Өзін -өзі тексеру сұрақтары

Өзін -өзі тексеру сұрақтары.

1. 
   Конусты тісті беріліс туралы негізгі түсінік.
   
2. 
   Конусты тісті берілістердің негізгі гоеметриялық параметрлері. Олара өзара қандай байланыста?
   
3. 
   Конусты тісті берілістегі дәлдік дәрежесі туралы түсінік және олардың берілістің сапасын сипаттаудағы әсері.
   
4. 
   Конусты тісті беріліс, цилиндрлі тісіті беріліс қатысты салыстырмалы бағалау.
   

1. 
   Буынтықтардың түрлері.
   
2. 
   Артықшылығы және кемшіліктері.
   
3. 
   Қолданылу аймағы.
   

Буынтықты берілістердің тісті берілістен артықшылықтары:

а) беріліс саны-ның кептігі и = 8...80 (кейбір кинематикалык берілістерде и = 500-ге дейін жетеді);

ә) бірқалыпты және дыбыссыз жұмыс істеуі;

б) өздігіыен тежеу қабілеттілігі;

в) көлемі мен салмағының аздығы.

Сонымен қатар мынадай кемшіліктері болады: 1) Сырғанау үйкелісінің шамасы үлкен болғандықтан: а) пайдалы әсер коэф-фициенті төмен (и = 0,7...0,9); б) тез қызады, п. ә. коэффициентінің аздығынан қуаттың біршама бөлігі жылуға айналып кетеді; в) антифрикционды қымбат материалдар қолдануға мәжбүр етеді, олар да үйкеліс күшін азайту үшін керек;

2) жасау технологиясы күрделі және қымбат, себебі арнаулы станоктарды қажет етеді;

3) пайдалы әсер коэффициенті аз болғандыктан өте көп куат беруге жарамайды (куаты не бары 50 кВт-тан аспайды).

Буынтықты жұптың кинематикасы мен геометриясы. Буынтықты беріліс кинематикасы тісті беріліс кинематикасынан өзгеше келеді. Біріншіден, беріліс санының шамасын диаметрлер қатынасы арқылы анықтауға болмайды. Екіншіден, буынтықты пен дөңгелектерінің шеңберлік жылдамдықтары әр түрлі жазықтықта бағытталғанына байланысты, олардың шамасы мен бағыты да әрқилы келеді. Сондыктан буынтықты берілістерде, әлбетте сырғанау пайда болады.

Буынтықты жүптардың беріліс саны, буынтық бір айналғанда, буынтықты дөңгелегінің ілінісетін тістер санына тең болады

мұндағы п₂, z₂ - дөңгелектің айналым тістер саны:

Беріліс саны әдетте 8-ден 80-ге дейін болады. Қазіргі кезде червякті берілістердің беріліс саны да стандартталған (МЕСТ 2144-76).

Сырғанау үйкелісінің көп болуы салдарынан буынтықты берілістің куаты 50 кВт-тан артпайды. Буынтықты бұраманың кадамы Р_t ілініс кадамы деп аталады да, ал оның π-ге катынасы ілініс модулі деп аталады

Буынтық бұрандасы бір кірісті және көп кірісті болуы мүмкін. Ол 2\ аркылы белгіленеді. Буынтықты берілістің негізгі өлшемдері стандартталған, МЕСТ 2144-76 (2-кесте).

Бұрама бұрандалы бұрамаға ұқсас (6-сурет), сондыктан оларда бұранда сызығының кіру санына байланысты бір, екі және төрт кірмелі болып келеді. Кірме саны артқан сайын буынтықты берілістердің пайдалы әсер коэффициенті жоғарылайды.

Буынтықтың бұранда сызығының көтерілу бұрышы

мұндағы

Бұрама диаметрлері

Ал буынтықты бұрандаларының ұзындығы олардың кірме санына байланысты қабылданады (МЕСТ 19650-74).

Егер буынтықты ажарлау қажет болса, онда бұранданың ұзындығы 3т мәніне ұзартылады.

Буынтықтың дөңгелектерінің ілінісу жағдайы мен негізгі өлшемдері 21.3-суретінде көрсетілген. Тістер санын z₂=26...28-ден кем алмау қажет, ал негізгі өлшемдері төменгі қатынастармен анықталады:

Буынтық дөңгелектерінің ені буынтықтың сыртқы диаметріне байла-нысты анықталады:

Буынтықтың дөңгелекпен жанасу бұрышы 2δ.

Буынтықтың берілістердің осьаралық қашықтығы буынтық пен буынтық дөңгелегінін бөлгіш шеңберлері диаметрлерінің қосындысының жартысына тең болады

Өзін -өзі тексеру сұрақтары.

1. 
   Тісті беріліске қарағанда буынтықты берілістің кинематикасының айырмашылығы неде?
   
2. 
   Тісті беріліске қарағанда буынтықты берілістің ПӘК неге аз?
   
3. 
   Қандай жағдайда және қандай мақсатта буынтықты берілісті пайдаланады?
   
4. 
   Буынтықты берілістің ілінісу күштері. Оларады қалай анықтайды?
   
5. 
   Буынтықтың жұмыс істеу қабілеттілігі қандай критериямен есептеледі?
   
6. 
   Тісті беріліспен салыстырғанда буынтықты беріліс үшін есептік қатынастарының айырмашылықтары неде?
   
7. 
   Буынтық пен буынтықты дөңгелектерге жасағанда қандай материал қолданылады?
   
8. 
   Буынтықты берілісті суыту мен майлау қалай жүзеге асады?
   

1. 
   Біліктер мен осьтер, жалпы түсінік.
   
2. 
   Біліктердің материалдары және оларды өңдеу.
   
3. 
   Біліктер мен өстерді тексеру есебі және жобалау негізі.
   

«Машина бөлшектері» курсында тек түзу біліктердің конструкциясы мен олардың есептеу жолы қарастырылады. Ал ось деп, айналып тұратын бөлшектерді ұстап тұруға және өзі арқылы пайдалы айналдырушы момент бермейтін жұмыр бөлшектерді айтамыз. Осьтер түзу етіп жасалады.

Көптеген жағдайда күштер біліктің ұзындығына біркелкі әсер етпейді. Осыған орай біліктердін, бірқалыпты берік болуы үшін, олардың диаметрлерін өз ұзындығына байланысты әр түрлі және отырғызылатын белшектердің ішкі диаметріне сәйкес жасайды. Біліктер мен осьтердің тірекке тірелетін бөлігін цапфа деп, ортадағы цапфаларды мойынша деп, ал тірелетін шеткі бөліктерін шип деп атайды.

Біліктердің әр түрлі диаметрлі бөліктері өзара 9-суретте көрсетілген әдістермен жалғасады.

1. Арнаулы ойыктар арқылы. Бұл ойықтар ажарлағыш дөңгелектін, шығуына арналған. Диаметрі 10...50 мм біліктердің оймаларының ені 3 мм, тереңдігі 0,25 мм болып, ал диаметрі 50... ...100 мм біліктердің оймаларының ені 5 мм етіп жасалады.

2. Радиусы тұрақты қисық сызык арқылы. Бұл радиус өлшемдері білікке қондырылған бөлшектердің фаскасының өлшемдерінен кіші болады және олар стандартталған.

Диаметрі d<150 мм біліктерді дайындау кезінде көбінесе жұмыр прокаттар пайдаланылады. Біліктердің бөлшектер отырғызатын беттері өңделеді және олардың кедір-бұдыр шамасы 0,32...1,25 мкм аралығында дайындалады. Бөлшектердің қондырылуын жеңілдету үшін, біліктердің кесілген бүйір жақтары жұмырланып өңделеді.

Сондай-ақ электр қозғалтқышымен жалғасатын біліктердің диаметрі d₁= (0,8...1,2)d_эл катынасын канағаттандыруы қажет.

Есептеліп алынған біліктің диаметріне үштірек орнатылады деп есептеп, 10-суретте көрсетілгендей машина торабының жобасын жасаймыз. Бұл жобадан біз біліктін, конструкциясын және тіректер ара қашықтығын, тірек деп күш түсетін нүктелер ара қашықтықтарын анықтаймыз.

Біліктерді жобалап есептеу. Біліктерді жобалап есептеу айналу және иілу моменттері арқылы жүргізіледі. Біліктердің айналуына байланысты олардың қимасында ию моментінен пайда болатын қалыпты кернеу шама жағынан өзгеріп отырады, бірақ жобалап есептеуде бұл есепке алынбайды. Сонымен, біліктер статиканың заңына байланысты иіледі деп есептеп, оларды материалдар кедергісі курсында қабылданған жолдармен беріктікке есептейміз.

Біліктерді иілдіретін және бұралдыратын және осьтік күштердің әсерінен пайда болатын қосымша кернеулер мынадай тәртіппен есептеледі (11-сурет).

1. Тік және көлбеу жазықтықтарға түсетін куштердің әсерінен пайда болмайтын біліктердің тірелетін бөлігінің реакциялары анықталады.

2. Біліктерге әсер етуші күштердің иілдіретін моменттері есептеледі. Осьтік F_A күшінен пайда болған момент:

Айналу моментінің шамасы:

Радиус бойымен әсер ететін күш пен шеңберлік F_t күшінен пайда болатын иілу моменттері:

ал муфта айналғанда пайда болатын күш F_м = (0,2...0,5)F_t,.

3. Тең әсер етуші реакция күштердің және қосынды моменттердің мөлшері анықталады:

4. Біліктердің қауіпті қималарының диаметрлері суарылмаған болаттар үшін беріктіктің энергетикалық теориясын келтірілген момент теориясын пайдалану арқылы анықталады.

мұндағы [σ]_и— біршама төмен алынады, себебі біз осьтік әсер етуші күштерді ғана есептейміз.

Тексерген кезде:


қаттылығы жоғары НКС 40 (НВ>350) шынықтырылған білік-терге беріктіктін 3-теориясы бойынша жобалап есептейміз.

Егер білік диаметрі белгілі болса, онда кернеу:

мүндағы п_σ - иілу кезіндегі беріктік қоры; п_τ - бұралу кезіндегі беріктік қоры.

σ_а, τ_а- айнымалы кернеулердің амплитудасы; σ_т және τ_т - айнымалы кернеулердің орташа мәні; σ_-1 және τ_-1 - иілу және бұралу кезіндегі білік материалының беріктік шегі. Ал

σ_Б материалдың берктік шегі (кесте бойынша алынады); ε — масштаб факторы, біліктер қимасының өлшемдеріне байланыс-ты коэффициент, ол біліктің диаметріне, материал мен күш түріне байланысты 4 - кестесінен алынады. К_σ және К_τ — иілу және бұралу кезіндегі кернеудің тиімділік шоғырлану коэффициенттері. Кернеу шоғырлануы біліктердің диаметрлері және қима аудандары өзгерген жерде, сондай-ақ шпонка мен шлиц оймаларында пайда болады. Сондықтан К_σ және К_τ коэффи-циенттерінің шамасы көрсетілген кернеу шоғырлануын туғыза-тын факторларға және олардың мөлшеріне байланысты 4 - кестесінен алынады; ψ_σ, және ψ_τ —материалдардың кернеудің асимметриялы цикліне әсер етуін ескеретін коэффициенттер:

σ₀, τ₀ — пульсирлі цикл кезіндегі материалдардың төзімділік шегін көрсетеді. Көміртекті жұмсақ болаттар үшін ψ_σ =0,05, ψ_τ = 0 болады.

Біліктер қимасында кернеулер 13-суретте көрсетілген график бойынша өзгереді. Сондықтан шпонкасы бар ойықтар үшін

Шпонкасы бар ойықтар үшін

Шпонкасы бар ойықтар үшін К_σ, К_τ мәндері 5-кестесінен алынады.

Беріктік қоры мына мелшерден кем болмауы кажет п_тіп =1,3...2,5. ψ_σ =0,1; ψ_τ=0,5 орташа кеміртекті болаттар үшін;

ψ_σ =0,15; ψ_τ=0,1 легирлерген болаттар үшін;

β - беріктік коэффициенті, біліктердің термиялык, өңдеу әдісіне байланысты.