ҚҰрылымдық материалдар технологиясы

3.4 Жұмыс реті

• 
  методикалық нұсқаудағы материалды игеру;
  
• 
  техникалық есеп жасау;
  
• 
  түйістіре пісіру машиналарының құрылысын оқу және нүктелік пен аунақшалық машиналарында екі қаңылтырды пісіріп үйрену.
  

3.5 Есеп беру

• 
  жұмыстың мақсаты;
  
• 
  негізгі анықтамалар мен теориялық мәліметтер;
  
• 
  пісіру тәсілдерінің схемасы ( 5, 7 суреттер);
  
• 
  параметрлері көрсетілген қысқаша теориялық кіріспе;
  
• 
  нүктелік түйістіре пісіру машиналарының жұмсақ және қатаң режімдегі жұмысын қысқаша баяндау және электрлік схемасы (10сурет);
  
• 
  тәжірибені сипаттау;
  
• 
  жұмыс қорытындысы.
  

3.6 Өзіндік тексеруге сұрақтар

• 
  түйістіріп электрлі пісірудің негізгі тәсілдері;
  
• 
  пісіру қосылыстарының аумағындағы термофизикалық процестер;
  
• 
  пісіру тәсілдерін қолдану салалары;
  
• 
  пісіру жабдықтарының құрылысы.
  

4 ҚОЛМЕН ДОҒАЛЫ ПІСІРУДІҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ПРОЦЕСІН ДАЙЫНДАУ

4.1 Жұмыстың мақсаты

- қолмен электрдоғалы пісірудің технологиялық процесін есептеудің желісін оқу.

- жеке тапсырма бойынша есептеуді тәжірибе жүзінде орындау;

4.2 Теориялық мәліметтер

Барлық студенттерге ортақ тапсырма: қолмен электрдоғалы пісіру тәсілімен қақпақсыз тік бұрышты жәшікті пісіру. Құрылым алдын-ала ұстатқышпен (ұзындығы 30–40мм аралығы 200-300мм қысқа жіктер) жинақталады, содан соң жәшікті қажетті күйде аударып отырып барлық жігі төменгі жағында пісіріледі. Әрбір дайындаушының жәшіктерінің геометриялық өлшемдері, металдың қалыңдығы, металдың маркасы жекеленген, басқалардан өзгеше нұсқада болады.

Сонымен бастапқы өлшемдері: - ұзындығы, мм; -ені, мм; -биіктігі, мм; -қалыңдығы, мм; -болаттың типі . Тапсырма нұсқаулары 6 кестеде берілген.
3 –кесте. Тапсырма нұсқаулары (оқытушы береді).

Тапсырма №	Жәшік өлшемі, мм			Табақтың қалыңдығы, мм	Болаттың типі
	ұзындығы	ені	биіктігі
1	2	3	4	5	6
1	600	500	600	4	м/у
2	650	500	65	4	н/л
3	1000	600	600	6	м/у
4	1100	600	600	5	м/у
5	1500	800	800	5	н/л
6	2000	800	800	6	с/у
7	2100	600	600	5	л
8	2100	850	800	6	л
9	2500	600	500	5	н/л
10	800	500	700	4	с/у
11	500	300	300	4	л
12	550	450	400	5	м/у
13	2200	900	850	7	л
14	2500	800	900	8	н/л
15	2700	700	950	9	с/у
16	300	1000	1000	10	м/у

м/у – төменкөміртекті; с/у – орташакөміртекті; н/л – төменлегірленген; л – легірленген.

4,5 кестелерде анықтама әдебиеттерінен қажетті мәліметтер келтірілген.

Технологиялық процесс келесі жүйемен жүргізіледі:

1) Пісіру жіктерінің типін анықтау (4 кесте), олардың қимасы (F) және ұзындығы (L).

Қосылыстың түрі	Жасалған жіктің сипаты	Көлденең қиманың пішіні		Бөлшектің қалыңдығы, мм	Жіктің шартты белгіленуі
		Дайындалған жиектер	Жасалған жік
Түйістік	Біржақты, жиектері қиякесіксіз			1-6	С3
	Екіжақты, жиектері қиякесіксіз			2-8	С4
	Біржақты, бір жиегі қиякесікпен			4-26	С5
	Екіжақты, екі жиегі қиякесікпен			12-60	С21
Бұрыштық	Біржақты, жиектері қиякесіксіз			1-6	У2
	Екіжақты, жиектері қиякесіксіз			2-8	У3
Таврлық	Біржақты үзілмелі, жиектері қиякесіксіз			2-30	Т2
	Екіжақты, жиектері қиякесіксіз			2-30	Т3

2) Жәшіктің материалына қарай электродтардың маркасы, типі таңдалады (5 кесте), металдың қалыңдығына байланысты олардың диаметрі анықталады (6 кесте).

3) Электродтың маркасына байланысты токтің тегі (тұрақты немесе айнымалы) анықталады, егер пісіруге жұмсалатын ток тұрақты болса полярлығы көрсетіледі (5 кесте).

4) Электродтың диаметріне байланысты пісіру тогінің күші таңдалады (4 кесте).

5) Жіктің жеке учаскелеріндегі пісіру жүйесі көрсетіледі.

6) Электродтардың керекті мөлшері, уақыт нормасы, электрэнергияның шығыны анықталады.

6 – кесте. Бұрыштық жіктерді қолмен доғалы пісіруге болжам режімдер.

Жіктің көлденең қимасының ауданын (F) есептегенде, бұрыштық жіктің қимасы, пісірілетін металдың қалыңдығымен бірдей тікбұрышты теңқабырғалы катеті (К) бар үшбұрыш ретінде қарастырылады.

Жіктің ұзындығы пісіретін жиектердің ұзындығының қосындысына тең, демек екі ұзындығы, екі ені және төрт биіктігі.

Электродтың типі мен маркасы негізгі металдың физикалық-механикалых қасиетіне қойылған талапқа сай тағайындалады. Ол үшін 3-кестені пайдаланады. Электродтың типі мен өндірістік маркасын ауыстырып алмау керек. Мысалы, Э-42 типті электродтармен пісіруде жігіндегі металдың созылу беріктігі 42 кг/мм². Электродтың маркасы жабынның (сылақтың) құрамы мен технологиялық мүмкіншілігін көрсетеді. Электродтың бір типіне бірнеше марканың сәйкес келуі мүмкін. Электродтың бір маркасы тек қана төмен жақтағы жікті пісіруге жараса, екіншісі – тік жікті, үшіншісі – кез келген жікті пісіруге жарайды; біреуі тек қана төменкөміртекті болаттар үшін болса, екіншісі – легірленген болаттарды пісіруге арналады, т.б.

Электродтың диаметрі (d) жіктің типіне және тетіктің қалыңдығына қарай таңдалады (6 кесте).

Электродтың диаметріне байланысты сол кесте бойынша пісіру тогінің шамасы анықталады (J).

Токтің тегі мен полярлығы электродтың маркасына байланысты тағайындалады. Егер электрод тұрақты болмай айнымалы токты талғамаса, арзандығына қарап айнымалы ток алынады.

Пісірілетін тетіктердің құрылымында пайда болатын шалыстықты азайту үшін алдымен жіктерді ұстатқышпен - бір-бірінен 200-300мм шамасындағы қашықтықта орналасқан қысқа жіктермен қосады, содан кейін пісіруді толық аяқтайды. Жікті салу жүйесі өте маңызды, шешуші роль атқарады. Ұзындығы 500 мм-ге дейінгі жікті пісіру кезінде түйістің басынан аяғына дейін бірден өтіп шығуға болады. Ұзындығы 500-750 мм жікті ортасынан бастап шетке қарай пісіру ұсынылады. Ұзындығы 750 мм жікті пісіруде құрылымының шалыстығын азайтуын көздеп кері сатылау тәсілімен пісіреді.

Балқытып қаптастырылған металдың салмағын (G) жіктің көлемі мен металдың меншікті салмағы бойынша анықтауға болады.

γ – балқытып қаптастырылған болаттың меншікті салмағы (7,8 г/см³).

Электродтардың металдық өзегінің (Q) шығыны балқытып қаптастырылған металдың салмағына (G) элекетродтардың күйіктерінің салмағын (10%) қосып және шашырамалық шығынын (15%) алып тастаумен анықталады.

кг (7)
Электродтың жалпы қажеттілігін (Н) анықтауда электродтың арнаулы жабыны металл өзегінің салмағының 40% құрайтынын есепке кіргізу керек.
кг (8)
Электрэнергияның шығыны (А) балқытып қаптастырылған металдың килограмдық салмағы (G) бойынша және 1 кг металды балқытуға айнымалы токпен пісіруде 3…4 кВт·ч/кг, тұрақты токпен пісіруде 6…8 кВт·ч/кг электрэнергиясы шығынданатын көрсеткіштерімен анықталады.
кВт · сағ; кВт · сағ.
Бұйымды пісіруге жұмсалатын негізгі уақыт келесі формуламен анықталады:
, ч (9)
мұнда G – балқытып қаптастырылған металдың салмағы, г;

α _н - балқытып қаптастыру коэффициенті, г/А ч (5 кесте);

Уақыттың техникалық нормасын табу үшін негізгі уақытқа жиектерді қарауға және тазалауға, электродтарды ауыстыруға, жабдықтарды қарауға, жұмыс орнын күтіп ұстауға, демалысқа және т.б. кететін уақыттарды қосу керек.

Ол үшін пісіру орнын пайдалану коэффициенті () қолданылады. Цехта жұмыс жасауда ; жинақтау жұмыс кезінде . Сонда уақыттың техникалық нормасы:
, сағ. (10)

4.3 Жұмыс реті

1. 
   4.2 тарауда көрсетілген анықтамалар мен есептерді жүргізу.
   

2. 
   Шыққан нәтижелерін 7 кестеге толтыру.
   

7- кесте. Есептеудің қорытындысы.

5 ҚОЛМЕН ДОҒАЛЫ ПІСІРУ КЕЗІНДЕГІ ӨНІМДІЛІК, балқу ЖӘНЕ балқытып қаптастыру, Күю ЖӘНЕ шашырау шығындық коэффициенттерін анықтау.