Резервы повышения продуктивности и плодородия орошаемых земель на западе казахстана

• 
  « Тіл жүректің айтқанына көнсе, жалған шықпайды. Амалдың тілін алма, жүрек ұмыт қалады», деген ойды қалай түсінесің?
  

• 
  Өзіңше жүректі кісі кім? Ал «батыр» ше?
  

1. 
   Оқытушы қара сөзді мәнерлеп оқып, студент ұғымына ауыр деген сөздерді түсіндіру.
   

• 
  Қазақ жүректі кісі деп кімдерді айтады екен?
  

• 
  Абай пікірі ше? Абайдың қазақтың «жүректісі» дегенін сынауы.
  

• 
  Қара сөздің ең ақырғы сөздеріне назар аударып, «өз бойын өзі бір тексермей кеткен кісі тәуір түгіл, әуелі адам ба?» деген ақын тұжырымы бойынша пікірлесу.
  

салыстыра түсіндіру де тиімді. Бұл қара сөзде берілетін білім мазмұны мына мәселелерді қамтиды:

-бағасыз, баянсыз нәрсеге қызығудың адамды адастыруы;

-есер кісі мен есті кісінің аражігі;

-сөз саптау шеберлігі;

Оқытушы осыған дейінгі 14 қара сөзбен салыстыра отыруы да үлкен көмек көрсетеді.

15-ші қара сөз негізіндегі ой

17 қара сөзді оқыту: Құрлысы жағынан алдыңғы сөздерден елеулі өзгешеліктер бар. Бұл қайрат, ақыл, жүректің айтысынан құрылған. Бәріне ғалымның төрелік етуімен аяқталады.

• 
  Кімдердің пікірталасы берілген?
  

• 
  Қайрат өз бағасын қалай түсіндіреді?
  

• 
  Жүрек ше?
  

• 
  Ақыл ше?
  

• 
  Ғылым пікірі, шешімі қандай болды?
  

• 
  Өзіңе кімнің айтқан ойы ұнайды?
  

• 
  Ғылым неге жүректі қостаймын дейді?
  

• 
  Абайша «қасиетті адам» деген кім?
  

• 
  Қара сөздегі терең ой – бірлік, қасиетті адам туралы ақын тұжырымы.
  

• 
  Қайрат, ақыл, жүрек тоғысқан жерде адамның толық адам болатындығы туралы «Әуелде бір суық мұз, ақыл зерек» өлеңіндегі пікірін қайталап беруі;
  

• 
  Ақынның қайрат пен ақылды жүрекке билетуі;
  

• 
  Абайдың ғылымды қай еңбегінде болмасын, бар дүниенің үстінен қаратуы, бәрін ғылымға басидіруін;
  

• 
  Қара сөзге қорытынды айтуды 14,15,17- ші сөздерді негізге алу.
  

Рас, біздің заманымыз үшін Абай сынап, суреттеп отырған ортаның барлық болмысы, барлық дерті және сол ортада отырып, күнделікті өмірмен байланысты атап отырған, кейбір ұсыныс ойларының ескірген жерлері де бар. Дегенмен де, біздің қоғам үшін Абай өмір кешкен кезең тарихтық жағынан біз үшін құнды. Ал адамгершілік өсиеттерін алсақ, олардың ішінде біздің заманға да бағасы зор шындықтары, тәрбиелік ойлары аз емес. Бұл жағы айрықша таратып, талдауды қажет етпейтін түсінікті жайлар.

Абайдың қара сөздеріндегі шеберлігі, жаңалығы, көркемдік таланты бойынша қазақ тілінің сапасын әдебиет тілінің дәрежесіне көтерген ұлы тарихтық еңбегі қандай болса, қара сөз тілімен де Абай осындай еңбекті біздің мәдениет тарихымызға мол сіңірді.

Біздің осы күнгі сөйлеп, жазып жүрген әдебиет тіліміздің тарихы жалғыз ғана

Абайдан басталады деп кесіп айтпасақ та, сондай сапалы тілді қазақтың жазба әдебиетінде анық биік белге өрлетіп шығарған Абай екені даусыз.

Жоғары оқу орнында Абай Құнанбаетың қара сөздерін оқыту арқылы біз болашақ мамандарды Абай қара сөздеріндегі ақыл-кеңестерді ұғындыруға дәнекер бола аламыз деп сенемін.

1. 
   Бітібаева, Қ. Оқытудың тиімді жолдары / Рауан баспасы – Алматы, 1990 .-Б.150.
   
2. 
   Бітібаева, Қ. Абай шығармашылығын оқыту / Мектеп баспасы – Алматы, 2003 .
   
3. 
   Сыздықова, Р. Абай шығармаларының тілі / Рауан баспасы – Алматы, 1968.
   

УДК 821.512.122

Ұлы Абайдың шығармашылық мұрасы – халқымыздың ғасырлар бойы маңызын жоймайтын рухани қазынасы. «Атаңның ұлы болма, адамның ұлы бол, халқыңа қызмет ет, еліңнің көсегесін көгерт» деген имандылық ережесін әр кезеңнің жас ұрпағы санасына Абай қазынасының нәрлі бұлағынан сіңірді. Ақын өмірінде шын мәнінде пайғамбарлық сипат бар. Оның қаламынан туған қастерлі жыр, оның даналығынан туған ұлағатты сөз халқымыздың рухани қажеттілігіне жаратылды. Ақын мұрасы – халқымыздың сарқылмас асыл қазынасы. Ол адам тіршілігінің сан-саласын қамтып, бүгіні мен болашағын ұштастырған өміршеңдігімен, әмбебап әрқилылығымен қымбат. Халық тарихи дамудың қаншама асуларынан асып, қандайлық биігіне көтерілсе де, Абай аты мен Абай сөзі әрдайым оның аузындағы жыры, көкірегіндегі иманы, санасындағы ұжданы болып қала бермек. Абайдың ақындығы – тарихымызбен бірге жасайтын ұлы тағылым. Ақынның шығармашылық мұрасы халқымыздың рухани өмірінің барлық салаларына игілікті әсерін тигізіп шынайы шеберліктің өмірімен өзектес шыншылдықтың үлгісі болып қала береді.

Абай – қазақ поэзиясына шын мәніндегі лириканың классикалық үлгілерін енгізген, ұлттық поэзияда реформа жасаған жаңашыл ақын. Ол ақындық әлемдегі шынайы көркемдікті өз замандастарына да, келешек ұрпаққа да көрсетіп кеткен данышпан ақын. Даналықты өзінің туған табиғатынан, туған халқының сөз қазынасынан, дүние жүзінің ғылым-білімінен үйреніп, соның барлығын өз санасында, өз жүрегінде қорытып әкеліп, туған халқына ұсынды. Абай шығармаларының ғажайып қасиеті – оның мәңгі ескірмейтіндігі, мәңгі жүрекжардылығы, әлемдік философияда том-том кітаптарға әрең сыйған ойларды тарының қауызына сыйдырғандай құдіретпен екі-ақ ауыз сөзге сыйдыра білуінде. Абай – қазақтың ұлттық философиясының негізін салушы, жаратылыстың құпиясына, табиғат пен қоғамның, адам мен заманның сырына терең бойлаған кемеңгер ойшыл. Абай халқымыздың мақтанышы ғана емес, біздің ұлттық ұранымыз, ұлттық идеологиямыз. Абай тек бір ұлттың көлемінде ғана емес, адамзат әлеміндегі ірі құбылыс. Ақынның шығармалары қазір еліміздегі түбірлі өзгерістер негізінде әлемге танылды. Абай аты әлемді шарлады.

Абай поэзиясы – сұлу поэзия, махаббат, сүю, сүйіспеншілік толы поэзия. Абай поэзиясын тұтастай қарастырсақ, баға жетпес мынадай үш асыл қазынаны бөліп алар едік.

1.Алланы сүю.

2.Әділетті сүю.

3.Адамды, бүкіл адамзатты сүю.

Иманыңның асылы үш деп тахқиқ біл.

Ойлан дағы, үшеуін таратып бақ,

Басты байла жолына, малың түгіл, –

деген өлең жолдарының өзі осыны көрсетеді.

Ақын лирикасы оның лүп еткен, болмаса найзағайдай жарқ еткен сезімінің көрінісі. Лирикалық шығармаларды оқыту процесінде студенттердің эмоциясы, сезімге әсер етуі ең басты мәселе болып табылады. Ақынның қай өлеңін алсақ та, ерекше бір үйлесім жанды тербеп, сезім қылын шертеді. Мысалы Абайдың «Желсіз түнде жарық ай» өлеңінде айлы түндегі ауылдың суреті, суда дірілдеген ай сәулесі, гүрілдеген өзен, сыбырласқан жапырақтардың өзінен дір етіп елең қағып, бос шошып қала берген қос ғашық өз жүректерінің дүрсілінен елегізеді. Ерекше бір күйге түскендей сұлу табиғат пен сол табиғаттың өзіндей сұлу да әдемі сезімдер, ғашықтардың көңіл-күйі терең психологизммен беріледі. Махаббат сұлулығы, ғашықтар сезімінің таза, мөлдір, пәк сұлулығы, жарық ай, дала, ауыл көрініснің сұлулығы, ақын сезімі жан-дүниесінің сұлулығымен қауыша келіп, оқырманын ғашық болуға, сұлу болуға әсерлендіргендей. Осы сұлулықтарға қоса, оны дөп басып беріп тұрған ақын поэтикасының сұлулығына үңілсең тамаша үйлесім, гармония көресің. Осы өлеңді таза табиғат немесе таза махаббат лирикасы деп айтуға келмейді. Абай лирикасының өзіндік ерекшелігі де, құдіреті де осында жатыр.

Абай – психолог ақын. Абайдың өз көңіл-күйін әлпештейтін лирикалары сырласу, мұң шағу, үміт, түңілу, сүю, реніш сенімін білдіретін, яғни болашақ ұрпақпен сырласу, толғау, сөйлесу лирикалары. Бұл шығармаларының ерекшелігі ақынның өзі айтқандай, өзі жазып кеткендей, ақын жүрегіне, өз жүрегімізге терең бойлап, жұмбақ сезім өміріне сұғына бойлаудағы маңызы.

«Ғылым таппай мақтанба» өлеңінің өзіндік ерекшелігі ақынның басқа өлеңдеріне қарағанда ұзақ, әрі ақыл-нақылға толы афористік мәнділігінде, олардың тәрбиелік мәнінің қуатында. Ақын өзінің жастарға айтар өсиетін осы өлең арқылы қалдырған. Өлең жастарға дұрыс та мәнді, мақсатты да иманды өмір сүрудің айқын жолын көрсетіп тұрған шамшырақтай. Бес нәрседен қашық болған, бес нәрсеге асық болған адам ғана нағыз адам деген ойына да көңіл бөлгеніміз дұрыс. Адам баласына адам баласының бәрі дос. «Әкесінің баласы – адамның дұшпаны, адамның баласы - бауырың» деген даналық сөз Абайдың «Адам деген кім?» деген сауалына өзі берген жауабы адамның басты ерекшелігі – адамгершілік деп түйіндеуі. Арды, ұятты, талапты, еңбекті, терең ойды, қанағат, рахымды – адамгершіліктің басты қасиеті деп дәріптеуі. Өсекті, өтірікті, мақтануды, еріншектікті, бекер мал шашуды – адамның ең жаман қасиеті деп жырлауы. Білім мен ғылымды мансап, пайда табудың көзілмес надандықтан, қараңғылықтан шығудың бірден-бір жолы ретінде қастерлеуі, елді прогреске, өркениетке бастайтын сара жол деп тануы.

Білімді тереңдетіп, әрі ғылыми, әрі қызықты етіп беруде интеграциялық оқудың тиімділігіне көз жеткізіп жүрміз. Абай өлеңдерінің басым көпшілігі феодалдық қоғамды, оның адамдарын, ел билеу, басқару жүйелерін сынауға, әшкерелеуге арналған. Абай өлеңдерін оқи отырып, ХІХ ғасырдың ІІ жартысындағы қазақ қоғамын өзінің барлық бітім-болмысымен көз алдыңа келтіресіз. Надан әрі озбыр үстемтап өкілдер, «ел қуырып, ас ішіп», «арын сатқан», «бойы бұлғаңдар», пәлеқор қу «ант атқандар», «есіктен жылт-жылт» еткен сорлы кедейлер бәрі-бәрі көз алдыңа жанды картинадай өткір, ұлы тілмен өрнектелген қалпында келіп, қазақ тұрмысының қайнаған ішіне өзіңді енгізіп жібергендей болады. «Болыс болдым мінекей», «Мәз болады болысың» өлеңдері қазақ қоғамының феодалдық құрылысының ел басқару әдісін масқаралауға арналған.

Абай таптық қанауды, теңсіздікті, т.б. қайшылықтарды түсіне білді. Оны өзінің бойындағы ақындық шабыттың бар күшімен жырлады. Бай мен кедей арасындағы тұрмыс қайшылығын, дәулет теңсіздігін көрді. Өзінің «Күз», «Қараша, желтоқсан мен сол бір екі ай» өлеңінде қазақ кедейлері мен байларының өмірін салыстырып, кедейлердің аянышты халін шебер суреттейді.

Отырарға отын жоқ үзбей жағып.

Тоңған иін жылытып, тонын илеп,

Шекпен тігер қатыны бүрсең қағып, –

деп азапта жүрген кедей тұрмысы, оның реңсіз үй-іші, құлазыған үйде бүрсең қағып, тері илеп, байға шекпен тігіп отырған әйелі көзге елестейді.

Ұлы Абай халқының жыршысы, жоғын жоқтаушысы болды. Елдегі, қоғамдағы кемшіліктерді, үстемтапты аяусыз сынай отырып, өз халқының даналығын, тазалығын, қарапайымдылығын, ар-ождан биіктігін, асыл қасиеттерін де көре, түсіне білді. Ол шын мәніндегі халық ақыны. Бір сәт те елінің, халқының ауыр тұрмысын, үстін басқан қараңғылығын ұмытпай өткен ақын, тіпті табиғатты аса көркем, поэтикалық тілмен өрнектегенде де оны халық тұрмысы, тіршілік тынысымен бірлікте алады. Абай табиғатты суреттеп жазған бір топ өлеңдері тек түр жағынан ғана емес, мазмұн жағынан да ерекше,. Ол өлеңдерінде ақын еліне, жеріне шексіз сүйсіне отырып, өмір шындығын кеңінен қамтып көрсетеді. Классикалық әдебиет үлгісінде жазылған бұл өлеңдерінде табиғатты жалаң сипаттамайды, онда ел өмірі, жалпы тұрмысы, бай серуені бірге қамтылады. «Желсіз түнде жарық ай», «Қыс», «Жаз» т.б. өлеңдерінде жыл мезгілінің әрбір кезеңінің қазақ ауылдарының өмір тіршілігіне қабыстыра, табиғатқа жан бітіре суреттеуді ерекше мейірлене жырлайды. Табиғаттың көктемде оянуына нағыз суреткерше қуана білген Абай, көктем туралы өлеңдерінде жер – қалыңдық пен күн – күйеудің, мифологиялық образдарын жасайды.

Біреуіне біреуі қосылыспай.

Көңілі күн лебіне тойғаннан соң,

Жер толықсып, түрленер тоты құстай.

«Адамның кейбір кездері» өлеңінде Абай ақындық жайлы толғанады. Абай бұл өлеңінде шынайы ақындық, шабыт үстіндегі шарқ ұрарлық, өскелең халді алады. Еліктеу жоқ, бірақ өз түсінігімен, өз тілімен көріктей берген осы өлеңінде Абай Пушкин дәстүрін анық еске түсіреді. Орыстың ұлы классигі жазған «Поэт» және «Поэту» деген өлеңдеріндегі ақын шабыты турасындағы аса биік саналы түсініктер Абайдың өлеңінен анық бой көрсетеді.

Пушкиндегі ақыннан құрбандық тілейтін Апполон біздің ақында Тәңірге айналады. Жайшылықта көптің ішіндегі көрнексіздіктің бірі боп жүрген ақын шалқып:
Кірленген жүрек өзі үшін,

Тұра алмас әсте жуынбай.

... Дүние кірін жуынып,

Көрініп ойға сөз салар, –

дейді.

Шабыт үстіндегі ақын қатардағы адамнан алқынып озып, биікке кетеді. Сол биігінен қарағанда айналадағы тіршіліктің бар зұлымдығын айқын көріп, іркілмей ашып береді. Пушкинде ақындық көрегендігі ұябасар бүркіттің қырағылығына теңеледі. Абайда өзіндік халықтық теңеуді анық өз бойынан туған бейне етіп отырып толғайды.

Мұң мен зарды қолға алар

Кектеніп надан зұлымға,

Шиыршық атар, толғанар.

Әділет пен ақылға,

Сынатып көрген білгенін,

Білдірер алыс жақынға Солардың сөйле дегенін...» –

дейді. Осындай санамен жауыздық, надандыққа кектенген әділ сыншы қоғамдық шындықтың үкімін айтады. Жалтармай, жасқанбай бар сорақылықты басқа соғып көзге шұқып айтады.

«Ызалы жүрек, долы қол,

Ұлы сия, ащы тіл.

Не жазып кетсе жайы сол,

Жек көрсеңдер, өзің біл» –

дейді.Үлгіні үлкен гуманистік дәстүрлі орыстың классикалық поэзиясынан ала отырып, ақын қазақ әдебиетіне жаңаша бір міндет артып, сап, таза сипат бітіреді.

Абай өз заманындағы қазақтың әлеуметтік және рухани тіршілігінің энциклопедиясын берген дана классик ақын. Абай өз халқының тілі мен өнерін, анық халықтық қазыналық қасиетті жақтарын аса зор бағалаған. Мынау өлеңінде Абайдың еске алып отырғаны жалпы ән емес, қазақ халқының өзінің әні.

«Кел, тыңда!» деп өзгеге болар басшы

Керім толғап тауысар қаңғыр-күңгір,

Сол жеріне ойыңмен араласшы», –

дегенінен байқаймыз. Ақын өз халқының әнін өзгеше ынтық көңілмен сүйеді. Көп уайымнан ұлы дертті ойларынан қазақ әні, мұңы айықтырып, сергіткендей болады. Кейде шабытсыз, қанағатсыз толықсыған жүрек сезіміне де ән қуат беріп қайта оңалтқандай болады.

Абай – қазақтың бас ақыны, әлемдік деңгейдегі ақын. Күллі адамзатқа ортақ мейірман, гуманист. Әлемдік ой дүниесі, даналығынан орын алатын, өз ортасында жаңаша ойлау, жаңаша дүниетанымның негізін салған пәлсапашы. Азаматтық, демократиялық, ағартушылық, өркениеттілік идеясының қазақ даласындағы көш бастаушысы. Бүкіл адамзатты. қайырымдылық, ізгілік, инабаттылық, имандылық, жан дүние, тән дүниесінің сұлулығына шақырған моралист, эстет. Халқын әлем әдебиеті, ой дүниесімен таныстырушы ғажап аудармашы. Әлемдік саз, әлемдік әуен дүниесінен орын алатын ғажайып композитор. Абай – ұлы ұстаз, педагог. Адам болудың, мұсылман болудың жолын үйрететін, Адам баласына тәрбиелеу, оқыту, өнерге, білімге жетелеудің жаңа үлгісін, сара жолын сызып кеткен ұлы ұстаз.

1. 
   Бітібаева, Қ. Абай шығармашылығын оқыту, Мектеп баспасы – Алматы, 2003. –Б. 53-56.
   
2. 
   Әуезов, М. Абай Құнанбаев – Алматы, 1983 . –Б. 87.
   
3. 
   Ысмағұлов, Ж. Абайдың ақындық тағылымы – Алматы, 1994.Б. 3.
   

УДК 821.512.122

Бүгінгі студент – ертеңгі маман, қоғам мүшесі. Ол өз ана тілінде еркін, көсіле сөйлеуі үшін қазақ тілі пәнінің бұл бағытта атқарар рөлі орасан болуы керек. Сабақ үрдісінде студенттердің тілін дамыту мақсатында, әдеби тілдік қорын дамытуда «Абай афоризмдерін» пайдалану аса қажет деп есептеймін. Бұл нұсқау жұмысының теориялық маңызымен бірге практикалық мәні басымырақ. Себебі, ұсынылып отырған афоризмдерді теория жүзінде меңгеріп қоя салмай, тікелей практикада қолдану арқылы ғана белгілі бір нәтижеге қол жеткізуге болады.

Бұл ұсынылып отырған жұмыстың мақсаты – студенттердің тілін дамытуға бағытталған, оларды сөйлеу өнеріне баулитын Абай афоризмдерінің мән-маңызына баға беріп, ондай афоризмдердің бірнеше түрлерін (сабақ үрдісіне әлі ене қоймаған) ұсыну. Осыдан туындайтын міндеттердің бір шоғыры төмендегіше:

Абай афоризмі шешен сөйлеу өнеріне баулитынына көз жеткізу.

• 
  Студенттердің тілін дамытып, ойын жүйелі айта білуге үйрету – қазақ тілі пәні мұғалімінің басты парыздарының бірі екендігіне баса мән беру;
  

• 
  Абай афоризмдері студентті болашақ өмірге дайындайтын жаттығу боларына бойлай түсу;
  

• 
  Шешендік білік –дағдыларды қалыптастыратын сөздердің түр афоризмдердің үлгі нұсқаларын топтап, жіктеп, саралап ұсыну, әдістемелік қырына сипаттама беру, олармен жүргізілер жұмыстарды анықтау.
  

Қазақ халқының мәдениеті тарихында ақын Абайдың орны ерекше. Ол өзіне дейінгі мәдени мұраны бойына сіңіре отырып, мәдениетке тың арна салды. Ал осы Абай шығармаларында афористік сөздердің болуы және мол болуы себебі неде?

Әрбір қоғамдық ой өз дәуірінде ғана туа алады. Демек, ақынның әдебиеттің қай жанрын тұтынуы мен қай мақсатта шығарма жазуына оның дәуірі үкім айтады.

Олай болса, Абай шығармаларындағы афоризмді, оның бесігі – дидактикалық поэзияны әңгіме еткенде, ең алдымен оны ақынның әдеби жанр ретінде тұтынуына түрткі болған ең негізгі себепті қоғамдық жағдаймен, қоғамдық қажеттілікпен бірлікте сөз еткенде ғана толық түсінуге болады.

Афоризм – бірінші кезекте дидактикалық поэзияның желісі.

Дидактикалық поэзия – шығармашылық бояуы шектеліп, таза ақыл, өсиет тілі алға шығатын, өлеңнің көркемдігінен гөрі сөзшеңдігі мен ақылгөйлігі оның ерекшелігі ретінде көрінетін түр. Сайып келгенде, ақынның сөздері де осылайша, өз дәуіріндегі студент немесе тыңдаушы жұрттың ой-өрісі талабынан, өз дәуірі жағдайлары қажетінен келіп туған дидактикалық – философиялық шығармалар.

Соңғы кездері жоғары оқу орындарында, сондай-ақ мектептерде «Шешендіктану» арнаулы курс ретінде оқытыла бастады. Бұл заңды да, себебі, заман талабына сай мұғалім - өз ісінің маманы, өзінің ең негізгі қаруы – қарым-қатынас құралы ретінде сөз мәдениетін дұрыс меңгеруі тиіс. Осы орайда, ұлы ақынымыз Абайдың афоризмдері маңызды рөл атқармақ.

Сөз өнері студентті сөз құрылысын, сөйлеу стилистикасын меңгеруге, сөз саптауға, сөз жарыстыруға, жазба және ауызша іскерлік пен ғылыми тілде сөйлеуге, бұқаралық ақпарат тілін нақты игеруге, құжаттарды дайындауға, іскерлік диалогтарды, проза тілін сараптауға үйретеді.

Жалпы, Абай афоризмдерінің саралайтын мәселелері мыналар: педагогика, мораль, философия, этика және т. б. Яғни, сөз этикасы немесе аудиторияға (сұхбаттасушыға) зиян келтірмейтін, әрі мақсатқа жеткізетін сөйлеу тәртібінің орынды әдісін табу жолы ретінде енгізу, мұнда тілдік тұлға мен тұлға стилін қалыптастыру ұстанымдары қарастырылады.

Қазақ «Айтылған сөз атылған оқпен тең» деп айтар сөзiңдi ақыл безбенінен өткізуді ұмытпауды сақтандырады. Әрине кез келген сөз сөйлеушіні ұшпаққа шығара бермесі анық. Тек адамның ойы, ішкі дүниесі көрініс табатын сөз ғана діттеген жеріне жетіп, сүйектен де өте алады.

Ал адамның ойы мен сезімі үйлесімін тауып, теңіз түбіндегі маржандай тұнып тұратын сөзге, мәнді де мағыналы шешен сөйлеуге қалай үйренуге болады?

Ежелгі заман ғұламаларының бірінен де кем түспейтін дана Гельцевийдің «Ой сезім қақпасы арқылы кіреді» деген нақылын нысана етер болсақ, адамның ойы тыңдаушысын да, ең алдымен, сезім, эмоция, содан соң барып жауап ой тудыру қажет.

Жастар және жоғары оқу орындарының студенттері қазіргі қоғамдық, экономикалық, саяси өмірдің астасып жатқан ағымына түскен кезде адаспай өз жолдарын табуы үшін қандай болуы керек деген заңды сұрақ туындайды. Кеңестік мектеп адамды кетігін тапқан кірпіштей даяр орынға топ ете түсуге тәрбиеледі. Қазіргі өмір шарттары мүлде бөлек. Ол адамға «өз өмірің өзің қолыңда, қажеттілігіңді тек өзің ғана қанағаттандыр өз орныңды өзің тап», - дейді. Сондықтан өркениетті мемлекетті білімді, сөйлеу мәдениетін жетік меңгерген, өзіндік көзқарасы, өз алдына пікірі бар, ойлау қабілеті жоғары деңгейде қалыптасқан адамдар ғана құра алады.