С. Б. Балшыкеев
жүктеу/скачать 1.13 Mb. Pdf көрінісі
|
| 4.4 Иудаизм
Иудаизм – біздің заманымызға дейінгі 2- мыңжылдықта пайда болған және қазіргі таңға дейін ӛмір сҥріп келе жатқан, ӛте сирек кездесетін барлық адамзаттың рухани мәдениетіне ерекше зор әсер еткен ҧлттық діндердің бірі. Христиан және ислам діндерінің бастаушысы бола тҧра, салыстырмалы тҥрде бҧл дінді ҧстанушылар саны жағынан кӛп емес (Еврейлердің басымдығымен шамамен 15-16 миллион адам), бҧл дін тек ғалым-мамандардың ғана емес, сонымен қатар, саясаткер, психологтар, мәдениет ӛкілдерінің назарын аудартады. Иудаизмнің аяқталған жҥйе ретінде болуына қарамастан, оның тҥрлері кӛп (ортодоксальдық, реформаланған, қайта қҧрылған және т.б.), ӛзінің басты ақиқат деп танылатын діни қағидаларында ӛзгерусіз кҥйінде қалады. Иудаизмнің қасиетті кітаптары – Кӛне Ӛсиет (39 кітап) және Талмуд (13 кітап) болып табылады. Кӛне Ӛсиет кітаптары б.з.д. IX ғасырдан бастап жазылды; Талмуд ауыз әдебиеті ретінде б.з.д. II ғ. пайда болғанмен, жазбаша тҥрде б.з. III-V ғғ. кӛне ӛсиет мәтіндері тҥсіндірмелерінің жинағы ретінде қҧрастырылды. Еврейлер арасындағы монотеизмнің қалыптасу процесі Кӛне Ӛсиет беттерінде сипатталады. Кӛне Ӛсиет мәтіндері ежелгі еврей тайпаларының нақтылы политеизм жайында, Қҧдайдың «ӛз халқымен» кҥресі туралы мәлімдейді, нәтижесінде, еврей лер ҥшін барлығына ортақ дінге табынуға әкеп соқты. Иудаизмның кӛптеген сюжеттері таяу шығыс аймағы бойынша орналасқан кӛршілес мемлекеттерден, мықты монотеистік бағыттары бар Аравиядан, Месопотамиядан, Мысырдан алынғанында еш кҥмән жоқ. Иудаизмның қалыптасуы мен таралуына еврей тайпаларының жауынгер кӛршілері арасындағы қақтығыстары мәңгілік таңба салды. Кӛне Ӛсиет беттерінде қанның, дҧшпандарға деген қатігездік пен жауыздықтың белгілері байқалады. Сонымен қатар, мҧнда дҥниенің «бастауы», рухани қҧндылықтар, адамның қарым-қатынастары, әлеуметтік даму келешектері туралы терең ойлар қамтылады. Иудаизмнің догматикасы ӛзінің аяқталған тҥрінде келесі компоненттерді қамтиды. |