Рабочая программа учебной дисциплины Структура и содержание дисциплины

Хәҙерге башҡорт теле һәм уның боронғо төркигә, боронғо һәм иҫке башҡорт теленә мөнәсәбәте.Башҡорт милли әҙәби теле, уның төп билдәләре (күп функциялылыҡ // поливалентлылыҡ, нормалаштырылғанлыҡ, ул телдә һөйләшеүселәрҙең бөтөнөһө өсөн мәжбүрилек, стилистик йәһәттән тармаҡланғанлыҡ һ.б.) һәм сығанаҡтары.Әҙәби телгә мөнәсәбәтендә дөйөм башҡорт халыҡ теле; көньяк, көнсығыш һәм көнбайыш (төньяҡ-көнбайыш) диалекттар һәм уларҙың һөйләштәр системаһы. Әҙәби телгә мөнәсәбәтендә башҡорт халыҡ ижадының классик жанрҙарының теле. Әҙәби телдең мөһим сығанағы булараҡ иҫке төрки теле – Урал-Волга буйы төркийе. «Башҡорт лексикологияһы һәм фразеологияһы» курсының йөкмәткеһе, бүлектәре һәм үҙенсәлектәре, уның алдына ҡуйылған маҡсат һәм бурыстар. Телдең лексик-фразеологик системаһын өйрәнеүҙә мөһим сығанаҡ булараҡ һүҙлектәр. Башҡорт лексикаһы, лексикологияһы һәм лексикографияһы, лексиколог һәм лексикографтар (тел ғилеменең был бүлеген өйрәнеү тарихынан).

Башҡорт һүҙҙәренең семантик структураһы (эпидигматика): бер мәғәнәлек, күп мәғәнәлек; тура һәм күсмә мәғәнәлек, күп һәм күсмә мәғәнәлектең төрҙәре (метафора, метонимия, синекдоха һәм функциональ күсеш).

Һүҙҙең мәғәнәһе һәм төшөнсә атай алыу һәләтлеге. Төшөнсә тип ысынбарлыҡтағы күренештәргә, предметтарға хас булған төп билдәләрҙең кеше аңында сағылыш алыуы.

«Башҡорт теленең һүҙлеге»нә дөйөм һәм эпидигматик ха­рактеристика. Аңлатмалы һүҙлектә башҡорт һүҙе; уның полисемантик статьяларының лексикографик эшләнеше, мәғәнәләрҙең (семаларҙың) үҙ-ара бәйләнеше; һүҙ мәғәнәһен аңлатыу (билдәләү) юлдары һәм ысулдары.

Башҡорт теленең лексик-семантик системаһында парадиг­матика. Омонимик парадигма (ОП); омонимдарға оҡшаған тел (телмәр) күренештәре. Омонимдар һүҙлектәренә сағыштырма анализ.

Синонимик парадигма (СП); синонимдар һүҙлектәре һәм уларҙың төҙөлөшө.

Антонимик парадигма (АП); тел һәм телмәр антонимдары мәсьәләһе; антонимдар һүҙлектәренең төҙөлөү принциптары.

Башҡорт теленең семонимик (омонимдар, синонимдар, анто­нимдар һәм паронимдар) һүҙлектәренә сағыштырма анализ. Ошо нигеҙҙә төп семасиологик (эпидигматик һәм парадигматик) күренештәрҙең үҙ-ара бәйләнешен һәм мөнәсәбәттәшлеген асыҡлау, уларҙағы интеграль һәм дифференциаль семантик билдәләрҙе күрһәтеү.

Тематик (лексик-семантик) төркөм һәм гипо-гиперонимик парадигма (ГГП) хаҡында төшөнсә.

Башҡорт лексикаһында лексик-семантик вариантлылык (ЛСВ, ул полисемантик һүҙгә хас була), вариант һүҙҙәр, паро­нимдар һәм эвфемизмдар.

Башҡорт лексикаһында иң боронғо ҡатлам һүҙҙәр. Төп башҡорт һүҙҙәре тип был телдең иң боронғо мираҫ, шул ук ваҡытта мәңге йәш һүҙҙәре аталыу. Боронғо төрки һәм хәҙерге башҡорт, башҡорт һәм хәҙерге төрки, башҡорт һәм алтай (төрки, монгол һәм тунгус-маньчжур), башҡорт һәм урал-алтай телдәренең лексик параллелдәренең төп башҡорт һүҙҙәренең сығанактары булыуы. Башҡорт теленең үҙ һүҙҙәре мәсьәләһе.

Дөйөм төрки лексик-семантик тезаурусында (СИГТЯ: Лексика) төп башҡорт һүҙҙәренең тоткан урыны.

Башҡорт теленең һүҙлек составында ориентализмдар: фарсы сығанаҡлы һүҙҙәр; ғәрәбизмдар; санскрит, ҡытай һ.б. көнсығыш телдәрҙән үҙләштермәләр.

Башҡорт лексикаһында төп рус (урыҫ) һүҙҙәре, рус теленең үҙ һүҙҙәре ҡатламы. Рус теле аша бүтән (көнбайыш, Көнбайыш Европаның классик һәм яңы) телдәрҙән килеп ингән һүҙҙәр. «Башҡорт теленең һүҙлеге»ндә башҡорт һүҙҙәренең килеп сығышы буйынса донъяның илленән артыҡ теленә алып барып тоташтырылыуы. Ностратика күҙлегенән «сәйәхәтсе» һүҙҙәр һәм халыҡ-ара һүҙҙәр мәсьәләһе. Башҡа телдәрҙә башҡорт һүҙҙәре (төркизмдар).

Тема 4. Активный и пассивный пласты лексики современного башкирского языка

Актив һәм пассив ҡулланылыш йәһәтенән башҡорт лексикаһы: иҫкергән (архаизм һәм историзмдар) һәм яңы һүҙҙәр (неологизмдар), уларҙың төрҙәре һәм ҡулланылыш үҙенсәлектәре, иҫке менән яңының мөнәсәбәттәшлеге.

Ҡулланылыш өлкәһе (сфераһы) буйынса башҡорт лексикаһы; дөйөм ҡулланылышлы һәм ҡулланылышы сикләнгән һүҙҙәр ҡатламдары. Һуңғы ҡатламдың диалекталь лексиканан, махсус (профессиональ һәм терминологик) лексиканан ойошоуы. Диалект лексикаһы (диалекталь лексика, диалектизмдар) һәм уларҙың төрҙәре: 1) лексик, фонетик һәм морфологик (фо- номорфологик) диалектизмдар; 2) семантик һәм полисемантик диалектизмдар. Диалекталь лексикаға парадигматик йәһәттән айырыуса омонимик һәм синонимик (дублетлылыҡ) парадигмалар хас булыу. Өс томлыҡ башҡорт һөйләштәре һүҙлегенә һәм яңы «Башҡорт теленең диалекттары һүҙлеге»нә (Өфө, 2002) күҙәтеү.

Махсус (профессиональ һәм терминологик) лексика. Традицион лексикологияла ҡабул ителгәнсә, һүҙлек составын тематик (лексик-семантик) төркөмдәр: профессиональ (кәсеп-һөнәр) лексикаһына бүлеп өйрәнеүҙең маҡсатҡа ярашлы булыуы. Халыҡ терминологияһы һәм фәнни терминология. Дөйөм тел һүҙлектәрендә махсус лексика менән терминологияның тотҡан урыны, составы һәм нисбәте. Аңлатмалы һәм тәржемә тармаҡ терминологик һүҙлектәренә күҙәтеү. Әҙәбиәт ғилеме һүҙлеге һәм лингвистик терминдар һүҙлеге. Художестволы, публицистик, фәнни-популяр, фәнни әҙәбиәттәрҙә махсус лексика менән терминологияның ҡупланылышына ҡарата.

Һүҙлектәр һәм уларҙың төрҙәре; практик (ғәмәли) һәм теоретик лексикография мәсьәләләре.

Башҡорт лексикографияһының ике быуатлыҡ тарихынан. М.Ҡашғари һәм уның «Төрки телдәр һүҙлеге» (1072 - 1074); XVIII-XIX быуаттарҙың сағыштырма-оҡшаштырма һүҙлектәре; башҡорт теленең үҙ һүҙлектәре.

Л. Будаговтың (I–II, 1869-1870) һәм акад.В.В. Радловтың (I-IV, 1893-1911) дөйөм төрки сағыштырма һүҙлектәрендә башҡорт лексикаһы.

XIX быуат аҙағы – XX быуат башы башҡорт тәржемә лексикографияһы.

Энциклопедиялар һәм энциклопедик һүҙлектәр. "Ҡыҫҡаса «Башкортостан» энциклопедиялары (Уфа, 1996; Өфө, 1997).

Аңлатмалы һүҙлектәр. «Башҡорт теленең һүҙлеге» (l—Il, М., 1993): төҙөлөү принциптары, уның буйынса тел статистик мәғлүмәттәр.

Аңлатмалы фразеологик һүҙлектәр; Ураҡсин З.Ғ. Башҡорт теленең фразеологик һүҙлеге (Өфө, 1996).

Башҡорт теленең дөйөм тәржемә (русса-башҡортса; башкортса-русса) һүҙлектәре.

Республика мәғарифында һәм тел сәйәсәтендә ике теллелек; ике (күп) телле уҡыу-уҡытыу сағыштырма-тәржемә һүҙлектәре.

Мәктәп (уҡыу-уҡытыу) тәржемә (русса-башҡортса; башҡортса-русса) һүҙлектәре; уларҙың тематик, иллюстрациялы, функциональ-когнитив һ.б. төрҙәре. Төрөксә-башҡортса, башҡортса-төрөксә һүҙлектәр.

Ә.Ә.Юлдашевтың «Төрки-рус һүҙлектәренең төҙөлөү принциптары» (М., 1972) исемле хеҙмәтенең төп йөкмәткеһе.

Тәүге серия (XX быуаттың 20-40-сы йылдары), икенсе серия (XX быуаттың 50-70-се йылдары) һәм яңы (үткән быуаттың 80- 90-сы йылдары - XXI быуат башы) терминологик һүҙлектәре.

Иҫкәлеп һәм яңәлеп осороноң имлә (орфография) һүҙлектәре. Хәҙерге башкорт теленең дейем һәм мәктәп орфография һүҙлектәре (үткән быуаттың 40-50-се һәм 80-90-сы йылдары, яңы быуат башы). Ономасиология; ономастик (топонимдар һәм антропонимдар) һүҙлектәр; хәҙерге тел тормошонда уларҙың тоткан урыны һәм әһәмиәте.

Тәржемә фразеологии һүҙлектәр (башҡортса-русса, русса-башҡортса һ.б.); оҡшаштырма-тәржемә һүҙлек объекты булараҡ мәҡәлдәр һәм әйтемдәр.

Башҡорт теленең яңы төр (морфемалар, грамматика, кире һ.б.) һүҙлектәре. Компьютер лингвистикаһы һәм йышлык һүҙлектәре. Лингвокультурологик (этнолингвистика, этнокультурологик-этномәҙәни) һүҙлектәр.

В процессе обучения применяются следующие образовательные технологии:

1. Сопровождение лекций показом визуального материала.

2. Использование средств мультимедиа.

Удельный вес занятий, проводимых в интерактивных формах, составляет не менее 20 % аудиторных занятий.

1. 
   Ҡарабаев М.И. Башҡорт телендә зооним һәм фитоним компонентлы идиомалар: уҡыу ҡулланмаһы. – Өфө, 2012. – 84 б.
   
2. 
   Ҡарабаев М.И. Башҡорт теленең ономасиологияһы: уҡыу ҡулланмаһы. – Стәрлетамаҡ, 2008. – 138 б.
   
3. 
   Хөсәйенова Л.М. Башҡорт микротопонимияһы: структураһы, семантикаһы, этимологияһы. – Өфө, 2007. – 134 б.
   
4. 
   Ягафарова Г.Н. Исследование тематических групп башкирской лексики (Ономасиологический подход). – Уфа, 2008. – 128 с.
   

1. 
   Актуальные проблемы башкирской лексикологии и лексико­графии. – Уфа, 1994. – 254 с.
   
2. 
   Багаутдинова М.И. Этнографическая лексика башкирского языка. – Уфа, 2002. - 116 с.
   
3. 
   Башкирская лексика. Тематический сборник. – Уфа, 1966, – 223 с.
   
4. 
   Башкирский языковедческий сборник. – Уфа, 1975. – 181 с.
   
5. 
   Вопросы башкирского языкознания. – Уфа, 1973. – 224 с.
   
6. 
   Галлямов С.А. Башкурдский язык и санскрит. – М.; СПб., 2003. – 322 с.
   
7. 
   Галлямов С.А. Великий Хау Бен. Исторические корни башкордско- английского языка и мифологии. – Уфа, 1997. – 320 с.
   
8. 
   Галяутдинов И.Г. Два века башкирского литературного языка. – Уфа, 2000. – 450 с.
   
9. 
   Ғафаров Б.Б. Әҙәби тел күрке. – Өфө, 1994. – 104 б.
   
10. 
    Дмитриев Н.К. Грамматическая терминология в учебниках родного языка (татарских, башкирских, чувашских). – М., 1955. – 131с.
    
11. 
    Дмитриев Н.К. Строй тюркских языков. – М., 1962. – 152 с.
    
12. 
    Зайнуллина Г.Д. Формирование и развитие лингвистической терминологии башкирского языка. – Уфа, 2002. – 134 с.
    
13. 
    Ишбаев Н.Ғ., Ҡаһарманов Ғ.Ғ. Хәҙерге башҡорт теленең лексикологияһы һәм фразеологияһы буйынса практик дәрестәр өсөн биремдәр. – Стәрлетамаҡ, 1986. – 40 б.
    
14. 
    Ишбердин Э.Ф. Историческое развитие лексики башкирско­го языка. – М., 1986. – 152 с.
    
15. 
    Ишбирҙин Э.Ф. Башҡорт телендә игенселек терминдары. – Өфө, 2002. – 150 б.
    
16. 
    Ишбирҙин Э.Ф., Fәләүетдинов И.F., Халиҡова Р.Х. Башҡорт әҙәби теленең тарихы. – Өфө, 1993. – 320 б.
    
17. 
    Ишбулатова Х.Д. Башҡорт теленең көнкүреш лексикаһы. – Өфө, 2002. – 128 б.
    
18. 
    Йосопов Х.F. Башҡорт телендә эвфемизмдар. – Өфө, 1988. – 28 б.
    
19. 
    Йосопов Х.Ғ. Башҡорт теленең фразеологияһы. – Өфө, 1963. – 98 б.
    
20. 
    Йосопов Х.Ғ. Хәҙерге башҡорт әҙәби теле лексикологияһы һәм фразеологияһы буйынса биремдәр. – Өфө, 1998. – 140 б.
    
21. 
    Кагарманов Г.Г. Башкирская общественно-политическая терминология советского периода. – Уфа, 2005. – 186 с.
    
22. 
    Камалов А.А. Башкирские географические термины и топонимия. – Уфа, 1998. – 368 б.
    
23. 
    Кейекбаев Ж.Ғ. Хәҙерге башҡорт теленең лексикаһы һәм фразеологияһы. – Өфө, 1966. – 276 бит; 2-се баҫмаһы: – Өфө, 2002. – 264 б.
    
24. 
    Ҡаһарманов Ғ.Ғ. Башҡорт теленең лексикаһы һәм терминологияһы. – Стәрлетамаҡ, 2002. – 240 б.
    
25. 
    Мусаев К.М. Лексикология тюркских языков. – М., 1984. – 228 с.
    
26. 
    Надергулов У.Ф. Животноводческая лексика башкир. – Уфа, 2000.– 186 с.
    
27. 
    Нафиков Ш.В. Бореальные элементы в башкирском языке. – Уфа, 2003. – 302 с.
    
28. 
    Очерки истории башкирского литературного языка. – М.,1989. – 256 с.
    
29. 
    Раемгужина З.М. Языковая картина мира в башкирской фра­зеологии. – Уфа, 2000. – 96 с.
    
30. 
    Развитие терминологии башкирского литературного языка: Исследования и материалы. – Уфа, 1981. – 152 с.
    
31. 
    Сиражитдинов Р.А. Башкирская этнонимия. – Уфа, 1999. – 114 с.
    
32. 
    Сравнительно-историческая грамматика тюркских языков: Лексика. – М., 1997. – 799 с; 2-е изд., доп. – М., 2001. – 822 с.
    
33. 
    Сравнительно-историческая грамматика тюркских языков: Пратюркский язык – основа. Картина мира пратюркского этноса по данным языка. – М., 2006. – 908 с.
    
34. 
    Суфьянова Н.Ф. Проблема многозначности в башкирском языке и ее лексикографическая разработка. – Уфа, 1998. – 102 с.
    
35. 
    Терегулова Р.Н. Русские заимствования в башкирском языке. – Уфа, 1957. – 88 с.
    
36. 
    Хадыева Р.Н. Башкирская этнокультура и язык: Опыт вос­создания языковой картины мира. – М., 2005. – 248 с.
    
37. 
    Хайруллина Р.Х. Картина мира в русской фразеологии (в со­поставлении с башкирскими параллелями). – М., 1996. – 258 с.
    
38. 
    Халикова Р.Х. Язык башкирских шежере и актовых докумен­тов XVIII– XIX вв. – М„ 1990. – 200 с.
    
39. 
    Уразбаева З.Г. Вариативность слова в башкирском языке. – Уфа, 1998. – 107 с.
    
40. 
    Ураҡсин З.Ғ. Фразеология башкирского языка. – М., 1975. – 192 с.
    
41. 
    Хәҙерге башҡорт теле: Педагогия институтының башланғыс кластар факультеты студенттары өсөн дәреслек / Яуаплы ред. З.Ғ. Ураҡсин, К.Ғ. Ишбаев. – Өфө, 1986. – 400 б.
    
42. 
    Әхтәмов М.Х. Хәҙерге башҡорт теле. 3 киҫәк. – Өфө, 1980. – 72 б.
    
43. 
    Әхтәмов М.Х. Хәҙерге башҡорт теле. Лексикология. – Өфө, 1986. – 136 б.
    
44. 
    Әхтәмов М.Х. Хәҙерге башҡорт теле. Лексикология. Фразеология. Лексикография. – Өфө, 2002. – 208 б.
    
45. 
    Юлдашев А.А. Принципы составления тюркско-русских сло­варей. – М., 1972. – 416 с.
    
46. 
    Ягафарова Г.Н. Военная лексика башкирского языка. – Уфа, 2003. – 112 с.
    

2. Башҡортостан: "Ҡыҫҡаса энциклопедия. – Өфө, 1997. – 696 бит.

4. Вахитова А.Г. Башҡорт-монгол лексик параллелдәре һүҙлеге. – Өфө, 2008. – 114 б.

5. Ишбаев К.Ғ., Ишкилдина З.К. Башҡорт теленең паронимдар һүҙлеге. – Өфө, 2001. – 312 б.

6. Ураҡсин З.Ғ. Башҡорт теленең синонимдар һүҙлеге. – Өфө, 1966. – 271 б.; Башҡорт теленең синонимдар һүҙлеге. – Өфө, 1985. – 164 б.; Төҙәтелгән, өҫтәлгән 2-се баҫмаһы. – Өфө, 2000. – 208 б.

7. Ураҡсин З.Ғ. Башҡорт теленең фразеологик һүҙлеге: 3 мең ФБ. – Өфө, 1996. – 290 б.; – Өфө, 2006. – 344 б.: 4 мең ФВ.

8. Хәҙерге башҡорт әҙәби теленең аңлатмалы һүҙлеге. – Өфө, 2004 – 527 б.

9. Әхтәмов М.Х. Башҡорт теленең омонимдар һүҙлеге. – Өфө, 1966. – 141 б.; Омонимдар һүҙлеге. – Өфө, 1986. – 152 б. (һ.б. баҫмалары); Омонимдар (аҙаш һүҙҙәр) һүҙлеге. – Өфө, 2006. – 384 б.

10. Әхтәмов М.Х. Башҡорт теленең антонимдар һүҙлеге. – Өфө, 1973. – 147 б.; Башҡорт теленең антонимдар һүҙлеге. – Өфө, 1987. – 256 б. (һ.б. баҫмалары).

11. Усманова М.Ғ. Башҡорт теленең синоним ҡылымдары һүҙлеге. – Өфө, 2000. – 175 б.
Переводные словари
12. Башҡортса-русса һүҙлек: 22 мең һүҙ. – М., 1958. – 804 б. Башҡортса-русса һүҙлек: 32 мең һүҙ. – М., 1996. – 884 б. Русско-башкирский словарь: 40000 слов. – М., 1948. – 960 с. Русско-башкирский словарь: 46000 слов. – М., 1964. – 986 с. Русско-башкирский словарь: 60000 слов. – Т. 1-2, – Уфа, 10200 с.

13. Гарипов Т.М., Емалетдинов Ф.Д., Емалетдинова З.А Краткий русско-башкирский словарь иноязычных заимствований. – Уфа, 2006. – 156 с.

14. Историко-этимологический словарь башкирского языка. – Первый выпуск. Корнеслова с гласными инициалиями / Автор- составитель Т.М.Гарипов. – Уфа, 2007. – 140 с.
Школьные переводные словари

15. Абубакирова З.Ф. Русско-башкирский учебный тематический словарь, – Изд. 2-е, испр. и доп. – Уфа, 2007. – 164 с.

16. Аҙнағолов Р.Ғ. Башҡортса-русса мәктәп һүҙлеге. – Өфө, – 232 б.; Үҙгәрешле 2-се баҫмаһы. – Өфө, 2002. – 336 б.

17. Аҙнағолов Р.Ғ. Башҡортса-русса, русса-башҡортса мәктәп һүҙлеге. – Өфө, 2007. – 608 б.

18. Гарипов Т.М., Емалетдинова Ф.Д., Емалетдинова З.А. Краткий русско-башкирский словарь иноязычных заимствований. – Уфа, 2006. – 156 с.

19. Каримова Р.Г. Русско-башкирский словарь – М., 1954, – 600 с.

20. Русско-башкирский учебный словарь. – Уфа, 1986. – 312 е.; 2-е изд. – Уфа, 1997; 3-е изд. – Уфа, 2001. – 322 с.

21. Русско-башкирский иллюстрированный тематический сло­варь. – Уфа, 1998. – 304 с.

22. Немецко-русско-башкирский учебный словарь. – Уфа, 1996. – 208 с. (һ.б. баҫмалары).

23. Хәсәнов М.А., Хәсәнов A.M. Инглизсә-башҡортса-русса һүҙлек. – Өфө, 1997. – 312 бит (һ.б. баҫмалары).

24. Русско-башкирско-турецкий разговорник. – М., 1994. – 112 с.

25. Ураксин З.Г. Краткий русско-башкирский словарь. – Уфа, 1994. – 312 с

26. Ураксин З.Г., Ураксин Ю.З. Русско-башкирский словарь. – Уфа, 2002. –– 392 с.; 3-е изд., с изменениями. – Уфа, 2007. – 392 с.

27. Усманова М.Г., Саяхова Л.Г., Киньягулова З.М. Башкирско-русский, русско-башкирский учебный словарь. – Уфа, 2006. – 476 с.

28. Усманова М.Г. Башкирско-русский, русско-башкирский сло­варь, башкирско-русский разговорник. – Уфа, 2006. – 154 с.

29. Хисаметдинова Ф.Г., Муратова Р.Т. Русско-башкирский, башкирско-русский словарь, – Уфа, 2006. – 344 с.

30. Зәйнуллина Л.М. Сәләм, Башҡортостан! Hello, Bashkortostan! Привет, Башкортостан! Башкирско-англо-русский разговорник. – Уфа, 2000. – 544 с.

31. Зәйнуллина Г.Д. Төрөксә-башҡортса, башҡортса-төрөксә һүҙлек. – Өфө, 1996. – 184 б.

32. Русско-башкирский учебный функционально-когнитивный словарь. – Уфа, 2007. – 212 с.

33. Рәйемғужина З.М. Немецса-башҡортса-русса тематик һүҙлек. – Өфө, 1997. – 95 б. (һ.б.-лар).

34. Саяхова Л.Г., Усманова М.Г. Башкирско-русский и русско-башкирский учебный словарь с грамматическим приложением. СПб.: БХВ – Петербург, 2000. – 224 с.

35. Кильдибекова Т.А., Гафарова Г.В., Абубакирова З.Ф. Русско-башкирский функционально-когнитивный словарь (сфера жить). – Сибай, 2001 – 130 с.

36. Хисаметдинова Ф.Ғ. Башҡорт мифологияһы: белешмә-һүҙлек. – Өфө, 2002. – 126 б.

37. Хисаметдинова Ф.Г. Мифологический словарь башкирского языка. – М.: 2010. – 452 б.

38. Хисаметдинова Ф.Г., Муратова Р.Т. Русско-башкирский, башкирско-русский словарь. – Уфа, 2006. – 278 с.

40. Хисаметдинова Ф.Ғ., Ишеғолова A.M. Башҡортса-русса ҡушма һүҙҙәр һәм һүҙбәйләнештәр һүҙлеге. – Өфө, 2007. – 80 бит.

42. Радлов В.В. Опыт словаря тюркских наречий. T.I-IV. СПб., 1893-1911 (переиздано: М., 1963).

43. Махмуд Кошғарий. Туркий сузлар девони (Девону луғотит турк). T.I–IV. –Тошкент, 1960-1967.

44. Древнетюркский словарь. – Л., 1969. – 678 с.

45. Karsilastirmali Turk Lehpeleri sozlugu. I-II. 1991-1992. – Ankara. (Сағыштырма төрки ләһжәләре һүҙлеге).

46. Гарипов Т.М., Басырова Ф.А. Четырехъязычный словарь-минимум: Англо-башкирско-русско-татарский. – Уфа, 1967. – 56 с.

47. Нуриахметов Г.М., Хизбуллина Д.И. Башкирские, русские и английские пословицы и поговорки. – Уфа, 2002. – 96 с.

48. Әхтәмов М.Х. Әсә: Мәҡәлдәр һәм әйтемдәр. Һүҙлек.– Өфө, 2002. – 104 б.

49. Әхтәмов М.Х. Башҡорт халыҡ мәҡәлдәре һәм әйтемдәре һүҙлеге. – Өфө, 2008. – 776 бит.

Терминологические словари (терминография)

50. Бикбаев Ф.М. Черчениенан русса-башҡортса терминдар һәм төшенсәләр һүҙлеге. – Өфө, 2008. – 78 б.

51. Әхмәтйәнов К.Ә. Әҙәбиәт ғилеме һүҙлеге. – Өфө, 1965. – 260 б.

52. Мөхәмәтдинов М.М., Әбсәләмов 3.3. Русса-башҡортса, башҡортса-русса юридик терминдар һүҙлеге. – Өфө, 1990. – 64 б.

53. Ғүмәров В.З. Кешенең анатомияһы һәм физиологияһы буйынса русса-башҡортса һүҙлек. – Өфө, 1981. – 132 б.

54. Йәнтүрин С., Хисамов Ғ. Русса-башҡортса, башҡортса-русса ботаника терминдары һүҙлеге. – Өфө, 1981. – 100 бит.

55. Русса-башҡортса терминдар һүҙлеге // Развитие терминоло­гии башкирского литературного языка: Исследования и мате­риалы. – Уфа, 1981. –С.110-150.

56. Әхтәмова М.С., Әхтәмов М.Х. Русса-башҡортса, башҡортса- русса математика терминдары һүҙлеге. – Өфө, 1982. – 120 б.

57. Красная книга Башкирской АССР. Редкие растения и живот­ные. Проблема их охраны. – Уфа, 1984. – 200 с.

58. Ҡәҙермәтов Х.Х. Русса-башҡортса, башҡортса-русса физика терминдары һүҙлеге. 1-се баҫма. – Өфө, 1984. – 128 б.

59. Әбсәләмов 3.3. Русса-башҡортса, башҡортса-русса ижтимағи-политик терминдар һүҙлеге. 1-се баҫма. – Өфө, 1984. –160 б.

60. Ишбирҙин Э.Ф. Башҡортостан ҡоштары (белешмә китап). – Өфө, 1986.–168 б..

61. Красная книга Башкирской АССР. Редкие растения и живот­ные. Проблема их охраны. 2-е изд., доп., перераб. – Уфа, 1987. – 388 с.

62. Мырҙаҡаев Ф.С. Урыҫса-башҡортса ауыл хужалығы термин­дары һүҙлеге. 1-се баҫма. – Өфө, 1987. – 160 б.

63. Ғүмәров В.З. Медицина-гигиена терминдарының ҡыҫҡаса русса-башҡортса һүҙлеге. 1-се баҫма. – Өфө, 1990. – 272 б.

64. Йәнтүрин С.И. Үҫемлектәр донъяһына сәйәхәт. – Өфө, 1990. –160 б.

65. Зәйнуллина Г.Д. Русса-башҡортса, башҡортса-русса лингвистик терминдар һүҙлеге. – Өфө, 1991. – 184 б.

66. Галин Салауат. Тел асҡысы халыҡта. Башҡорт фольклоры: аңлатмалы һүҙлек. –Өфө, 1993. – 224 б.

67. Әхтәмов A.M., Әхтәмова М.С., Әхтәмов М.Х. Русса-башҡортса, башҡортса-русса математика терминдары һүҙлеге. – Өфө, 1993. – 176 б.

68. Мөхәмәтдинов М.М., Әбсәләмов 3.3. Русса-башҡортса, башҡортса-русса юридик терминдар һүҙлеге. – Өфө, 1994. – 168 б.

69. Аҙнағолов Р.Ғ. Русса-башҡортса хоҡуҡ һүҙлеге. – Өфө, 1994. – 200 б.

70. Аҙнағолов Р.Ғ. Башҡортса-русса терминдары һүҙлеге.– Өфө,1996.– 208б.

71. Ғүмәров В.З. Тыуған яҡтың шифалы үҫемлектәре. – Өфө, 1996. – 160 бит.

72. Кузеев Р.Г. Башкирские племена, родовые подразделения в 18-19 вв. // Башкирско-русский словарь. – М., 1996. – С.851-865.

73. Миңлебаев Р., Хәйретдинов С., Миңлебаев Ф. Русса-башҡортса-татарса ботаника терминдары һүҙлеге. – Өфө, 1997. – 249 б.

74. Фәтихов P.P. Һынлы сәнғәт буйынса русса-башҡортса тер­миндар һүҙлеге. – Өфө, 1997. – 56 б.

75. Абдулбанеев Б.О., Аралбаева Л.К. Рус һәм башҡорт телдәрендә музыкаль терминдар һүҙлеге. – Өфө, 1997. – 256 б.

76. Маматов Ә.Ф. Башҡортостандағы умыртҡалы хайуандар исемдәренең урыҫса-башҡортса һәм башҡортса-урыҫса һүҙлеге. – Өфө, 1998. – 32 б.

77. Ҡыуандыҡов Ф., Шаһимөхәмәтов Р. Урыҫса-башҡортса умартасылыҡ терминдары һүҙлеге. – Өфө, 1999. – 77 б.

78. Галин Салауат. Тел асҡысы халыҡта. Башҡорт фольклорының аңлатмалы һүҙлеге. Төҙәтелгән һәм тулыландырылған 2-се баҫмаһы. – Өфө, 1999. – 328 б.

79. Зәйнуллина Г.Д. Башҡортса-урыҫса, урыҫса-башҡортса малсылыҡ терминдары һүҙлеге. – Өфө, 2006. – 168 б.

80. Зәйнуллин М.М. Йылҡысылыҡ буйынса русса-башҡортса, башҡортса-русса һүҙлеге. – Өфө, 2004. – 190 б.

81. Ҡунафина Г.К., Ишкина Т.Д. Урыҫса-башҡортса ижтимағи-сәйәси терминдар һүҙлеге. – Өфө, 2001. – 256 б.

82. Медицина терминдарының русса-башҡортса аңлатмалы һүҙлеге. – Өфө, 2007. – 840 б.

83. Мырҙаҡаев Ф.С. Урыҫса-башҡортса ауыл хужалығы терминдары һүҙлеге. Тулыландырылған 2-се баҫма. – Өфө, 2001. – 496 б.

84. Риториканан ҡыҫҡаса һүҙлек // Псәнчин В.Ш. Риторика нигеҙҙәре. Урта мәктәптең 10-11 синыф уҡыусылары өсөн уҡыу ҡулланмаһы. – Өфө, 2001. – 188-195-се бб.

85. Аслаева Р.Ғ. Урыҫса-башҡортса аңлатмалы дефектология терминдары һүҙлеге. – Өфө, 2001. – 176 б.

86. Хәйретдинов Һ.С. Урыҫса-башҡортса-латинса ботаник терминдар һүҙлеге (үҫемлектәр төркөмдәре). – Өфө, 2002. – 60 б.

87. Суфъянова Н.Ф. Урыҫса-башҡортса педагогика һәм психология терминдары һүҙлеге. – Өфө, 2002. – 112 б.

88. Суфъянова Н.Ф. Сауҙа һәм дөйөм туҡланыу хеҙмәткәрҙәре өсөн русса-башҡортса белешмә һүҙлек. – Өфө, 2005. – 128 б.

89. Сөләймәнова Р.Ә. Көнкүреш хеҙмәте өлкәһендә эшләүселәр өсөн русса-башҡортса белешмә һүҙлек. – Өфө, 2007. – 112 б.

90. Русса-башҡортса аңлатмалы юридик һүҙлек. – Өфө, 2003. – 122 б.

91. Русса-башҡортса иҡтисад терминдары һүҙлеге. – Өфө, 2007. –184 б.

92. Аҙнабаев И.Т. Офтальмология терминдарының урыҫса-башҡортса аңлатмалы һүҙлеге. – Өфө, 2004. – 146 б.

93. Зәйнуллина Г.Д. Урыҫса-башҡортса, башҡортса-урыҫса умартасылыҡ һүҙлеге. – Өфө, 2001. – 112 б.

94. Зәйнуллина Г.Д. Урыҫса-башҡортса тел ғилеме һүҙлеге. – Өфө, 2002. – 166 б.

95. Ишбирҙин Э.Ф. Башҡорт телендә игенселек һәм баҡсасылыҡ терминдары. – Өфө, 2002. – 186 б.

96. Хисамитдинова Ф.Ғ., Ишеғолова A.M. Китапхана, нәшриәт һәм мәғлүмәт саралары хеҙмәткәрҙәре өсөн русса-башҡортса һүҙлек. – Өфө, 2006. – 238 б.

97. Хөсәйенов Ғ.Б. Әҙәбиәт ғилеме һүҙлеге. – Өфө, 2006. – 160 б.

98. Хәйретдинов Һ.С. Башҡортостан үҫемлектәренең русса-башҡортса, башҡортса-русса төр исемдәре һүҙлеге. – Өфө, 2002. – 224 б.

99. Күсәйев А.Н. Русса-башҡортса техника терминдары һүҙлеге. – Өфө, 2003. – 96 б.

100. Ураҡсин З.Ғ., Сиразитдинов З.Ә. Архитектура-төҙөлөш терминдарының урыҫса-башҡортса һүҙлеге. – Өфө, 2004. – 86 б.

101. Ураҡсин З.Ғ. һ.б. Урыҫса-башҡортса, башҡортса-урыҫса урман эше терминдары. – Өфө, 2006. – 151 б.

102. Кәримова Р.Н. Башҡортса-урыҫса, урыҫса-башҡортса халыҡ медицинаһы терминдары һүҙлеге. – Өфө, 2005. – 152 б.

103. Ягафарова Г.Н. Башкирско-русский словарь военной лексики.– Уфа, 2007.–152с.