ӘРТІСТІК - ПЕДАГОГТЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ДАРАЛЫҒЫНЫҢ ҚҦРАМДАСЫ

0. 
   Педагогтың шығармашылық əлеуеті • Оқытушының əртістігі
   
1. 
   Әзіл педагогтың актерлық шеберлігінің қҧралы ретінде
   

Оқыту - бҧл өнер жəне ғылым. Өнер болу себебі – əрбір сабақтың қайталанбайтындығында. Оның барысы, эмоционалды сипаты, пайдаланылатын қҧралдары бірқатар факторларға байланысты болады, олардың көпшілігін алдын ала болжау мҥмкін емес. Бҧл тҧрғыда оқыту суретшінің, жазушының, ақынның жҧмысына ҧқсас, ол ҥшін өмірді, адам жанын терең білу, көру, тҥсіну жəне бірге мазасыздану талап етіледі. Бірақ, сонымен бірге, бҧл негізінде оқу материалын қабылдау жəне игеру ҥдерісінде айтарлықтай байланыстар мен қатынастарды белгілейтін объективті заңдылықтар жатқан ғылым да болып табылады. Бҧл заңдар тҧлғаның жəне маманның мақсатты қалыптасу ҥдерісін қамтамасыз ететін салмақ тҥсетін қҧрылымның рөлінен шығады¹.

Гуманистік психологтардың зерттеулері көрсеткендей (А.Маслоу, К.Роджерс, В.Сатир, Э.Фромм жəне басқалардың), өз ойын білдіру қажеттілігі - адам ҥшін ең негізгілердің бірі болып табылады.

Педагогикалық қызмет табиғаты бойынша шығармашыл болады деген пікірді көпшілік қабылдаған.

Орта жəне жоғары мектепті дамытудың заманауи кезеңінде тҧлғаны шығармашылық дамыту проблемасы , доцент Н.А. Войтлеваның пікірі бойынша, барған сайын өзекті болып келеді, себебі студенттің болашақ кəсіби қызметінің тиімділігі тек к əсіби біліктілігі мен дағдыларына ғана емес, сонымен бірге, оның кəсіби - шығармашылық деңгейінің дамуына да байланысты болады.

Болашақ педагог тҧлғасының кəсіби - шығармашылық дамуы – орта жəне жоғары кəсіби білім берудің негізгі мақсаттарының бірі¹.

Оқытушының шығармашылық əлеуетін дамыту психологтар мен педагогтар В. И. Андреев, Т.Г.Браже, Ю.Н.Кулюткин, М.Г.Мерзлякова, И.О.Мартынюк, В.Г.Рындактың жҧмыстарында берілген. Көптеген авторлар болашақ педагогтың кəсіби дайындығын жетілдіруді тҧлғаны дамыту механизмі ретінде шығармашылықты зерттеумен, сонымен бірге педагогикалық шығармашылықтың маңызды сипаттарын бөліп көрсетумен байланыстырады.

Шығармашылықты жəне оның тҧлғаға ықпалын зерттеу аясында В.И.Загвязинский, В.А.Кан-Калика, Н.Д. Никандров, Н.В.Кузьмина жəне басқа да ғалым-педагогтардың зерттеулерінде педагогикалық шығармашылыққа ҥлкен көңіл бөлінеді.

Ю.Н.Кулюткин шығармашылық - педагогикалық еңбектің ең маңызды жəне қажетті сипаттамасы деп айтқан. Шығармашылық педагогикасы, В.С. Шубинскийдің пікірі бойынша, шығармашыл тҧлғаның қалыптасу заңдылықтарын анықтайды.

И.Я.Лернер шығармашылықты қоғамдық маңызы бар сапалы жаңа қҧндылықтарды қҧруға бағытталған болашақ педагог қызметінің белсенді тҥрі ретінде қарастырады. Педагогикалық қызметтің шығармашылық сипаты болғандықтан, бҧл қызметті орындау тəжірибесі де, демек, шығармашылық тə жірибесі де бар (И.Я.Лернер, М. Я. Виленский, С. Н. Бегидова, А. М.Дорошкевич, В.И.Маслов жəне басқалар).

Е.С.Громов, В.А.Кан-Калика, Н.Д.Никандрова, В.А.Моляко, М.В.Прояев, М.М.Рубинштейн, Ю.Н.Кулюткин, Л. В.Яковлев жəне басқа ғалымдардың пікірі бойынша, шығармашыл-педагогқа тəн қасиеттер: бастамашылық, дербестік, ойлау инерциясына қарсы тҧру қабілеті, жаңаны сезіну жəне оны тануға деген талпыныс, мақсаттылық, ассоциациялар кеңдігі, бақылаушылық, дамыған кəсіби есте сақтау, тəрбиеленушілерді жҧмылдыра алуы, олардың қызығушылықтарын тҥсіну, қызықтыру жəне қанағаттандыру, кəсіби шығармашылық ойлау, шығармашылық педагогикалық қызметке ішкі ынталандыру, дəстҥрлі емес жеке көзқарас, қиял жəне интуиция байлығы.

6-сурет. К.С.Станиславский жҥйесінің негізгі принциптері

Сол сияқты шығармашылық қҧпиясы да тҥпсіз жəне тҥсіну қиын¹. Шығармашылық проблемасы – адами болмыстың аспектілерінің бірі, себебі тҧлға, Н.А. Бердяевтің пікірі бойынша, барлық уақытта «жасампаз» ретінде көрінеді, шығармашылықсыз Тҧлға болмайды, шығармашылық іс жҥзінде адами қызметтің барлық тҥрлерін тізіп өтеді.

Қызметтің, соның ішінде шығармашылық қызметтің сипаттары, осы немесе басқа проблеманы шешу барысында бір уақытта көрінбейді, тҥрлі ҥйлесімдікте жəне тҥрлі кҥшпен көрінеді.

Шығармашылық өзінің тҥрі бойынша əртҥрлі : зияткерлік теориялық, көркем, техникалық. Ол қарқындылықтың тереңдігі жəне дəрежесі бойынша – басқа жолды қарапайым табу жəне міндеттерді шешу əдісінен бастап өзіндік ҥлгіні жасау немесе өзінің көркем шығармасын жасауға дейін тҥрлі болады. Білім беру ҥдерісінің шығармашылық элементтерімен толықтығы оны тартымды, қызықты етеді, бҧл деген өз кезегінде, таным ҥдерісіне белсенді - шығармашылық қатынасын қалыптастыруға ықпал етеді.

Бҧл ретте, М.О. Цукаваның пікірі бойынша, шығармашылық тың органикалық табиғатын адам-жасаушының табиғаты арқылы

қарастыратын К.С.Станиславскийдің жҥйесі ҥлкен көмек бере алады (6 сурет). Бҧл жҥйеде алғаш рет шығармашылықтың санадан тыс,

0. 
   Бердяев Н.А. Еркіндік философиясы. Шығармашылық мəні. — М., 1989
   

К.С. Станиславскийдің жҥйесі - актерлық шығармашылық туралы, сонымен бірге, объективті заңдылықтарға сҥйене отырып, қабілеттіктерді қалай өсіру, дамыту, сахналық қана емес, тҥрлі қабілеттіктерді дамыту туралы ғылым. Ол – шығармашылық

дамыту, студенттердің шығармашылық бастамасын қарқындату, олардың болашақ педагогикалық қызметте өздерін толық таныту болашақ маман тҧлғасының функционалдық қҧрамдастарын жəне кəсіби - шығармашылық даму қҧралдарын, атап айтқанда, əртістікті қалыптастыру, актерлық-сахналық біліктілікті меңгеруді зерттеу қажеттілігін қамтамасыз етеді.