– кесте. Қауын сорттарының егу мерзімінің

Біздің жасаған зерттеулерімізде аудандасқан қауын сорттарының егін мерзіміне, шаруашылықтың құнды белгілерінің әсері зерттелді. Олар өсіп-өну кезеңі, өнімі, жеміс салмағы, жеміс пішіні, түсі, жеміс сырты, жұмсақ етінің түсі, жұмсақ етінің жуандығы, текстурасы, дәмі, тығыздылығы, шырындылығы, дәмдік қасиеті, құрғақ еріген заты, сырт қабығының жуандығы, сақталғыштығымен тасымалдауға жарайтындығын анықтадық.

Қауын өнімділігіндегі өсімдіктің тығыз орналасуы аудандасқан қауын сорттарының егу әдісіне үлкен әсер етті. Өсімдіктің егу әдісінің тиімділігін анықтау мақсатында келесідей тәжірибе қойылды:

2 – нұсқа 120х80см, өсімдік саны – 12000 дана/га

3 – нұсқа 120х70 см, өсімдік саны – 14000 дана/га
Төрт қайтара тәжірибе жасалды. Аудандасқан қауын сорттарының егістіктегі тұқым сапасын анықтау үшін зертханалық зерттеулер жүргізілді.

Тұқымның тазалығы, өнгіштігі, өсімдік қуаттылығы, сонымен қатар 1000 дәннің салмағы анықталды. Аңгелек сортының 99,9 % тазалығында, егістегі тұқымның сапасын бағалау үшін, 120х100 см егіс схемасындағы тұқымның өнгіштігі 92,3 %, 120х80 см – 94,9 %, 120х70 см – 95,1 % құрады. Ал 100 %-дық тазалықпен Сырдария сорты 120х100 см – 93,2 %, 120х80 см – 95,6 %, 120х70 см – 94,8 % тұқымның өнгіштігі байқалды.

Демек, ең көп тұқым өнгіштігі Әңгелек сортында егу тәсілі 120х70 см-де – 95,1 %, Сырдария сортында 120х80 см-де – 95,6 %

Аудандасқан қауын сорттары үшін оңтайлы егу тәсілі, Ангелек сорты үшін 120х70 см, өсімдік саны – 14000 дана/га, 1000 дәннің салмағы – 57,4 г, ал Сырдария сортында ең жақсы егу тәсілі – 120х80 см, өсімдік саны – 12000 дана/га, 1000 дәннің салмағы – 56,1 г (9– кесте).

Оған қоса 120х100 см, 120х80 см, 120х70 см егу әдісінің өсіп-өну ұзақтығына әсері зерттелді. Талдау нәтижесінде егу әдісі өсіп-өну кезеңінің ұзақтығына көп әсер ете қоймады. Егу тәсілінің нұсқалары:

120х100 см – 68 күн

120х80 см – 67 күн

120х70 см – 67-66 күн

Аудандасқан Әңгелек пен Сырдария қауын сорттары үшін айырмашылық 1 күннен болды (10 – кесте).

Зерттелетін тұқымның егу әдісі, танаптағы тұқымның өнгіштігіне көп әсер ете қоймады. Әңгелек сортының барлық нұсқаларында өнгіштік 83,9 % - 84,4 %-ке дейін 120х70 см егіс схемасында болды. 120х70 см егіс схемасында ұядағы тұқымның өнімділігі, басқа 120х80 см және 120х100 см егіс схемасына қарағанда жоғары болып, өсімдік саны 92,9 дана болды. Ал Сырдария сортында танаптың өнгіштігі 120х100 см егіс схемасында 85 %, 120х70 см егіс схемасында ұядағы тұқымның өнімділігі жоғары, ал танаптық өнгіштігі 83,9 %.

Екі сортта тұқымның жоғары танаптық өнгіштігіне оң әсері анықталды. Тығыз орналасқан өсімдік жинау алдында 120х70 см тұқымның егу әдісінде жоғары тығыз орналасқан өсімдік, ұядағы өнімділік саны анықталды (11 – кесте).
11 – кесте. Тұқымның танаптық өнгіштігі мен аудандасқан

қауын сорттарының егу әдістемесі, 2012 ж

Сорт атауы	Нұсқа (егіс схемасы)	Жоспарланған өсімдік саны дана/га	Танаптық өнгіштігі, %	Жинауға дейінгі өсімдіктің өлуі %	өсімдіктің сиреуі, дана/га			өсімдіктің өнімділігі барлығы, дана/мөлдек (80 м2)
					Танаптық өнгіштіктен	өлгеннен	барлығы
Әңгелек(St)	120 х 100 см	10000	84,3	1,4	1570,0	22,0	1592,0	67,3
Сырдария	120 х 100 м	10000	85,0	1,2	1500,0	18,0	1518,0	67,9
Әңгелек(St)	120 х 80 см	12000	83,9	6,2	1932,0	119,8	2051,8	75,8
Сырдария	120 х 80 см	12000	84,0	6,0	1920,0	115,2	2035,2	79,7
Әңгелек(St)	120 х 70 см	14000	84,4	9,4	2184,0	205,3	2389,3	92,9
Сырдария	120 х 70 см	14000	83,9	8,9	2254,0	200,6	2454,6	92,4

Бір жылдық зерттеулерде аудандасқан қауын сорттарының өнімділігі егіс схемасына байланысты күрт өзгергені байқалды.

Үш тәжірибе егіс схемасында 120х100 см, 120х80 см, 120х70 см өсімдік саны 10000, 12000, 14000 данадан себілді. Бірінші нұсқада Әңгелек пен Сырдария сорттарының 1 өсімдіктегі жемісі 3 – 3,1 дана, орташа салмағы 1,6 – 1,8 кг, ал өнімі 323,0 – 378,9 кг/ 80 м². Екінші 120х80 см егіс схемасында Әңгелек пен Сырдария сорттарының бір өсімдіктегі жемісі 2,7 – 2,8 дана, орташа салмағы 1,6 – 1,8 кг. Мөлдекте өсімдік саны 204,7 – 223,2 дана/80² м, өнімі 327,5 – 401,9 кг/80м² болды. Үшінші нұсқада егіс схемасы 120х70 см-де бір өсімдіктегі жеміс саны 2,4 – 2,5 дана, 80 м² мөлдектегі өсімдік саны 223,0 – 231,0 дана болғандағы орташа салмағы 1,2 – 1,3 кг, ал өнімі 267,6 – 300,3 кг/80 м² құрады.

Демек, ең көп өнім 120х80 см егіс схемасында аудандасқан қауын сорттары Әңгелек пен Сырдария сорттарының 80 м² мөлдектегі қауын жемісінің өнімі – 327,5 және 401,9 кг болды (12 – кесте).