Табиғатты пайдалану түрлері

Табиғи ортаны қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін пайдалану, қоғамның табиғат ресурстарын тиімді пайдалануы туралы ғылым – жаратылыстану, әлеуметтік және техникалық ғылымдар элементтерін қамтитын күрделі пән.

Табиғатты пайдалану тиімді және тиімсіз болып екіге бөлінеді.

Табиғатты тиімді пайдалану кезінде экологиялық тепе-теңдікті және табиғи ресурстық әлеуетті қалпына келтіру мүмкіндігін сақтай отырып, материалдық игіліктерге деген қажеттіліктерді барынша толық қанағаттандыру жүзеге асырылады. Сонымен қоса, табиғатты тиімді пайдалану табиғи (экологиялық) процестер мен адамның шаруашылық қызметін «өндіріс – қоршаған орта» біртұтас биоэкономикалық жүйе ретінде қарастыруға міндеттейді.

Белгілі бір аумақ немесе объект үшін экономикалық қызметтің мұндай оптималдылығын іздеу қоршаған ортаны басқару ғылымының маңызды қолданбалы міндеті болып табылады. Бұл оңтайлы нәтижеге қол жеткізу «тұрақты даму» деп аталады.

Табиғатты тиімсіз пайдалану аумақтың экологиялық деградациясына, яғни қоршаған ортаның ластануына, табиғи жүйелердің экологиялық тепе-теңдігінің бұзылуына және табиғи ресурстық әлеуеттің қайтымсыз сарқылуына (тіпті жойылып кетуіне) немесе апатқа әкеледі.

Табиғатты тиімсіз пайдаланудың себептері әртүрлі. Бұл экология заңдылықтарын жеткіліксіз білу, өндірушілердің әлсіз материалдық қызығушылығы, халықтың экологиялық мәдениетінің төмендігі және т.б. Сонымен қатар, әртүрлі елдерде табиғатты пайдалану және табиғатты қорғау мәселелері бірқатар факторларға байланысты әртүрлі тәсілдермен шешіледі: саяси, экономикалық, әлеуметтік, моральдық және т.б.

4