Республикасы
- Бұл бет үшін навигация:
- Жанғыш заттек
- Жанушы
|
термикалық |
механикалық |
электрлік |
химиялық |
микробиологиялық |
|
ашық от, жану |
мойынтіректің |
электр сым- |
ацетилен, |
микроағза тіршілік |
|
өнімдері, |
қызып кетуі, |
дарының |
сутегі, |
әрекеті нәтижесінде |
|
қозғалтқыштың |
конвейердің |
қысқа |
хлор |
қыздыру, мысалы, |
|
жұмысындағы |
бағыттаушы |
тұйықталуы, |
қоспасы |
ылғалды пішен, дән, |
|
ұшқындар, газ |
мойынтірекке |
өткізгіштерд |
өздігінен |
астық қалдықтарының |
|
және электр |
қарсы үйкелісі, |
і буындарда |
жарықта |
өздігінен жануы |
|
дәнекерлеу |
ұшқынның пай- |
қыздыру, |
жанады |
|
|
жұмыстары |
да болуымен |
найзағай |
|
|
|
кезінде ұшқын- |
қатты заттектің |
|
|
|
|
дар |
әсері |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Жану әлеуеттік көзінің температуралық көрсеткіші:
найзағай өзегі, арнасы 30000 °С
пісіру/дәнекерлеу бөліктері 2100 °С
металл кесу кезіндегі тамшы 1500 °С
қызу электр шамының колбасында 40 Вт – 150 °С, 75 Вт – 250 °С, 100 Вт – 300°С.
шылым жалыны (бықсуы) 410 °С, темекі 460 °С, жанған сіріңке 640
°С.
Пештердің, паровоздардың және тепловоздардың ұшқын түтіктері
үшін, сондай-ақ ішкі жану қозғалтқыштары, оттықтары бар басқа машиналар үшін температурасы 1000°C және диаметрі 5 мм - 600°C болса, диаметрі 2 мм болатын ұшқынның өрт қаупі бар екендігі анықталды.
Жанғыш заттек – тұтану көзін алып тастағаннан кейін өздігінен күйіп кетуі мүмкін зат. Ол қатты (жиһаз, маталар, резеңке және т.б.), сұйық (мұнай өнімдері, спирттер және т.б.) және газ тәрізді (метан, ацетилен, сутегі және т.б.), дисперсті (жанғыш және жарылғыш) болуы мүмкін шаң: диірмен, ұн, көмір, алюминий ұнтағы және т.б.).
Жану үрдісі - қызу мен жарықтың шығумен қатар жүретін тотығу реак- циясына негізделген физикалық және химиялық үрдістің жиынтығы.
Тотығу реакциясы мұндай реакция деп аталады, онда электрондардың бір молекуладан не ионнан екінші атомға ауысуы жүреді.
Мұны оттегідегі көміртектің жануынан көруге болады:
С +О2 С+4О-2.
Көміртегі тотығу күйін 0-ден +4-ке дейін арттырды, ал оттегі аралас электрондар түзеді және тотығу күйін-2-ге дейін төмендетеді. Элементтердің тотығу дәрежесі өзгергендіктен реакция тотығу болып табылады.
Маңызды! Көбінесе ауа оттегі тотығу құралы ретінде әрекет етеді. 1754 жылы шотландтық физик және химик Джозеф Блэк ауаның жай зат емес екенін, 78% азоттан (N2), 21% оттектен (O2) және 1% басқа газдан (Ar - газ қоспасынан) тұратынын тәжірибе жүзінде дәлелдеді. аргон, сутегі-Н2, көміртек оксиді-СО, көмірқышқыл газы-СО2, ацетилен-С2H2, метан-CH4 және т.б.)
Ауа құрамы 1.2-суретте көрсетілген.
1.2-суреті. Ауа құрамы
Алайда, кейде жану басқа тотықтырғыш заттекмен әрекеттескенде пайда болуы мүмкін:
Сl хлормен, оның ортасында күйіп кететін, мысалы қызыл фосфор, сутегі, этилен;
S күкіртпен, қоршаған ортасында мыс жанатын;
СО2 көміртегі диоксидімен. Магний СО2-де жанатыны белгілі.
Заттек мен материалдардың өрт қауіпті көрсеткішін көптеген есепте- улер үшін олардың жану реакцияларының теңдеулерін құру қажет. Бұл теңдеулерді құрастыру кезінде, есептеулердің қарапайым болуы үшін ауаның 79% азот пен 21% оттегі болады деп болжанады. Яғни, ауадағы оттегінің бір көлеміне 79/21 = 3,76 көлем азот.
Осылайша, есептеулерде ауаның құрамы ұсынылуы мүмкін:
О2 + 3,76 N2
Жалпы жағдайда жану реакциясының түрі:
Жанушы заттек + (О2 + 3,76 N2) = жанғыш өнімдер
Бұнда - жану реакциясы кезіндегі стехиометрикалық коэффициент.
Жану толық және толық емес деп ажыратылады. Толық жанудан кейін бұдан былай жанбайтын өнімдер пайда болады: көмірқышқыл газы, күкірт газы, су буы.
Мысалы, метанның жану реакциясы үшін теңдеу мына формада бола-
ды:
СН4 +2О2 +2 3,76 N2 =CO2 + 2Н2О + 2 3,76 N2
Толық емес жану ауа оттегінің жану аймағына қол жеткізу қиын болған
кезде пайда болады, нәтижесінде толық емес жану өнімдері пайда болады: көміртегі оксиді (СО), спирттер (CH3OH-метил спирті), альдегидтер (CH3CHOH-сірке альдегиді) және т.б.
Жанғыш заттек мен материалдардың көп бөлігі үшін жану ай- мағындағы оттегінің мөлшері 14 - 17% дейін төмендеген кезде жану тоқтай- ды және ауадағы оттегінің мөлшері 10% не одан аз болған кезде тек кейбір жанғыш заттек (сутегі, этилен, ацетилен және т.б.) жануы мүмкін.
Қорытынды: осылайша өрттің алдын алу не жою үшін оның «шыңы» үшбұрыштан алынып тасталуы керек:
Тұтану көзі отқа өрт сөндіру құрамын беріп, салқындату әсерін бе- реді (ықшам, атомдалған су, көмірқышқыл газы және т.б.);
Жану аймағындағы тотықтырғыш заттың (оттегінің) шоғырлануын азайтуға жанғыш затты ауадағы оттегіден көбік, құм, жермен бөліп алу не инертті газдарды (азот, көмірқышқыл газы, түтін және шығатын газдар, су буы және т.б.) бөлу арқылы қол жеткізіледі;
Жанғыш заттекті от көзіне жеткізуді жою не тоқтату, мысалы, мұнай құбырлары мен газ құбырларындағы клапандарды жабу арқылы жүзеге асы- рылады.
Жанғыш материалдардың түрлері бойынша өрттер 6 алты түрге бөлінеді (А, В, С, D, E, Ф) 1.3-суреті.
1.3-сурет. Жанғыш материал түріне қарай өрттерді топтастыру
Біріншіден, өрт туындаған кезде адам денсаулығы мен қоршаған ортаға нақты қандай қауіп төнетінін түсіну керек. Адамның жарақаттануына, улануына не өліміне және (не) мүліктік залалға әкелуі мүмкін «өрт қауіпті факторлары» (ӨҚФ) тұжырымдамасы бар, егер олардың мәні өрт қауіпсіздігі стандарттарымен белгіленген рұқсат етілген мәндерден асып кетсе.
Өрт қауіптіліктерінің жіктелуі өрт туындаған кезде адамдар мен мүліктерді қорғау үшін қажетті өрт қауіпсіздігі шараларын негіздеу үшін қолданылады.
Өрт қауіпіне мыналар жатады:
жалын және ұшқын;
жылу ағыны;
қоршаған орта температурасының жоғарылауы;
улы жану өнімдерінің шоғырлануының жоғарылауы және жылу ыдырауы;
оттегінің төмен деңгейде шоғырлануы;
түтін көрінуінің төмендеуі [3. 1-қосымша]. ӨҚФ сыни көрсеткіш мәні 1.4-кестеде келтірілген.
1.4-кесте. ӨҚФ сыни көрсеткіштерінің шамасы
|
ӨҚФ |
Қоршаған орта тем- пературас ы |
Ауадағы оттегі көлемі |
СО ауадағы көлемі |
СО2 ағадағы көлемі |
Жану өнімдерін ің улылығы |
Жылу ағын қуаты |
Көрудің шектелу і |
|
T, °С |
O2, кг/м3 |
CO, кг/м3 |
CO2, кг/м3 |
HCl,кг/м3 |
Р, Вт/м2 |
м | |
|
Сыни көрсеткіш мәні |
|
жүктеу/скачать 2.91 Mb.
Достарыңызбен бөлісу:
