Р. Сыздык 6-том indd
жүктеу/скачать 1.64 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- )сөйлеу стилі (ол қарым-қатынас жасау қызметін өтейді), іс қағаздары, ресми
| ауызекі сөйлеу стиліншатастырмау керек екендігі де айты-
лады. Біздіңше де, бұл таным дұрыс болар, өйткені ауызша функционалдық стиль – әдеби тілдің құзырындағы құбылыс, яғни ол – әдеби тілдің ауызша жұмсалу түрі, айталық, көпшілік алдында ауызша ұсынылатын сөздер – орысша «публичная речь» дегенге жататындар: бұрынғы қазақ шешендерінің (би- лердің) сөздері, қазіргі лекторлардың, жиын-жиналыстарда сөйлеушілердің, ауызша баяндама, хабарлама жасаушылар- дың, мұғалімдер мен оқушы немесе студенттердің сабақ ба- рысында айтылатын сөздері. Ал ауызекі сөйлеу тілі (орысша «разговорная речь») – күнделікті қарым-қатынас барысында ауызша қолданылатын тіл үлгісі, бұл – әдеби тілдің қарама- қарсысында танылатын құбылыс, оның өз заңдылықтары бар. Дегенмен мақсаттық стильдер көбіне-көп әдеби тілдің жаз- ба түріне қатыстырыла сөз болады. Чех ғалымы Б.Гавранектің айтуынша, стиль проблемасы әдеби тіл және оның нормала- ры туралы ұғымдармен байланысты болып келеді. Осының өзінде классификация біркелкі емес. Мы салы, Л.В.Щерба жаз- ба тілдің әуелі екі түрге бөлініп жүргендігін айтады: көркем әдебиет тілі және іс қағаздарының тілі. Іс қағаздарына ға- лым кеңсе тілін, заң-закондар тілін, ғылым тілін, хат- хабарлар тілін (эпистолярлық үлгілер тілін) жатқызады. «Бұлайша болу тіл мамандарынан басқалардың танымы», – дейді. Гвоздев: «Функционалдық стильдерді әдебиеттің (жаз- ба дүниенің) жанрына қарай бөлгенде, олар бір-бірінен айқын- ырақ ажыратылады», – дей келіп, ол да жал пы мақсаттық стиль- дерді кітаби немесе көпшілікке арналған(публичный) тіл 224 стилі және тұрмыстық ауызекі сөйлеу стилі деп бөледі. Көп- шілікқолды немесе кітаби («кітаби» бұл жерде «жазба» деген- нің синонимі деп танылатын сияқты) стильге 1) іс қағаздары, 2) көркем әдебиет, 3) публицистикалық шығармалар, 4) ғылы- ми еңбектер тілін жатқызады. Орыс тіл білімінде, теориялық негіздер жағынан оның ізімен келе жатқан қазақ тіл білімінде мақсаттық стильдерді жіктеу- дің біршама орныққан, яғни оқулықтарда ұсынылған дәстүрлі үлгісі бар. Олар: публицистикалық, ресми-іс қағаздары, ғылы- ми және көркем әдебиет стильдері. Бұл – «Прага мектебі» ғалымдары мен Ш. Баллиден келе жатқан классификация, оны кезінде Л.В.Щерба мен акад. В.В.Ви ноградов бастаған бірқатар орыс тіл мамандарының қостағанын білеміз. Демек, біздер, қазақ тіл білімпаздары, жаңалық ашып отырған жоқпыз. Кейбір зерттеушілер бұл жіктеудің ішіне көркем әдебиет стилін қоспайды. Мысалы, «Развитие функциональ ных сти- лей современного русского языка» (М., 1968) де ген жинақта көркем әдебиет тілі функционалдық стиль үлгісі қатарында сөз етілмейді. В.Д. Левин, В.П. Мурат сияқты зерттеушілер көркем әдебиетті мақсаттық стиль үлгісі деп санамайды. Ал көптеген зерттеушілер (В.В.Ви ноградов, Р.А.Будагов, Л.В.Щерба, А.И.Ефимов, Р.И.Гальперин, А.Н.Гвоздев, В.Г.Адмони, Е.М.Гал- кина-Федорук, М.Н.Кожина т.б.) көркем әдебиет үлгілерін өз алдына функционалдық стильге жатқызады. Бұлардың ішінде акад. В.В.Виноградовтың классификациясы көңіл аударарлық. Ғалым тілдің қызмет ету сипатын қарым-қатынас қызметі, ха- барлау қызметі, әсер ету қызметі деп үшке бөлетінін жоғарыда айттық. Осыған қарай зерттеуші тілдің енді қолданыстағы мақсатты бөлінісін күнделікті (тұрмыстағы)сөйлеу стилі (ол қарым-қатынас жасау қызметін өтейді), іс қағаздары, ресми жүктеу/скачать 1.64 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|