ҚҰрылымдық материалдар технологиясы

2.4 Жұмыс реті

1) Тапсырма мен қажетті материалдарды алу.

2) Диаграма бойынша немесе кесте арқылы металдың ликвидус (балқу) температурасын анықтау.

3) Металды пеште ликвидус температурасынан 80⁰С –тан жоғары температурада балқыту.

4) Қорытпаны құюға құралды дайындау:

- өлшеуіш аспапты орнату;

- қимаүлгі бойынша қораманың ұзындығын 200 мм-ге теңеп қою;

- қораманың жақтау қуыстарын шөгу еркін жүру үшін қорамалық құм қоспасымен толтыру;

- қимаүлгіні алып тастау.

5) Индикатордың тілін нөлге тақау.

6) Дайындалған металды қорамаға құю.

7) Құйманы бөлме температурасына дейін суыту.

8) Индикатордың көрсеткішін жазу (сызықтық шөгудің абсолютті еркіндік шамасы).

9) Қорытпаны құю 3 рет қайталанады

10) Алынған нәтижені 2 кестеге толтыру керек.
2 – кесте. Тәжірибенің нәтижесі.

№ п/п	Температура, 0С		Қорама ұзындығы, мм	индикатор көрсеткіші	Абсолютті шөгу, мм	Құйма ұзынды ғы, мм	Салыстырмалы шөгу , %
	ликвидус	құю
1
2
3
Орташа сан

2.5 Есеп беру мазмұны

1) Шөгудің негізгі түрлері.

1. 
   Шөгуді анықтау әдістері.
   
2. 
   Аспаптың эскизі.
   
3. 
   Нәтижелер кестесі.
   
4. 
   Қорытынды.
   

2.6 Өзіндк тексеру сұрақтары

1) Қолданылатын жабдықтардың сипаттамалары.

2. 
   Шөгу түрлері және себебі.
   
3. 
   Шөгудің тигізер негізгі әсерлері.
   
4. 
   Шөгуді анықтау тәсілдері .
   
5. 
   Аспаптың жұмысы.
   

3 ЭЛЕКТРЛІК ТҮЙІСТІРЕ ПІСІРУ

3.1 Жұмыстың мақсаты

• 
  Электрлік түйістіре пісіру принципін оқу;
  
• 
  Пісіру тәсілдерімен танысу;
  
• 
  Нүктелік пісіру машинасының құрылысын оқу;
  
• 
  Нүктелік және тігістік машиналарымен пісіріп үйрену.
  

3.2 Жабдықтар, айлабұйымдар мен құралдар

• 
  нүктелік электрлік түйістіре пісіруге арналған машина;
  
• 
  тігістік электрлік түйістіре пісіруге арналған машина;
  
• 
  пісіруге дайындалған үлгілер;
  
• 
  арнайы киім;
  
• 
  қорғауыш көзілдірік.
  

3.3 Теориялық мәліметтер

Түйістіре пісіру біріктіру орнындағы қосу нүктелерін аз уақыт түйістіре қыздырып және қыздырылған дайындамаларды отырғызып қысыммен пісіру тәсіліне жатады. Бұл процестің өзіндік ерекшелігі – пісірме қосылысын қалыптастыратын пластикалық деформацияның шапшаңдығы.

Атқаруының қарапайымдылығы мен жоғары өнімділігіне қарай түйістіре пісіру тәсілінің өндірістік қолдануы жоғары.

Электрлік түйістіре пісіру термомеханикалық процеске жатады. Дайындаманы біріктіретін жері металл бойымен жүретін электр тогымен қыздырылады, және де пісіру түйіспесіндегі электркедергісінің жоғары болуына байланысты ол жердегі жылу ең үлкен мөлшерде бөлініп шығады. Пісіру қосылыстарының типтерін 4 суретінде көруге болады.

Пісіру қосылыстарын қалыптастыру принциптеріне байланысты электртүйістіріп пісіру түйістіріп, нүктелік, бұдырлы, аунақшалық (тігісті) болып ажыратылады.

3.3.1 Түйістіріп пісіру

Түйістіріп пісіру (4,а суреті) – біріктірілетін тетіктерді жанасатын беттерінің бойымен тұтастыра пісіретін түйістіре пісіру түріне жатады.

Біріктіретін беттердің тегіс еместігіне қарай және бір-бірімен жанасуы жеке нүктелерде ғана атқарылуына байланысты, пісірілетін дайындамалардың арасындағы кедергі R_К пісіру тізбесінде ең үлкен мөлшерде болады. Түйіспе жеріндегі токтың тығыздығы жоғары болуының

нәтижесінде пісіру аумағындағы металл термопластикалық күйге дейін немесе балқығанға дейін қыздырылады. Сондықтан түйістіріп пісірудің екі түрі болады – кедергімен (қатты күйінде) және балқытумен ( қоймалжың күй).

4 – сатылы ауыстырып-қосқыш.

Кедергімен түйістіріп пісіру қимасы тұтас (шеңбер, шаршы), диаметрі 20мм-ден аспайтын тетіктерді немесе қалыңқабатты құбырларды біріктіру үшін қолданылады.

Кедергі тәсілімен пісірген жіктің беріктігі әдетте негізгі металдың беріктігінен төмендеу. Бұл тәсілдің артықшылығы, әсіресе құбырларды пісіруде өте-мөте маңыздысы, шашыраманың (қосылыс аумағында сығылып шығатын сұйық металл мен қож) болмауы.

3.3.2 Балқытпалап пісіру

Балқытпалап пісіруді үзіліссіз немесе үзілмелі процесс арқылы жүргізеді.

Үзіліссіз балқытпалап пісіру процесінің басында пісіру тізбесіндегі кернеу астындағы біріктіретін тетіктердің шет жақтарын сәл ғана тақайды. Пісірілетін тетіктердің солғырт түйісуі мен шетжақтарының бөлек-бөлек томпақтанып жанасуы салдарынан металл шапшаң қызып далдаша түзе отырып сұйық күйге ауысады. Осы далдашалардан өткен электр тоғы металды қайнағанға дейін қыздырады. Бу қысымының және пісіру қарамындағы электрмагниттік күштердің әсерінен балқыған металл жіктен шығып қалады ( 6 сурет).

Балқытпалап түйістіріп пісірумен қимасы тұтас тетіктерді, сонымен қатар жұқа қабатты тетіктерді қосуға болады.

Түйістіріп пісірілген қосылыстардың беріктігі негізгі металдың беріктігіндей болады. Бірақ пісіру қосылыстарының айналасында қысылып шыққан сұйық металл шашырамалар ретінде қалыптасады. Мұндай шашырамалар пісіруден кейін әртүрлі кесу тәсілдерімен жойылуы керек.

3.3.3 Нүктелік пісіру

Нүктелік пісіру (6.б сурет) – дайындамалар әрбір нүктелерде қосылысатын түйістіре пісіру түріне жатады. Нүктелік пісіру кезінде дайындамаларды бір-біріне айқастырып қосады да Р күшімен пісіретін жерге ток беретін екі мыс электродтарының арасына қысады (7 сурет).

7- сурет. Нүктелі түйістіре пісірудің схемасы.
Мыс электродына тиіп тұрған дайындаманың беті оның ішкі қабатына қарағанда баяу қызады. Сыртқы беті иілімді күйге жетіп, ішкі қабаты балқығанға дейін дайындамаларды қыздырады да тоқты өшіріп қысым арқылы қосылысты қалыптастырады. Нәтижесінде құймалы пісіру нүктесі пайда болады. Пісіру нүктесінің диаметрі d_я (өзегі) пісіру машинасының электродының жұмыстық бетінің диаметріне жетуі мүмкін.

Электродтың жұмыстық бетінің диаметрі (d_э) пісіру табақтарының қалыңдығына байланысты таңдалады:

• 
  табақтың қалыңдығы S 3 мм дейін болса, d_э = 2S + 3, мм;
  
• 
  табақтың қалыңдығы S 3 мм астам болса d_э = 1,5S + 5 мм.
  

Пісіру режімі пісіру тоғының мөлшеріне, жанасу беттерінің бойымен токтың жүруінің ұзақтығына және қысу күшіне байланысты анықталады. Пісіру режімін дұрыс анықтағанда өзектің диаметрі (1 – 1,5) d_э немесе (3 – 4) b, мұнда b – пісіретін табақтың қалыңдығы, ал балқыманың мөлшері h қалыңдығының b 20% құрады (4 сурет).

Жіктік немесе аунақшалық пісіру үшін бір немесе екі электродты жазық аунақша түрінде алады. Аунақшалық (тігістік) түйістіре пісіруді қалыңдығы 3мм дейінгі табақ металдарды бірін-бірі жауып отыратын тұтас герметикалық жік алу үшін қолданады (8 сурет). Ол үшін мыстан жасалған айналып тұратын екі аунақшалардың арасымен пісіретін дайындамаларды өткізеді. Тоқтың өтуі кезінде аунақшалардың іздері сияқты пісіру нүктелері құрылады. Аунақшаларға ток пісіру трансформаторы арқылы беріледі.

3.3.5 Электрлік түйістіре пісіру

Электрлік түйістіре пісірудің барлық тәсілдері келесі жағымды қасиеттерімен сипатталады:

- металды қыздыру жылдамдығының жоғары болуына байланысты пісіру процесінің өнімділігі жоғары;

- металды қыздыру аумағының өте кішкене болуына қарай пісірілетін дайындамаларда ішкі кернеу туындамайды;

• 
  пісіру қосылыстарының беріктігі жоғары;
  
• 
  пісіру процесін автоматтандыру мүмкіндігі бар.
  

Пісіру тәсілінің барлық түріне қолданылатын түйістіру машиналарының

МТП-25М қарапайым нүктелік машинаның кинематикалық схемасы суретте көрсетілген. Мұндай машина педальді серіппелі қыспа механизмді және үстіңгі электрод қозғалмалы болып келетін қуаты төмен нүктелік машиналар қатарына жатады.

МТП-25М нүктелік машинасы қалыңдығы 1,5 + 1,5 мм дейінгі төменкөміртекті болаттан жасалған тетіктерді автоматты пісіруге арналған. Осы типті машиналарда қалыңдығы 3 + 3 мм дейінгі төменкөміртекті болаттан жасалған тетіктерді автоматты емес режімде пісіруге болады.

11 – сурет. МТП-25М нүктелік машинаның кинематикалық схемасы.