Программалау оқулық Алматы, 012 Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
жүктеу/скачать 3.66 Mb. Pdf көрінісі
|
| пы саны аз болып келетін блоктар түрінде көрсету жəне олардың арасындағы
байланыстарды барынша азайту болып табылады. Бұлар ақпараттың аса үлкен көлемдерін басқарып, аса күрделі программаларды жеңіл түзетуге мүмкіндік береді. Класс түсінігін енгізу модульділік идеясының заңды жалғасы болып са- налады. Класта мəліметтер құрылымдары мен оларды өңдеу функциялары біріктіріледі. Класс тек өз интерфейсі арқылы ғана қолданылады, оның орын- далу ерекшеліктері класты пайдаланушы үшін маңызды емес. Кластар идеясы нақты əлем объектілері құрылымын бейнелейді – кез келген заттың немесе процестің сипаттамалары немесе ерекше белгілері болады, басқаша айтқанда, қасиеттері мен тəртіптері болады емес пе. Программалар, көбінесе нақты əлемдегі заттарды, құбылыстарды жəне процестерді модельдеуге арналады 1 , сондықтан программалау тілінде модельдерді бейнелеуге арналған құрал болғаны жөн. Класс қолданушы анықтайтьн мəліметтер типі болып табылады. Класта қандай да бір заттың немесе процестің қасиеттері мен тəртіптері мəліметтер өрістері (құрылымдағы сияқты) жəне солармен жұмыс істеуге арналған функ- циялар түрінде беріледі. Құрылатын мəліметтер типінің қасиеттері стан- дартты типтердің қасиеттерімен бірдей деуге болады. Тип компьютердiң жадындағы мəлiметтердiң iшкi бейнесін, осы типтегі шамалар қабылдай ала- тын мəндер жиынын, сонымен қатар осы шамаларға қолданылатын операция- лар мен функцияларды анықтайтынын айта кетейік. Осылардың барлығын класс құрамында да беруге болады. Кластың маңызды қасиетi – оның жұмыс істеу ерекшеліктерінің қолданушыдан интерфейс арқылы жасырылуында (мысалы, нақты өмірде де автокөлікті оның қозғалтқышының қалай жұмыс істейтінін білместен- ақ жүргізуге болады, телефонды да «сигнал қалай жүретінін, байланыс принциптерін жəне кабельді кім тартқанын білмей-ақ қолдана аламыз» 2 ). Класс интерфейстері болып оның əдістерінің тақырыптары есептеледі. Соны- мен, класты нақты əлем объектiсiнiң моделi ретінде сыртқы ортаға қатысты тұйықталған қара жəшiк ретінде қарастыруға болады. Кластар идеясы объектіге бағытталған программалаудың (ОБП) негізі бо- лып табылады. ОБП негізгі принциптері Simula-67 3 жəне Smalltalk тілдерінде де құрылған болатын, алайда оны түсіну қиыншылықтары мен жүзеге асы- 1 Мысалы, Б. Страуструп С++ тілін телефон коммутациялық жүйелерін модельдеу үшін құрған болатын. 2 ©БГ 3 Шыққан ж ылдарына назар аударыңыз: программалауда жаңа ойлар айтарлықтай жиі пайда болмайды. 1 189 рылу тиімділігі төмен болғандықтан, кең қолданыс таппады. C++ тіліне бұл концепциялар тиімді, көркем, əрі қайшылықсыз жүзеге асырылды, осының арқасында бұл тіл кең таралып, оның көптеген мүмкіндіктері басқа да про- граммалау тілдеріне енгізіле бастады. ОБП – бұл тiлге қосылған жай ғана жаңа құралдар жиынтығы емес (С++ тілінде ОБП қолданбай-ақ жақсы программалар жазуға жəне керісінше, объектілерді сүйемелдеудің арнайы құралдары жоқ тілде де объектілік про- грамма жазуға болады). ОБП-ны жиі программалаудың жаңа парадигмасы деп атайды. «Парадигма» термині білімді ұйымдастыру тəсілін құратын теориялар, стандарттар жəне əдістер жиынының бірігуін, басқаша айтқанда, əлемге де- ген жаңа көзқарасты білдіреді. Программалауда бұл термин есептеу моделін анықтау үшін, яғни ақпаратты құрылымдауда, есептеулер мен мəліметтерді ұйымдастыруда кең қолданылады. Объектіге бағытталған программа объектілер мен солардың өзара байланыстарын көрсететін терминдер арқылы құрылады. Абстракция дəрежесін таңдау шешілетін есеп типімен анықталады. Қарапайым есептерді шығару үшін күрделі технологияларды қолданбаған жөн, ал күрделі мəселелерді қарапайым құралдармен шешуге тырысу сəтсіздікке ұшыратады. Басқа жағынан қарасақ, күрделі технологияларды меңгеру уақыттың мол жұмсалуын талап етеді. Мысалы, егер хат мəтінін теру керек болса, онда бұл үшін 10 минутта өз əжеңді де үйретуге болатын, мүмкіндіктері аз, қарапайым мəтіндік редак- тор жетіп жатыр; формулалары бар мақала дайындау үшін одан күрделілек Microsoft Word сияқты мəтіндік процессорды меңгеру қажет, ал көрнекі суреттері бар жарнамалық құжат дайындау үшін үйренуге бірнеше апта жұмсалатын шағын баспа құралдарының бірін игеру керек. Программалауда да дəл осылай: ОБП идеяларын түсініп, оны тəжірибе жүзінде қолдану оңай іс емес (оларды дұрыс қолданбаудың пайдасынан гөрі зияны көп болып келеді), ал қазіргі қолданылып жүрген стандартты кітапханаларды меңгеру уақытты да жəне бастапқы дайындықтың да жоғарғы деңгейін талап етеді. Мəліметтер типінің «класс» ұғымының нақты шамалары класс даналары (экземплярлары) немесе объектілер деп аталады. Объектілер бір-бірімен ха- барламаларды жіберу жəне қабылдау арқылы өзара əрекеттеседі. Хабарлама – бұл керекті параметрлер жиынын қамтитын, белгілі бір іс-əрекетті орындауға арналған сұраныс. Хабарламалар механизмі соларға сəйкес функцияларды шақыру арқылы жүзеге асырылады. Сонымен, объектіге бағытталған про- граммалау көмегімен «оқиғалық-басқарылатын модель» жеңіл жүзеге асыры- лады, мұнда мəліметтер екпінді түрде болады жəне программалық кодтың кез келген бір бөлігін шақыруды басқарады 1 . 1 Оқиғалық-басқарылатын модель ОБП-ның бір бөлігі емес жəне ол объектілерді қолданбай-ақ жүзеге асырылуы мүмкін (мысалы, API функцияларын қолданып Windows ортасында С тілінде программалау). 1 |