мағына туралы ғалымдардың көзқарастары, зерттеулері (К.Аллендорф, Л.Новиков, М.Никитин, М.Балақаев, А.Маманов, А.Ысқақов, М.Оразов).




Реляциялық мағына. Сезімдік мағына

Реляциялық мағына мен сезімдік мағына ерекшелігі, белгілері, қызметі. Реляциялық мағына мен сезімдік мағына жөнінде Э.Азнаурова, В.Звингенцев, Е.Вольф, Ә.Қайдаров, Х.Нұрмұханов, К.Левковская пікірлері.

7

Сөздердің метафорлы мағынасы. Фразелогиялық мағына

Метафораның эпифора мен диафораға бөлінуі. Тілдегі метафора түрлері: номинативті, когнитивті, бейнелілік. Сөздердің метафорлы мағыналары туралы ғалымдардың ой-тұжырымдары (Аристотель тұжырымдамасы, В.Виноградов, А.Байтұрсынов, Б.Хасанов). Фразелогизмдер және ұлттық таным. Фразеологизмдердің семантикалық-стильдік ерекшеліктері.




Сөз семантикасындағы макрожүйе

Архисема, өзексема, ортақ сема, арнайы сема, жіктелген сема анықтамасы, белгілері, зерттелуі. Қазақ лингвистикасындағы сема түрлері туралы ғалымдардың көзқарастары (М.Оразов пікірі). Сөздердің мағыналық өрісі мен лексика-семантикалық варианттарын зерттеуде қолданылатын компонеттік талдау бірлігі.




Сөздің ішкі формасы

Сөздің мағынасындағы уәжділіктің зерттелуі (І.Кеңесбаев, Ә.Қайдаров, Н.Сауранбаев, М.Балақаев, С.Аманжолов, М.Оразов). Атау табиғаты. Уәжділік түрлері. Қазақ лингвистикасындағы уәжделу процесі және сөзжасам мәселелері.

8

Тіл бірліктерінің ішкі құрылымдық мағынасы

Тілдік семантика мен бейнелік семантика ерекшеліктері мен айырмашылықтары. Ішкі құрылымдық мағына. Р.Будагов тілдік семантика мен бейнелік семантика пікірі. Лингвистикалық мағынаның екі жол арқылы берілуі: парадигмалық мағына арқылы, синтагмалық мағына арқылы.




Лингвистикалық мағынаның берілу жолдары

Парадигмалық және синтагмалық мағыналардың жалпы тіл білімі мен түркологияда зерттелуі (Ф.де Соссюр, Л.Новиков,А.Реформатский, Ә.Болғанбаев, М.Оразов пікірлері). Парадигмалық және синтагмалық мағыналар және контекст. Лексика элементтері арасындағы




Тілдегі жүйе мен құрылым

Жүйе мен құрылым ұғымы, ерекшелігі, байланысы мен айырмашылығы. Лексика элементтері арасындағы парадигмалық қатынастар. Лексика элементтері арасындағы синтагмалық қатынастар. Ф.де Соссюр тілдік жүйе туралы көзқарасы.


3.4 С¤Ж мазм±ны




СӨЖ түрі

Есеп беру формасы

Бақылау түрі

Сағат көлемі

ҚТӘ-41


1

Дәріс сабақтарын өңдеу




Сабаққа қатысу

12(1х12)

2

Үй тапсырмасын орындау

Жұмыс дәптері

Сабаққа қатысу

8 (1х8)

3

Бақылау жұмысын орындау

Бақылау жұмысы







3

Қосымша материалдарға дайындық

Конспект

Коллоквиум

3

4

Семестрлік тапсырманы орындау

Реферат

Семестрлік тапсырманы қорғау

1

5

Бақылау шараларына дайындық




РК1, РК2

1




Барлығы







25


Студенттерге µздігінен оќуѓа берілетін таќырыптар
1. Семантика саласының принциптік ерекшеліктері мен өзгешеліктері. Сөз семантикасы мен сөйлем семантикасы туралы. Сөздің екі жақтылығы: дыбыстық және мағыналылық. Семантика термині туралы. Семантика теориясы туралы (В.А.Звегинцев, О.С.Ахманова, Ю.Д.Апресян пікірлері).

¦сынылатын єдебиет: [4], 1-10 бет, [7], 1-15 беттер, [8] 1-12 беттер.

2. Мағына түрлері: лексикалық мағына, граммтикалық мағына, сөзжасамдық мағына. Лексикалық мағынаның құрылымы. Семантика теориясы туралы (Н.Я.Марр, Г.В.Колшанский, С.Д.Кацнесьсон, Л.А.Новиков, А. И. Смирницкий).

¦сынылатын єдебиет: [1], 3-20 беттер; [5], 15-35 беттер.

3. Семантикалық ұшбұрыш туралы теориялар. Қазақ ғалымдары - семантика теориясы туралы (М.Оразов, Е.З.Қажыбеков).

¦сынылатын єдебиет: [4], 23-37 беттер; [7], 39- 47 беттер.

4. Тілдегі таңба теориясы туралы

¦сынылатын єдебиет: [4], 55-70 бет. [13], 32-45 бет.

5. Макрожүйедегі мағыналық құрылым. Ақиқат дүниедегі заттар мен құбылыстардың сөз мағынасын түзудегі маңызы.

¦сынылатын єдебиет: [7], 53-77 бет, [9], 102-111беттер.

6. Деноттатық (заттық) мағына. Сигнификаттық мағына. Коннатациялық мағына.

¦сынылатын єдебиет: [3], 10-35 бет, [6], 23-42 беттер

7. Микрожүйедегі мағыналық құрылым. Мағыналардың қалыптасу жүйесі мен олардың сақталу заңдылығы.

¦сынылатын єдебиет: [4], 122-131бет, [7], 108-124 беттер.

8. Сөз мағынасындағы уәжділік. Уәжділік түрлері.

¦сынылатын єдебиет: [2], 12-20 бет, [8], 39-60 бет, [13], 19-21 бет,

9. Сөз мағынасының қалыптасуындағы парадигмалық мағына мен синтагмалық мағынаның қызметі.

¦сынылатын єдебиет: [7], 130-141бет, [10], 18-30 беттер, [11] 21-27 бет

10. Жүйе мен құрылым ерекшелігі, байланысы, айырмашылығы. Ф.де Соссюр тілдік жүйе туралы.

¦сынылатын єдебиет: [7], 145-153 бет, [12] 27-36, бет, [14] 33-42 беттер.



Выписка из рабочего Форма

учебного плана Ф СО ПГУ 7.18.1/10

специальности(ей)

050117 «Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандыќтарыныњ оќу ж±мыс жоспарынан кµшірме

Пәннің атауы Қазақ тілінің семантикасы


Оқу түрі

Бақылау формасы

Студент жұмысының көлемі

Сағаттың курс және семестр бойынша бөлінуі

Емт.

сынақ

К.ж

К.жұм.

ЕГЖ

бақ.жұм

Барлығы

Дәріс

Тәжірибе

ОС¤Ж

СӨЖ

Дәріс

Тәжірибе

ОС¤Ж

СӨЖ

жалпы

Аудитор.

СӨЖ


Күндізгі

ЖОБ негізін

Де


8
















45

20

25

8-семестр




12

8




25












«Қазақ тілінің семантикасы» пәнінен әдебиеттермен қамту картасы




Негізгі:

  1. Исаев С. Қазіргі қазақ тіліндегі грамматикалық ұғымдар. –А.,1992.

  2. Қасым Б. Қазақ тілдегі күрделі сөздер: уәждеме және аталым. –А., 2001.

  3. Қасым Б. Күрделі зат атауларының мағыналық құрылымы және сөзжасамдық үлгілері. –А., 2000.

  4. Қасым Б. Сөзжасам: семантика, уәждеме. –А., 2003.

  5. Қалиева Б., Жылқыбава А. Сөз мағыналарының негіздері. –А., 2002.

  6. Қазақ тілінің грамматикасы. –Астана. 2002.

  7. Оразов М.О. Қазақ тілінің семантикасы. –А., 1991.

  8. Оралбай Н. Қазақ тілінің сөзжасамы. –А., 2002.

  9. Салқынбай А. Тарихи сөзжасам. Семантикалық аспект. –А., 1999.

10. Хасанов Б. Қазақ тілінде сөздердің метафоралы қолданылуы. –А.,1964.
Ќосымша:

11. Барлыбаев Р. Қазақ тілінде сөз мағынасының кеңеюі мен тарылуы. –А., 1968.

12. Кеңесбаев І, Мүсабаев Ғ. Қазіргі қазақ тілі. Лексика. –А., 1962.

13. Тіл білімінің негіздері. –А., 1978.

14. Новиков Л. Семантика русского язка. –М., 1982

Методические указания Форма

Ф СО ПГУ 7.18.2/05

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті


Қазақ филологиясы кафедрасы

«Қазіргі қазақ тілі семантикасы» пәні бойынша 050117-« Қазақ филологиясы» мамандықтарына тәжірибешілік жұмыстарға арналған


Әдістемелік нұсқау

Павлодар 2007





Лист утверждения к Форма

методическим указаниям Ф СО ПГУ 7.18.1/05

БЕКІТЕМІН


ФЖиӨ факультетінің деканы _____________ Ж.Т.Сарбалаев

«___»_____________2007 ж

Құрастырушы: доцент Қ.Д.Түсіпова

Қазақ филологиясы кафедрасы



Әдістемелік нұсқау

Тәжірибе жұмыстарға арналған

«Қазіргі қазақ тілі семантикасы» пәні бойынша 050117-«Қазақ

филологиясы» мамандығының студенттері үшін


Қазақ филологиясы кафедрасының «___»___2007ж. мәжілісінде ұсынылды.

Хаттама №__


Кафедра меңгерушісі_______________________Қ.П.Жүсіп

Филология, журналистика және өнер факультетінің «_____»_____2007 ж. әдістемелік кеңесінде мақұлданды. Хаттама №___




ӘК төрайымы____________________ М.В. Семенова




1 Пәннің мақсаты мен міндеттері

«Қазақ тілінің семантикасы» пәнін жеке пән ретінде оқыту арқылы семантика ілімінің негізгі ғылыми-теориялық жүйесін, тілдік бірліктердің мағыналық жүйесінің құрылымын, өзіндік ерекшеліктерін терең таныстыру мақсат етілді.


Пәнді оқыту мақсаты:

Сөздің мағынасы толық айқындалып, тыңдаушыға түсінікті болу үшін, ең маңызды жайт – сөз мәнін дұрыс айтылуы, толық ұғынылуы болса керек. Сөз таңбаның екі жағы бар екені аян: оның дыбыстық көрінісі және мағыналық сипаты. Бұл екеуін бір-бірінен бөліп қарауға болмайды. Дей тұрғанмен, қазақ тіл білімінде сөздің формальдық сипаты тереңдей зерттелгенімен, мағыналық сипатына назар аударылмағаны мәлім, сондықтан да қазақ тілінің семантикасының негізгі теориялық ұғымдарын меңгерту, сөздің мағыналық құрылымын «формадан мазмұнға принципі» негізінде оқыту.


Пәннің міндеттері:

  • семантиканың негізгі теориялық ұғымдарын меңгерту;

  • лексикалық мағына, грамматикалық мағына, сөзжасамдық мағынаның бір-бірінен айырмашылығы мен ұқсастығын аңғару;

  • сөздің терең мағыналық құрылымын анықтай білу;

  • семантикалық ұшбұрыш теориясын меңгерту;

  • Сөз мағынасының макрожүйесін құрайтын бөлшектері мен микрожүйесін құрайтын мағыналық бөлшектерді анықтау;

  • Сөз семантикасының жүйелілігін көрсету;

  • парадигматикалық және синтагматикалық қатынасты талдай білу;

  • семантикалық өріс теориясын меңгеру;

  • сөз мағынасының когнитивтік негізін саралай білу.


Студенттер білуі тиіс:

Семантика мәселелерінің теориялық ұғымдарын, лексикалық мағына, грамматикалық мағына, сөзжасамдық мағынаның бір-бірінен айырмашылығы мен ұқсастығын, сөз семантикасындағы макромағыналарды, денотаттық мағынаның, сигнификаттық мағынаның, реляциялық мағына, сезімдік мағына ерекшеліктерін, сөз семантикасындағы микрожүйесін, архисема, өзек сема, ортақ сема, арнайы сема, жіктелген сема ерекшелігі мен айырмашылығын білуі керек.


Студенттер істей білуі тиіс:

Студенттер бұл курсты оқу барысында жинаған білімдерін алдағы кәсіби қызметінде, ғылыми-зерттеу жұмысында пайдаланады.


2 Пререквезиттер:

- Когнитивті психология.

- Мәдениеттану.

- Философия.



- Логика.


3.Тєжірибешілік сабаќтардыњ мазм±ны


ТӘЖІРИБЕШІЛІК САБАҚТАРДЫҢ МАЗМҰНЫ



Тақырып

Мазмұны



1

2

3

1

«Қазақ тілінің семантикасы» пәнінің зерттеу нысаны, мақсаты мен міндеттері, өзге ғылымдармен байланысы

Семантиканың негізгі теориялық ұғымдары мен ғылыми теориялық бағыттары жалпы тіл білімінде, түркі тіл білімі мен қазақ тіл білімінде зерттелуі. Сема, семантика, семасиология, семема, семиотика туралы түсінік. Семантика туралы В.фон Гумбольдт, А.Потебня, М.Покровский, М.Оразов зерттеулері.

2

Тілдік бірліктердің мағыналық құрылымы мен олардың өзгешеліктері

Лексикалық мағына, грамматикалық мағына және сөзжасамдық мағына анықтамасы. Ғалымдардың пікірлері (А.Байтұрсынов, Қ.Жұбанов, М.Балақаев, І.Кеңесбаев, К.Аханов, Н.Оралбаева).

3

Сөз мағынасы және контекст.

Сөздердің тіркесі және семантикалық фактор. Мәтін туралы түсінік. Мәтіннің зерттелуі. Қызметіне байланысты тілдік контекстің түрлері. Микроконтекст, макроконтекст туралы түсінік.

4

Сөздің грамматикалық мағынасы. Лексикалық мағына

Сөздің грамматикалық мағынасы туралы ғылыми тұжырымдар (А.Байтұрсынов, Қ.Жұбанов, Т.Сайрамбаев, А.Ысқақов, М.Балақаев, С.Аманжолов, І.Кеңесбаев, К.Аханов) Лексикалық мағынаның зерттелуі. В.Виноградов, А.Потебня, Ә.Болғанбаев, Н.Сауранбаев, Р.Барлыбаевтардың лексикалық мағына туралы көзқарастары. Лексикалық көп мағыналылықты зерттеудің әдіс-тәсілдері мен негізгі принциптері. Семантикалық талдау әдістері мен жолдары.

5

Семантикалық ұшбұрыш

Функциональды семантиканың зерттелуі, қызметі, лингвистикада алғаш сөз болу кезеңі. К.А.Алленфорф болжамының мәні. Лингвистикада дәстүрлі семантикалық ұшбұрыш теориясының пайда болуы. К.Огден, И.Ричардстың семантикалық үш бұрышының лингвистикалық мәні. Г.Стерн көзқарасы. А.А.Новиков ұсынған трапеция теориясының ерекшелігі. Таңба, мағына, ұғым, зат.

6.

Таңба теориясы. Сөз семантикасындағы макромағыналар.

Таңба теориясы туралы ғалымдардың ғылыми пайымдаулары. Тілдің таңбалық және уәжділік қасиеті туралы. В.В.Левицкийдің индекс таңбалар, бейне таңбалар, символдық таңбалар жіктеуі. А.Шаффтың таңбаларды табиғи және жасанды деп бөлуі. Таңбаларды түрге бөлуде ғалымдардың әр түрлі пікірлері. Ф.де Соссюрдің тілдік таңба қасиеті туралы пікірі.




Денотат және референт

Денотат (зат) және референт туралы ғалымдардың ой-тұжырымдары (Э.Розенталь, М.Теленкова, О.Ахманова, Г.Стрен, М.Оразов). Идеальды денотат туралы А.Потебня пікірі. С.Кацнельсон сөз мағынасы жөнінде көзқарасы.




Сигнификаттық мағына

Сигнификат терминінің мәні. Сигнификаттық мағына туралы ғалымдардың көзқарастары, зерттеулері (К.Аллендорф, Л.Новиков, М.Никитин, М.Балақаев, А.Маманов, А.Ысқақов, М.Оразов).




Реляциялық мағына. Сезімдік мағына

Реляциялық мағына мен сезімдік мағына ерекшелігі, белгілері, қызметі. Реляциялық мағына мен сезімдік мағына жөнінде Э.Азнаурова, В.Звингенцев, Е.Вольф, Ә.Қайдаров, Х.Нұрмұханов, К.Левковская пікірлері.

7

Сөздердің метафорлы мағынасы. Фразелогиялық мағына

Метафораның эпифора мен диафораға бөлінуі. Тілдегі метафора түрлері: номинативті, когнитивті, бейнелілік. Сөздердің метафорлы мағыналары туралы ғалымдардың ой-тұжырымдары (Аристотель тұжырымдамасы, В.Виноградов, А.Байтұрсынов, Б.Хасанов). Фразелогизмдер және ұлттық таным. Фразеологизмдердің семантикалық-стильдік ерекшеліктері.




Сөз семантикасындағы макрожүйе

Архисема, өзексема, ортақ сема, арнайы сема, жіктелген сема анықтамасы, белгілері, зерттелуі. Қазақ лингвистикасындағы сема түрлері туралы ғалымдардың көзқарастары (М.Оразов пікірі). Сөздердің мағыналық өрісі мен лексика-семантикалық варианттарын зерттеуде қолданылатын компонеттік талдау бірлігі.




Сөздің ішкі формасы

Сөздің мағынасындағы уәжділіктің зерттелуі (І.Кеңесбаев, Ә.Қайдаров, Н.Сауранбаев, М.Балақаев, С.Аманжолов, М.Оразов). Атау табиғаты. Уәжділік түрлері. Қазақ лингвистикасындағы уәжделу процесі және сөзжасам мәселелері.

8

Тіл бірліктерінің ішкі құрылымдық мағынасы

Тілдік семантика мен бейнелік семантика ерекшеліктері мен айырмашылықтары. Ішкі құрылымдық мағына. Р.Будагов тілдік семантика мен бейнелік семантика пікірі. Лингвистикалық мағынаның екі жол арқылы берілуі: парадигмалық мағына арқылы, синтагмалық мағына арқылы.




Лингвистикалық мағынаның берілу жолдары

Парадигмалық және синтагмалық мағыналардың жалпы тіл білімі мен түркологияда зерттелуі (Ф.де Соссюр, Л.Новиков,А.Реформатский, Ә.Болғанбаев, М.Оразов пікірлері). Парадигмалық және синтагмалық мағыналар және контекст. Лексика элементтері арасындағы




Тілдегі жүйе мен құрылым

Жүйе мен құрылым ұғымы, ерекшелігі, байланысы мен айырмашылығы. Лексика элементтері арасындағы парадигмалық қатынастар. Лексика элементтері арасындағы синтагмалық қатынастар. Ф.де Соссюр тілдік жүйе туралы көзқарасы.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.


Негізгі:

  1. Исаев С. Қазіргі қазақ тіліндегі грамматикалық ұғымдар. –А.,1992.

  2. Қасым Б. Қазақ тілдегі күрделі сөздер: уәждеме және аталым. –А., 2001.

  3. Қасым Б. Күрделі зат атауларының мағыналық құрылымы және сөзжасамдық үлгілері. –А., 2000.

  4. Қасым Б. Сөзжасам: семантика, уәждеме. –А., 2003.

  5. Қалиева Б., Жылқыбава А. Сөз мағыналарының негіздері. –А., 2002.

  6. Қазақ тілінің грамматикасы. –Астана. 2002.

  7. Оразов М.О. Қазақ тілінің семантикасы. –А., 1991.

  8. Оралбай Н. Қазақ тілінің сөзжасамы. –А., 2002.

  9. Салқынбай А. Тарихи сөзжасам. Семантикалық аспект. –А., 1999.

10. Хасанов Б. Қазақ тілінде сөздердің метафоралы қолданылуы. –А.,1964.
Ќосымша:

11. Барлыбаев Р. Қазақ тілінде сөз мағынасының кеңеюі мен тарылуы. –А., 1968.

12. Кеңесбаев І, Мүсабаев Ғ. Қазіргі қазақ тілі. Лексика. –А., 1962.

13. Тіл білімінің негіздері. –А., 1978.



14. Новиков Л. Семантика русского язка. –М., 1982

Достарыңызбен бөлісу:




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет