Рабочая программа по алтайской литературе 6 -7 классов

Программалар мындый болуктерден турат:

1. Jартамал бичик.

2. «Алтай тил» Предметти уредеринин текши jартамалы.

3. Уредулу планда «Алтай тил» предметтин jери.

4. «Алтай тил» предметти уренгенде jединер бойынын танынан озуминде турулталары (личностный), метапредметный ла предметти уренеринин турулталары.

5. «Алтай тил» предметле тос текши уреду аларынын содержаниези.

6. Темаларла пландаары.

7.»Алтай тил» предметти уренип, класстар аайынча уренчиктердин тос билгирлери ле алынатан темигулери.

8. «Алтай тил» предметти уредеринде тузаланар уреду — методикалык литература.

Берилген программалардын амадузы: торол тилин билер ле тил билбес балдарды алтай тилге бир ууламjылу уредип, алатй тилле коу, чын куучындап ла бичип турарына таскадар.

Программалардагы «Темаларла пландаары» деп болукте берилген грамматиканын болуктерин, темаларын бастыра балдар темдектерди ле уренчиктердин билерин аjарып, талдап берер.

Алтай тил билбес балдар прогрммада берилген ончо темалардв уренер. Иштерди, jакылталарды уредучинин талдап алганы, аайынча будурер. Ого узеери мындый (☼) темдекле берилегн лексика темаларла иштеп, тилин темиктире, эрмек — куучынын байыдар, чокымдаар.

Программаларда ла бичиктерде билгирии бийик уренчиктерге тил билимнин тос ондомолдорыла теренжиде таныжырына берген иштер, jвкылталар мындый (*) темдекле берилген. Олорды тос материалга узеери будурер.

Програмаларла иштеп, уредучи кезик темаларды, ондомолдорды jенилтир эмезе теренжидип берер аргалу.

«Алтай тил» предметти уредеринин текши jартамалы
Тос текши уредунин Федерал эл — тергеелик уреду стандартты когус – коруми байлык, билгири чынык ла терен, бастыра jанынан jайалталу, кандый ла ишти будурип билер уренчик таскадарын некейт. Онон улам текши уреду амадулар солынып, уредучинин ижинин учуры, ууламjылары солына берет. Билгирди беленинче берери деп корумнен ырап, уренчиктерди танынан иштедип, олордын уредузин башка — башка эп — сумелер ле эп — аргаларла ууламjылап, текши уреду эдилгелерге jединзин деп амадап уредер.

Программаларда берилгени аайынча кандый ла предметти, ол тоодо «Алтай тилди», «Алтай литератураны» уренгенде, уренчик чокым турулталарга jединер учурлу.

Уч будум турултага jединери кажы ла урокто чокым будурилер керек: уренчиктин бойынын танынан озуминде турулталары (личностный), метапредметный, предметти уренеринин турулталары.

Алтай тилди уренгени уренчикке оско до предметтерди уренерге керекту билгирлердин тозомолин берер (метапредметный турулта). Ол тозомолдорго эрмек — куучыннын культуразыла тузаланып билери база кирип jат: алтай тил алтай албатынын культуразын jылыйтпай, корып алар арга деп ондооры; jастыра jок бичип, кычырып билери ле кычырганынын учурын аайлары, орток куучында (диалогто) туружары, бойынын шуултезин айдып билери (монолог); тилдин созликтериле тузаланып билери; тилдин единицаларын шиндеери, тундештиру ажыра тилдин единицаларынын анылуларын табары, тапканын шиндеп, бириктире корори (схемалар, таблицалар тургузып); ишти будуреринин культуразын билери: ишти берилген jартамалы, коргузулер ле алгоритмдер аайынча будурери; керекту jетирулерди бедреп билери ле о.о. Школдо «Алтай тил» деп предмет уренчиктин кылык — jанын, ич корумин, куун — санаазын бастыра jанынан jарандырар, jакшыга ууландыра — личность оскурер учурлу.

Торол тили — баланын санаа — сагыжына, корумине, jайалталарына озум береринин тозогози; бойынын билерин, jайалталарын толо тузаланар арга. Торол тили jаны билгирди, таскамалды танынан бойы алып билерине ле ого jединерге болушту уредулу учурлу иштердин керектузин талдап билерине таскадар. Торол тили ажыра бала jурумле таныжар, ого «кирер», албатынын туукилик культуразыла таныжар, оны онон ары улалтар арга болуп jат. Тил албатынын туукизинде болгон ченемелдерди, билгирлерди jылыйтпай, корып алар арга. Мынан улам тил школдо уренип турган предметтерле jуук колбулу, оны уренчиктер аайылап, когуске алынар ла келер ойдо талдап алган профессиязын чындый билеринин тозогози деп ондоор. Бойынын билерин jарт, чокым айдып, куучындашканда, тургускан амадузына jединип билери, jондык jурумде, иште эрчимду туружып билери — эмдиги турген кубулып турган ойдо бойынын jерин таап аларынын тозогози. Торол тили балдарга jурумнин башка — башка айалгаларында бойын тудунарынын (этический) ээжи — некелтелериле таныжар ла ого таскаар арга берет. Jурумде jакшы- jаман дегенин ылгаштырарга ла ол керегинде бойынын санаазын чокым — jарт айдып билерине таскадат.

Берилген программалар баштамы класстарда уренчиктердин билип алганын онон ары улалтып теренжидерин jеткилдейт.

Текши уредулу школдо алтай тилди уредеринин амадулары:

- торол тилин тооп, оны культуранын будуми деп чеберлеер куун таскадары; торол тили улусла тил алыжар, билгир алар, jурумнин морально — этический ээжилериле таныжар арга деп сезимди уренчиктердин озогине салары; торол тилинин байлыгынын эстетика учурын аайлаары;

- алтай тил — jуруминде, уредулик иште куучындажар, алыжар арга деп билери; улусла куучындажарга, бой — бойын аайлажарга, кожо иштеерге, jедимду эрмек — куучын откурип билер ле эрмек — куучынын онон артык эдип jарандырарына куунзедери; танынан билгир аларга, билерин теренжидерге болушту текши уредулик билгирлерди (навыки) алынары: иштин амадузын тургузып, онын одор аайын темдектеп, бойынын эрмек- куучынын тузедип, чокымдап; керекту бичиктерди бедреп, тилдин созликтеринен ле оско до аргаларды тузаланып (газет — журналдарды, Интернетти), керекту jетирулерди, тексттериди табары ла олорды амадуга келиштире jазап билери;

- тилдин системазы, онын мар байлыктырынын эрмек — куучнда туружар аргаларын, алтай литературный тилдин тос учурлу ээжи — некелтелерин билери; тилдин темдектерин таныыр, шиндеер, тундештирер, бир аайлап болиир (классифицировать) ле олордын учурын jартап билери; оос ло бичилген эрмек — куучыннын будумдерин, башка — башка айалгаларда тилди тузаланар ээжилерин, эрмек — куучыннын культуразын, этикет ээжилерин буспай будурери; созлигин байыдары: эрмек — куучынында тузаланып турган грамматиканын аргаларын элбедери; jастыра jок бичижин, токтой тужер темдектерди чын тузаланып билерин, алтай тилдин лексиказын, фразеологизын тилдин мар некелтелерине келиштире эрмек — куучынында, уредуде, керекту оско до учуралдарда тузаланып билерин тыныдары.

Текши уредулу школдо алтай тилдин курсында нени уренери, уредуде личностный, метапредметный ла предметти уренеринин турулталарына jединип, чындый билгир алар амаду тургузылар учурду. Бу амадуларга jединери компетентностный ууламjыла колбулу. Компетентностный ууламjы уренчиктер коммуникатив, лингвистика, культуроведческий компетенциялар темдектейт.

Коммуникатив компетенция эрмек — куучыннын будумдериле, оос ло бичилген эрмек — куучыннын культуразыла, тилди jурумде бойынын озумиле колбулу учуралдарда тузаланып билерине керекту тос билгирлер, таскамал берери. Коммуникатив компетенция- ол эрмек - куучыннын амадузын (не керекту) тургузып билери, эрмек — куучын одор айалганы озодон «коруп» билери, куучындажып турган кижинин эрмек — куучыннынын аайын (ууламjыз ын) аjаруга алары, бойынын эрмек - куучынын ого келиштире кубултып (тургузып) билери.

Тил ле лингвистика компетенциялар тил керегинде билгирлерге тайанып jат. Тил керегинде билгирлер: тил темдектердин системазы, ол jондык учурлу, бойы будум — кеберлу, озумду ле jурумде туружып турганы керегинде билери; лингвистика — тил керегинде билим деп ле онын болуктерин, тос ондомолдорын билери; тилди, тилдин темдектерин шиндеери, ол керегинде шуулте чыгарары; уренчиктердин тилин ле эрмек — куучынын тузаланып турган грамматика эп — аргалары jанынан байыдары; эрмек - куучын ээжи — некелтелрлу, состорди, бузулбас сосколбулардын (фразеологизмдерди), грамматика кеберлерди, синтаксис конструкцияларды ол ээжилерле башкарынып тузаланарга таскаары; орфография jанынан jастыра jок бичижин тыныдары; тилдин башка — башка будумду созликтерин тузаланып билерине таскадары.

Культуроведческий компетенция уренчиктер торол тилин албатынын культуразынын будуми деп ондоорыла колбулу, албатынын тили ле туукизи колбулу, тудуш, алтай тил алтай албатынын культуразынын анылузын коргузип турганы, алтай эрмек — куучыннын этикет ээжилерин, ук албатылар бойы ортозында куучындажып эрмектиринин культуразын уренчик бойына алынары; алтай албатынын культуразыла колбулу состордин учурын jартап билери.

Бу программалардын тозогозинде коммуникативно — деятельностный ээжи салынган. Коммуникативно — деятельностный ээжи аайынча уренер материалды jаныс ла билгир алар эмес, онойдо ок билгирди (уредуни) аларга уренчиктердин иштеер аайы (учебная деятельность) темдектелген. Программаларда курстын болуктери болукле берилген. Баштапкы болукте тилдин, эрмек — куучыннын ондомолдоры ла эрмек — куучында олордын туружары (функционирование). Экинчи болукте ол ондомолдорло таныжарга, олорды тузаланарына таскаарга уренчиктердин будурер иштери, иштеер аайы темдектелген.

«Алтай тилдин» курсынын коммуникативно — деятельностный ууламjызын тынытканы ла алтай тилди уренери метапредметный турулталарга jединер амадулу одори кандый ла айалгада бойынын jерин турген табар ла анда эрчимду туружар кижи белетеер арга берер. Педагогикада мындый билгир функциональная грамотность деп адалат.

Кандый ла айалгада бойынын jерин таап, анда эрчимду туружар арга барынын, оскортсо айтса, функциональный грамотностьтын метапредметный учурлу коргузузи — коммуникатив учурлу текши уреду эдилгелер (коммуникативные УУД). Коммуникатив учурлу текши уреду эдилгелер: кандый ла айалгада эрмек — куучыннын бар будумдериле тузаланып билери, бойыла кураа балдарла, jаан улусла эрмектежип, куучындажып билер; оос ло бичилген эрмек — куучынды чын аайлаары; тургузылган сурак аайынча бойынын санаа — шуултезин jарт, чокым, айдып (jартап) салынган тос ээжи — некелтелерди ле эрмектежип куучындажарынын этикет ээжилерин будурери; билгир алар текши уреду эдилгелер (познавательные УУД ): бойына чокым амаду тургузып билери, ол амадуга jедерге иштенери, jартына чыгар суракты тургузып билери, оны jартаарына керекту темдектерди табары, суракты шуур аайын темдектеери ( керекту темдектерди, jетирулерди аjарары), тургускан шуултени jартаар, jарадар эмезе jаратпас темдекти табары; библиография бедреништи откурип билери, башка — башка бичиктерден, газет — журналдардан керекту jетирулерди таап билери; тос ло тос эмес учурлу jетирулерди ылгаштырып билери, кычырыштын будумдериле эрмек — куучыннын амадузына келиштире тузаланып билери; керекту jетируни бедреп билери, ол тоодо компьютердин, Интернеттин болужыла; jетирулерди талдап, бир аайлап (систематизировать) ла башка — башка аргалардын болужыла оны белетеп билери ле о.о); бойын башкарынар текши уреду эдилгелер (регулятивные УУД ): будурер иштин амадузын тургузып билери, ишти будурер аайын темдектеп (пландап) билери ле керекту учуралда оны кубултып чокымдаары; бойын бойы шиндеп, jедимин баалап, тедип, чокымдап билери. Кандый ла айалгада бойынын jерин табары эрмек — куучыннын будумдериле jедимду тузаланып билеринен камаанду, онын учун торол тилин уреткенде, уренчиктин санаа — сагыжын, тилин таскадып jарандырары тос учурлу; уренчиктин бойынын танынан озумиле колбулу текши уреду эдилгелер (личностные УУД): бойынын Торолиле, албатызыла, Россиянын туукизиле оморкоор куун — санаа таскадары; бойынын албатызын, угын билери, башка — башка укту албатылар барын билип, олорды тооп jурери; ороонына, торолине ачык куунду, jакшы ла jаманды ылгап билер кижи таскадары.

Кандый ла айалгада бойынын jерин таап билери (функциональная грамотность), уренчиктин эрмек — куучынын jарандырары онын алтай тилдин будум — кебери керегинде билерине ле эрмек куучынында оны айалгагага келиштире тузаланар аргалары керегинде билгирлерге тайанат. Уредуни jаныс та тилди шиндеер ле тиль керегинде jетирулерди, темдектерди таап билерине ууландырар эмес, оныла коштой эрмек — куучынынын культуразын бийиктедер, кычырыштын будумдериле тузаланып билер, тексттерле иштеер, керекту jетирулерди бедреп табарына ла олорды эрмек — куучыннын айалгаларына, литературный тилдин некелтелерине, эрмек — куучыннын этика ээжилерине келиштире jетирер аргаларла тузаланып билерине уредер.

Текши уредулу школдо алтай тилди уренгени кижинин текши культуразын бийиктедер, онон ары башка — башка уредулу учреждениелерде уренер аргазын jеткилдеер учурлу деп таскадар.

«Алтай тил» курсла бойынын танынан озуминде турулталары (личностный), метапредметный ла предметт уренеринин турулталарына jединери.
Берилген иштеер программаларда алтай тилди уренеринде мындый турулталарга jединери темдектелет:

Уренчиктин бойынын танынан озуминде турулталары (личностный):

1. Алтай Республикада алтай тил экинчи эл — тергеелик тил деп, Алтай Республикада jадып, алтай тилди билери керекту деп куунзеп уренери.

2. Алтай тилле санаа — шуултезин кону, эпту колбулу эрмек — куучынла чыгара айдып ла бичип турары (оос ло бичилген эрмек — куучынла).

3. Торол тилин билер уренчиктер кажы ла класста алтай тилинин учурын ондоп теренжиде уренери, торол тили кижинин бастыра jуруминде керектузин билип, алтай тил — алтай албатынын уйеден уйеге озуп, улалып, баратан тили деп ондоп, сананып jурерине уредери, торолчи куунин бийиктедери.

4. Алтай тилди jуруминде керекту деп jилбиркеп уренери.

5. Кажы ла класста алтай тилдин грамматиказын уренип, тил билимнин тозогозин ондоп, оос то, бичилген де эрмек — куучынында чын тузаланарына jединери.

«Алтай тил» предметти уренеринде метапредметный турулталар:
1) Кажы ла урокто эмезе кандый ла ишти баштарынан озо бойына амаду тургузарына уренчиктерди уредер ле таскадар (обучение целепологанию), ол ишти jетире будурбегенче амадуны санаазында тудары. Бойынын ижин пландап билерине уредери.

2) Эрмек — куучыннын бастыра будумдериле иштенип билери:

- уренчиктин оос ло бичилген эрмек — куучынны байлык болгоны: кандый ла источниктерден (билим ле кееркедим бичиктерден) кычырып, телекорултенен коруп, Интернеттен кычырып, jетиру алып, ондоп, ижинде тузалары;

- текстле иштеп билери: кычырыштын бастыра будумдериле тузаланып билери: текстле таныжып кычырары (ознакомительное), не керегинде айдылганын турген коруп ийери (просмотровое), кандый бир jетиру бедреп кычырары (поисковое);

-бойынын санаазын оос ло бичилген эрмек — куучынла jайым чын чыгара айдынары;

- схемаларла, таблицаларла алгоритм аайынча тузаланып, иштеп турары.

3) Алтай тил ле литературанын урогында алган билгирлерин оско предметтердин урогында, jуруминде тузаланып билери.

Предметти уренеринино турулталары:

1) Алтай тилди уренип, терен билгирлер аларына jединери;

2) Алтай тилдин билим тозогозин (научная основа), тилдин грамматиказынын ээжилерин билерине jединери;

3) Эрмек — куучыннын башка — башка будумдериле: оос ло бичилген эрмек — куучын, монолог, диалог, полилог — тузаланары, кандый ла стильдреле, жанрла иштери, алтай тилле шинжу ле проект иш тургузып, корулап билери.
«Алтай тил» предметле текши тос уреду аларынын содержаниези
Школдо алтай тилдин курсы коммуникатив, лингвистика ла тил, культуроведческий компетенцияларды тозоп таскадарына ууландырылган. Ол программалардын тургузылган аайы- структуразынан jарт билдирлу. Айдылган компетенцияларды тозоп таскадарын программаларда тос учурлу уч ууламjы jеткилдейт:

- коммуникатив компетенцияны тозоп таскадырынын содержаниези;

-лингвистика ла тил компетенцияларды тозоп таскадарынын содержаниези;

-культуроведческий компетенцияны тозоп таскадырынынтсодержаниези.

Программаларда баштапкы ууламjы «Эрмек — куучын, эрмектиежип куучындажары», «Эрмектежип куучындажарына уренерге иштеери (речевая деятельность)» «Текст», «Тилди тузуланар аайынын будумдери» деп болуктерде берилген. Олордын тос учуры: эрмектежип куучындажарына уредип таскадары.

Экинчи ууламjы: «Тил керегинде текши jетирулер», «Эрмек — куучыннын табыштары ла чын айдары», «Графика», «Морфемика ла состин будери», «Лексика ла фразеология», «Морфология», «Синтаксис», «Чын бичиири ле пунктуация» деп болуктер. Олор тилдин турган будумиле, онын единицаларын тузаланар анылузыла таныштырат.

Учинчи ууламjы: «Тил ле культура» деп болук тил ле албатынын туукизинин, культуразынын колбузын билип аларга болужат.

Уредуде ууламjылар (олордын болуктери) бой — бойыла тудуш, колбулу. Программалардын кажы ла болугин уренгенде, уренчиктер jаны билгирелрле танышканыла коштой, эрмектежип куучындажар аргаларын таскадар, ого керекту коммуникатив билгирлер алынар, алтай тил алтай албатынын культуразы деп билерин теренжидер. Тилди мынайда уренгенде, онын системазын айлаары ла оныла башка — башка учуралдарда келиштире тузаланары бир аай одот. Берилген ончо материал уренчиктердин билгирлеринин кемине келиштире берилер учурлу.

1. 
   Эрмек — куучын ла эрмектежип куучындажары. Эрмек — куучыннын айалгазы. Оос ло бичилегн эрмек — куучын. Монолог ло орток куучын. Монологтын будумдери. Орток куучыннын будумдери.
   
2. 
   Оос ло бичилген эрмек — куучыннын анылузын аайлаары; оос ло бичилген эрмек — куучынды шиндеери. Орток ло монолог эрмек — куучынды ылгаштырары. Монолог ло орток куучыннын будумдерин тузаланып билери. Башка — башка айалгаларда куучындап турган кижинин эрмек — куучынынын амадузын аайлаары. Эрмек — куучында этикет ээжилерди тузаланары.
   

1. 
   Эрмектежип куучындажарына уредер иштердин будумдери: кычырары, угары (аудирование0, айдары (говорение), бичиири.
   

2. Эрмектежип куучындажарына уредери.

Кычырып эмезе угуп турган текстте бар тос ло кош jетирулерди табары. Кычырган эмезе уккан текстте не керегинде айдылганын толо эмезе кыскарта эрмек — куучыннын айалгазына келиштире куучындап берери. Кычырарынын будумдериле: текстле таныштыра кычырары (ознакомительное) , не керегинде айдылганын турген коруп ийери (просмотровое), кандый бир jетиру бедреп, шиндеп кычырары (поисковое) — тузаланып билери, бичикле, оско до jетиру берер аргаларла иштеп билери. Угарынын будумдериле тузаланып билери. Уккан, кычырган текстте не керегинде айдылганын толо, кыскарта, талдап куучындаары.

Эрмек — куучыннын амадуларына, одуп турган айалгазына келиштире оосло, бичип, моноллог (анайда ок диалог) тексттер тургузары. Кандый бир темага керекту материал jууры, оны бир аайлаары; башка — башка бичиктерден, СМИ — нен керекту jетируни бедреери, таап шиндеери, келиштире кубултары.

1. Текст керегинде ондомол. Тексттин тос темдектери (болуктерге болинери, шуултези jанынан буткул, колбулу болоры). Тексттин темазы, тос шуултези. Микротема.

Текстте эрмектердин ле болуктеринин колбожор аргалары. Абзац.

Эрмек — куучыннын функциональный будумдери: jурамал, jетиру берер, шууген учурлу. Тексттин турар будуми (структуразы). План, тезистер — текстти бар jетирулери аайынча кубултканы.

2. Текстти темазы, тос шуултези, будуми jанынан шиндеери. Текстти учурлу болуктерге болиири, онын планын, тезистерин тургузары. Текстте эрмектердин колбошкон аргаларын jартаары. Тексттин тилинин анылуларын шиндеери. Эрмектежип куучындажарынын амадузына, темазына, тос шуултезине ле одор айалгазына келиштире тилдин керекту эп — аргаларын талдаары. Жанры,мары, будуми башка тексттер тургузары. Текстти тургузарынын некелтелерин (болуктери ээчий турары, шуулте колбулу болоры, тема аайынча ла о.о) буспай будурери. Тургускан тексттин бойы тузедери (jарандырары).
4. Тилди тузаланары jанынан (функциональный) будумдери.

1. Тилди тузаланар будумдери: эрмектежип куучындажар тил (разговорный), тузаланар (функциональный) марлар: билим, публицистика, окылу — деловой; кееркемел литературанын тили.

Билим мардын жанрлары (докла, кандый бир иш керегинде бичиири — отзыв, аудиториянын алдына сос айдары — выступление, интервью), окылу — деловой мар: расписиска, будумjи бичик — доверенность, сурак — бичик — заявление, эрмектежип куучындажарынын жанрлары (куучынданганы — рассказ, куучындашканы — беседа).

2. Тексттин марын табары. Жанры, мары башка тексттер (тезистер, кандый бир иш керегинде санаазын бичиири — отзыв, самара, расписка, будумjи бичик — доверенность, сурак бичик — заявление) тургузары; jетиру эдер, jурамал, шууген учурлу тексттер. Jаан эмес докладла, jетруле кураа балдардын алдына чыгар.

1. Алтай тил — алтай албатынын торол тили, Алтай Республиканын экинчи эл — тергеелик тили. Алтай тил эмдиги телекейде.

Алтай литературный тил, диалекттер, тилдин профессионал болуктери, жаргон.

Алтай тил — алтай кееркедим литературанын тили. Алтай тилдин кееркедим эп — аргалары.

Лингвистика — тил керегинде билим. Лингвистиканын тос болуктери. Орооннын атту — чуулу лингвисттери.

2. Эмдиги ойдо алтай тилле эрмектежип, куучындажып билеринин учуры. Эл — jоннын, тергеенин jуруминде, озоринде алтай тилдин учуры.

Литературный тил ле диалекттердин, тегин эрмек — куучыннын ла ишле колбулу, жаргон башкаларын билери. Алтай тилдин кееркедим байлыгын, jаражын, чеченин сезери. Кееркемел тексттерде тилдин кееркедим эп — аргаларын тузаланганын шиндеери.
6. Эрмек — куучыннын табыш — таныктары ла орфоэпия

1. Фонетика — тил билимнин (лингвистиканын) болуги.

Табыш — эрмек — куучыннын единицазы. Унду табыштар, олордын анылу темдектери. Унду табыштар будер jериле, будер эп — аргазыла, эриндердин туружарыла болинери. Алтай тилде кату ла jымжак табыштардын состордот турар анылузы (сингармонизмнин ээжизи).

Унду табыштар кыска ла узун болоры. Кыска ла узун ундулер состин учурын кубултары. Узун унду табыштардын будери. Элес ундулер. Экиленген ундулер.

Туйук табыштар. Туйук табыштар унгур ле тунгак туйукка болинери. Эжерлу ле эжери jок туйук табыштар. Алтай состин бажында ла учында турбас туйук табыштар. Тунгак туйуктар бойынын унгур эжерине кочор учуралдар.

Эрмек — куучында табыштардын кубулары. Транскрипция. Уйе. Согулта.

Орфоэпия — лингвистиканын болуги. Чын айдары ла согултанын тос ээжилери.

Чын айдарынын (орфоэпиянын) созлиги.

2. Эрин чойилер ле эрин чойилбес унду табыштарды, унгур ле тунгак туйуктарды jымжак ла кату ундулерди ылгаштырып билерин тыныдар. Кыска ла узун ундулер состордин учурын кубултып турганын билип, бичигенде, билгир тузаланар. Транскрипциянын болужыла состордин айдылар, чын бичилер анылуларын jартаары. Сости табыш — таныктары аайынча ылгааоы.

Бойынын ла оско кижинин айткаынын орфоэпия jанынан шиндеери.

Бойынын эрмек — куучынында табыш — таныктарды чын айдарынын ээжилерин тузаланары.

Орфоэпиялык билгирлерди бойынын эрмек — куучынында тузаланар.

1. Графика- лингвистиканын болуги. Табыш ла таныкты тундештирери. Алтай тилдин графиказы.

Сости табыш — таныктары jанынан тундештирип билерин тыныдары. Созликтерле иштегенде, танмалыкты билерин тузаланары.
8. Морфемика ла состин будери.

1. Морфемика — тил билимнин болуги.

Морфема — состин эн кичинек учурлу болуги. Морфемалардын будумдери: тазыл — морфема, кожулта — морфемалар. Сос будурер, сос кубултар морфема -кожулталар. Кеп будурер кожулталар. Состордин будер эп — аргалары. Кыскартакан колболу состор (аббревиатуралар).

2. Состин морфемный будумин шиндеп билери. Морфемаларды ылгаштырары. Состордо чын бичиири. Состордин буткен эбин jартап билери, тундештирери.

Состин лексика учуры. Состин чике учуры ла кочуре учуры. Коп учурлу ла jаныс учурлу состор.

Синонимдер. Антонимдер. Омонимдер.

Алтай тилдин лексиказы текши тузаланар ла текши тузаланбай турган (анылу) лексикага болинери. Текши тузаланбай турган ликсиканын болинери.

Бузулбас сосколбулар (фразеологизмдер). Олордын лексика учуры. Кеп, укка состорди ле фразеологизмдерди ылгаштырары.

Созликтер керегинде jетиру (энциклопедия, состин учурын jартаган, эки тилле тургузылган ла л.о.о). Алтай тилдин созликтери: орфография топонимика, диалект, морфем ле о.о.). Олордын башкалары.

2. Состордин лексикалык учурын jартаары. Состорди тузаланары jанынан ылгаштырап болиири. Состо кочуре учур буткенин билери.

Бойынын эпмек — куучынында кеп ле укаа состор тузаланар, олордын учурын jартаары.

Созликтерле тузаланар. Созликтерден башка — башка jетирулер алып берери.