Жүйелер теориясының негізгі мәселелері
Ақпараттық жүйелер теориясы күрделі құбылыстарды және олардың элементтері арасындағы байланыстарды зерттеумен айналысатын ғылым болып табылады. Осы салада әзірленген көптеген жетістіктер мен тұжырымдамаларға қарамастан, зерттеушілер мен практиктердің алдында тұрған бірқатар маңызды мәселелер бар.
Жүйе теориясындағы бірінші мәселе жүйе терминінің әртүрлі деректер мен ғылымдарда кеңінен таратылуы болып табылады. Жүйені контекстке және зерттеу пәніне байланысты әртүрлі түсіндіруге болады. Жүйені кез келген салада кездестіре аламыз. Бұл жүйелерді талдау мен модельдеудің әртүрлі тәсілдеріне әкеледі, бұл ғалымдар мен практиктерге білім мен тәжірибе алмасуды қиындатады.
Екінші маңызды мәселе - жүйені сипаттау кезінде абстракция деңгейін таңдау міселесі. Жүйелер әр түрлі егжей-тегжейлі деңгейлерде зерттелуі мүмкін және дұрыс деңгейді таңдау және зерттеу нәтижелеріне айтарлықтай әсер етуі мүмкін. Сонымен қатар, сипаттама тым дерексіз немесе тым егжей-тегжейлі болса, яғни артық не кем болса, маңызды мәліметтерді жоғалту қаупі бар.
Үшінші мәселе – жүйенің динамикасын есепке алудың қиындығы. Көптеген жүйелер уақыт өте өзгереді және талдау мен модельдеуде бұл өзгерістерді есепке алу маңызды. Бұл күрделі математикалық модельдерді әзірлеуді және деректердің үлкен көлемін пайдалануды талап етуі мүмкін.
Жүйе теориясының төртінші мәселесі – жүйелер арасындағы өзара әрекеттесу мәселесі. Шынайы дүниедегі көптеген құбылыстар мен процестер өзара байланысты және бір жүйенің басқалармен өзара әрекеттесуін есепке алмай талдау толық емес немесе тіпті қате тұжырымдарға әкелуі мүмкін.
Қорытындылай келе, жүйе теориясы күрделі құбылыстарды талдау және модельдеу үшін қуатты құралдарды ұсынады, бірақ сонымен бірге ол бірқатар маңызды қиындықтарға тап болады. Бұл мәселелерді түсіну және шешу осы саладағы зерттеулердің негізгі бағыты болып табылады және әртүрлі пәндер мен қызмет салаларында жүйелік көзқарас принциптерін дәлірек және тиімді қолдануға мүмкіндік береді.
Жүйелік талдау
Қазіргі уақытта жүйелік талдау сындарлы бағыт болып саналады. Бұл термин біржақты қолданылмайды. Кей кездерде ол «жоспарлау мен байланысты басқару функцияларына жүйелік тұжырымдамалардың қосымшасы» ретінде анықталады. Өзге бір дерек көздерінде – «жүйелерді талдау» (Э. Квейд) терминінің немесе «жүйелік зерттеу» (С. Янч) терминінің синонимі ретінде қолданылады. Бірақ оның тек жүйе мақсаттарының құрылымдарын анықтауға, атқарымдық жəне қамтамасыз етушілік бөлікті қоса, тұтастай жүйені жоспарлауға немесе зерттеуге қолданылатынына байланысты, жүйелік талдау жұмыстарында, əрқашанда зерттеу жүргізу əдіснамасында зерттеу кезеңдерін бөліп көрсетуге жəне осы кезеңдерді орындау əдістемесін нақты жағдайларда орындауға тал-пыныс жасауға ұсынылатындығымен ілгеріде қарастырылғандардан түбегейлі өзгешеленеді. Бұл жұмыстарда əрқашанда жүйелер мақсаттарын анықтау, мақсаттарды көрсетуді нысандандыру мəселелеріне ерекше назар аударылады. Кейбір авторлар тіпті бұны анықтауда: жүйелік талдау – бұл мақсатты бағытталған жүйелерді зерттеу əдіснамасы (Д. Киланд, В. Кинг) екенін атап көрсетеді.
Бастапқы кезде жүйелік талдау бойынша жұмыстар басым көпшілік жағдайларда операцияларды оңтайландыру мен зерттеу теорияларының идеяларына негізделді. Бұл ретте қандай да бір формаларда, мақсатты жұмыс істеу немесе тиімділік көрсеткіштер өлшеміне ұқсас құралдармен байланыстыратын, яғни объектініжақсы ұйымдасқан жүйелер түрінде бейнелейтін өрнектер алуға ұмтылуға ерекше назар аударылды.
Мысалы, ертеректегі автоматтандырылған басқару жүйесін (АБЖ) əзірлеу жөніндегі басшылыққа алған материалдарда мақсаттарды есептер жиыны ретінде көзге елестету жəне есептерді оған жету əдістерімен жəне құралдарымен байланыстыратын материалдар құру ұсынылған болатын. Шынында да, осы тəсілдемені тəжірибеде қолдану кезінде оның жеткіліксіздігі тез арада анықталды жəне зерттеушілер ең алдымен, олардың арасындағы мақсаттарды, компоненттерді жəне байланыстарды ғана емес, ақпараттаржинақтауға, жаңа компоненттер енгізуге, жаңа байланыстарды анықтауға, яғни объектіні (оны қалай жасау керектігін əрқашан ұсынбастан) дамушы жүйелер түрінде белгілеуге мүмкіндік беретін модельдер құру қажеттілігіне назар аудара бастады.
ҮЖ теориясы проблемаларды жүйелік талдау көзқарасы тұрғысынан мынадай үш негізгі ғылыми бағытты енгізеді:
1. басқарумен байланысты жүйелердегі ақпараттық үдерістерді талдау кіретін, басқару туралы ғылым ретінде – кибернетика;
2. жүйелердің мақсатты тағайындалуына басқарудың сəйкестік дəрежесінің сандық негіздемесін беретін ғылым ретінде операцияларды зерттеу;
3. жүйелердің негізгі құралдарының атқарымдық үдерісін талдау мүмкіндігін беретін экономикалық (техникалық-экономикалық əскери-экономикалық зерттеу) зерттеу.
Достарыңызбен бөлісу: |