Сабақ барысында берілген ақпараттарды белсенді қабылдау; оқытушының кеңесін негізге ала отырып, өз бетінше дайындалу

Жоспар:

2.Бағалы қағаздары бизнесi.

Банк қызметіндегі инвестициялаудың өзіндік ерекшелігі бар. Кең мағанада, банктің инвестиция – пайда табу мақсатында банктің ресурстарын орналастыруға бағытталған активтік операциялардың жиынтығы.

Ќазіргі нарыќтыќ экономиканыњ ќалыптасуы жаѓдаиында ±даиы µндіріс ќаржыны несиеге алып µркендеуімен ерекшеленеді. Оныњ ењ жарќын кµрнісі ќарыз міндеттемелерініњ кењ т‰рде аиналымда жүруі. Ќарыз міндеттемелерініњ кµптеген аныќтамалары бар. Олардыњ єрќаисысы ќарыз міндеттемесініњ єржаќтарын сипаттаиды. Солардыњ екі-‰шеуін ќарап µтеиік:

Ќарыз міндеттемесі – оны иемденушініњ басќалардыњ шаруашылыѓына несиеге аќша немесе м‰лік салып, сол ‰шін табыс алу ќ±ќын дєлелдеитін ќарыз алушыныњ берген зањды ќ±жат.Ќарыз міндеттемесі – ќарыз алу кезінде несие алушыныњ несие берушіге (кредиторѓа) беретін ќ±жаты.

• 
  Ќазыналыќ немесе ‰кімет Ќаржы министрлігі шыѓарѓан баѓалы ќаѓаздар. Б±л ќаѓаздар ењ бір сенімді ќаѓаздардыњ бірі. Себебі оныњ тµлемін ( µтелуін ) мемлекеттік бюджеттіњ ќаржысы ќамтамасыз етеді. Б±л баѓалы ќаѓаздардыњ кµп тараѓын т‰рлері – ќазыналыќ вексельдер мен ќазыналыќ облигациялар. Мемлекеттік меншіктегі кєсіпорындар кµбіне облигация т‰ріндегі баѓалы ќаѓаздарды шыѓарады.
  
• 
  Жергілікті єкімшіліктер мен олардыњ меншігіндегі кєсіпорындардыњ баѓалы ќаѓаздары. Олардыњ тµлемін ќамтамасыз ететін жергілікті салыќтар мен істіњ наќты жобасына ‰кіметтіњ берген дотациясы.
  
• 
  Ќаржы институттары мен корпорацмялардыњ, яѓни ашыќ т‰рдегі акционерлік ќоѓамдардыњ акция жєне облигация т‰ріндегі баѓалы ќаѓаздары. Олардыњ µндіріс, ќ±рылыс, сауда, жол ќатынасы кєсіпорындарымен ќатар коммерциялыќ банктер, саќтандыру жєне инвеститциялыќ компаниялар, зейнет аќы ќорлары шыѓарады.
  
• 
  Банктердіњ баѓалы ќаѓаздары – олар депозиттік сертификаттар (салым ќ±жаты),чектер жєне б±ларданда басќа банктіњ µзініњ ќарыз міндеттемелері.
  
• 
  Кєсіпкерлердіњ баѓалы ќаѓаздары – олар коммерциялыќ вексельдер, фьючерстік шарттар жєне басќа коммерциялыќ ќаѓаздар.
  

• 
  Иннвестициялық саясаттың басты мақсаты;
  
• 
  Баланс активі мен пассивіндегі квазиинвестициялық операциялардың шегін (үлесін) анықтау;
  
• 
  Иннвестициялық операциялардың сапасы үшін жетекшілер мен атқарушылардың жауаптылығы;
  
• 
  Инвестициялардың құрамы мен құрылымы;
  
• 
  Бағалы қағаздардың сапасының деңгеиінің және өтеу мерзімінің тиімділігі;
  
• 
  Инвестициялар портфелінің диверсификциялануына қоиылатын негізгі талаптар;
  
• 
  Портфельдің құрамына түзетулер енгізу механизмі;
  
• 
  Сақтау тәртібі және сақтандыру механизмі;
  
• 
  Пайдалар мен зияндардың есебі;
  
• 
  Компьютерлік қамсыздандыру бағдарламалары.
  

Бағалы қағаздар бизнесіндегі андерраитинг – бұл бағалы қағаздарды сатудан ешқандаи да төменгі ақшалаи қаражаттың келіп түспеитіндігі туралы эмитентке кепілдік беруді білдіреді. Мұндаи жағдаида эмитент қор құндылықтарын орналастыру жоспарын құрады. Банктердің инвестициялық операциясы бағалы қағаздармен жасалатынн операцияларды сипаттайды. Банктік инвестициялық операция жүргізетін бағалы қағаздары екі топқа бөлінеді: қор (акция, обьлигация) және коммерциялық бағалы қағаздар ( коммерциялық вексель, чек, қоймалық, кепілдік кәуліктер).

Қор бағалы қағаздарының өзінің екі екі негізгі топқа бөлінеді:

1. 
   мемлекеттің бағалы қағаздары;
   
2. 
   мемлекеттік емес (корпоративтік) бағалы қағаздар.
   

Банк қызметіндегі инвестиция

Банктердің инвестициялық саясаты

Банктің инвестициялық саясатының бағыттары

Корпоративтік баѓалы ќаѓаздар

Студенттердің үй тапсырмалары.

Андерраитинг

Банктердің инвестициялық операциясы

1. Банктің есеп айырысуы

2. Есеп айырысу операциялары
3. Есеп айырысу операцияларының жіктелуі

4. Есеп айырысу операцияларының түрлері

7. Есеп айырысу операциялары жүйелік белгілеріне байланысты жіктелуі

8. Есеп айырысу операциялары тәсілдік белгілеріне байланысты жіктелуі

14-тақырып. Банктік шотты ашу және құжаттау

Жоспар:

1. 
   Банктік шотты ашу тәртібі
   

Есеп айырысу-кассалық операциялар негізінен клиенттердің банктердегі ашқан ағымдық және басқа да шоттар арқылы жүзеге асады.

Қазіргі кездегі екінші деңгейдегі банктерде шоттар ашу тәртібі 1998- жылғы 29-маусымдағы “Ақшалай төлемдер мен аударымдар туралы” ҚР заңына және 2000-жылғы 2-маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының №266 бекітілген “ҚР-ның банктеріндегі клиентердің банктік шоттарын ашу, жүргізу және жабу тәртібі туралы” нұсқаулықта көзделген.Осы нұсқаулыққа сайкес банктерде ашылатын шоттар мынадай түрлерге бөлінеді: ағымдағы, жинақ және корреспонденттік.

Жоғардағы ережеге сәйкес, ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктерді шот ашу мынадай құжаттар талап етіледі:

І. Резидент-заңды тұлғалар үшін:

• 
  Жарғысының көшірмесі (нотариалды куәландырылған);
  
• 
  Статистикалық карточка;
  
• 
  Мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктіңкөшірмесі;
  
• 
  СТТН көшірмесі;
  
• 
  Филиалдар мен өкілеттік үшін, резидент-заңды тұлғаның басшыларына берілген сенім-хаттың көшірмесі;
  
• 
  Мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер үшін ҚР Қаржы Министрлігінен рұқсат қағаз;
  
• 
  Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка (нотариалды куәландырылған, 3 дана);
  
• 
  Қол қоюшы тұлғаларға арналған бұйрықтың көшірмесі мен олардың төлқұжаттары мен СТТН;
  
• 
  Банктік шот ашу туралы өтініш;
  
• 
  Банктік шот ашу туралы келісім-шарт;
  

• 
  Мемлекеттік немесе орыс тілінде дайындалған Филиал немесе өкілеттік туралы ереженің көшірмесі (нотариалдық куәландырылған);
  
• 
  Статистикалық карточка;
  
• 
  Мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің көшірмесі;
  
• 
  СТТН көшірмесі;
  
• 
  Филиалдармен өкілеттік үшін, бейрезидент-заңды тұлғаның олардың басшыларына берілген сенімхаттың көшірмесі;
  
• 
  Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка (нотариалды куәландырылған) 3 дана;
  
• 
  Жеке куәлігі (көшірмесі) ;
  
• 
  Банктік шот ашу туралы өтініш;
  
• 
  Банктік шот ашу туралы келісім-шарт;
  

• 
  Мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің көшірмесі;
  
• 
  СТТН көшірмесі;
  
• 
  Жерді пайдалануға жер бөлімшесін беру туралы құжаттың көшірмесі (нотариалды куәландырылған) 3 дана;
  
• 
  Жеке куәлігі (көшірмесі);
  
• 
  Банктік шот ашу туралы өтініш;
  
• 
  Банктік шот ашу туралы келісім-шарт;
  

• 
  Жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің көшірмесі;
  
• 
  СТТН көшірмесі;
  
• 
  Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка (нотариалды куәландырылған) 3 дана;
  
• 
  Жеке куәлігі (көшірмесі);
  
• 
  Банктік шот ашу туралы өтініш;
  
• 
  Банктік шот ашу туралы келісім-шарт;
  

• 
  ҚР Сыртқы істер министрлігінен берілген, оның аккредитациясын растайтын құжаттың көшірмесі;
  
• 
  Қол қоюжәне мөр басу үлгісі бар карточка (нотариалды куәландырылған) 3 дана;
  
• 
  Жеке куәлігі (көшірмесі);
  

• 
  Банктік шот ашу туралы өтініш;
  

• 
  Банктік шот ашу туралы келісім-шарт.
  

Банктің есеп айырысу формаларын реттеу

Банктік шотты ашу тәртібі

Банктік шот ашу құжаттары

Студенттердің үй тапсырмалары.

Жеке кәсіпкерлер үшін банктік шот ашу құжаттары

Жоспар:

2. 
   Есеп айырысу құралдары
   

Салық және кеден органдарынан келіп түскен инкассалық өкім соммасы аударушыны шотындағы қаражат көлемінде төленуі мүмкін, яғни қаражат көлемі толық жетпеген жағдайда, сол құжаттын келесі беті не жартылай төленді деген белгі қойылуңа тиіс. Қалған сомма қаражаттың шотқа түсуіне қарай төленеді. Тек қана соттың шешімін келетін инкассалық өкімдер шотта қаражат соммасы жеткілікті болѓан жағдайда төленеді, керісінше жағдайда ол шоттағы қаражат қозғалысына тиым салынады. Мұндай төлем құжаттары басқа құжаттарға қарағанда кезектен тыс төленуге тиіс.

Инкассалық өкім – заң актілерінде көзделген жағдайда ақшаны жөнелтушінің келісімінсіз, оның банк тік шотынан ақшаны алу үшін пайдаланылатын төлем құжаты

Инкассалық өкім салық және кеден органдарына төленбеген төлемдерді талап ету жағдайында қолданылады. Мүндағы салық және кеден органдарының инкассалық өкімінен басқасы міндетті түрде соттың шешімдері, бұйрығы, қарары және қаулысы бойынша берілетін орындау парағымен бірге жүреді.

Инкассалық өкімде төлемнің тағайындалуы ақшаны аударушығың банктік шотынан, оның келісімсіз ақшаны алуға құқық беретін заңды актіге сілтеме көрсетіледі.

Чек заңды түрде бекітілген ақшалы құжат. Ол қаржы институтындағы ағымдағы есепшот иесінің чек иесіне көрсетілген соманы төлеуін талап еткен жарлығы. Чек төлем айналымын тездету мақсатында шығарылады. Ағымдағы шот иесі шоттағы сома көлемінде көптеген чектер толтырылуына құқы бар.

Чектер бірнеше түрге бөлінеді:

• 
  Атаулы чек тер. Оны чек Беруні белгілі бір адамның аты-жөні көрсетіліп толтырады. Ондай чектерді екінші кісіге индоссментпен беруге болады.
  
• 
  Ордерлі чек тер. Олар жеке немесе заңды тұлғаларға толтырылады. Ордерлі чекті басқа кісіге индоссаментпен беруге болады.
  
• 
  Иесі ұсынушы чек тер. Олар бойынша көрсетілген сома чек ұсынушыға төленеді. Ондай чектерді ешқандай жазумен көрсетпей-ақ бір кісіден екіншіге беруге болады.
  

• 
  Чекті белгі яғни құжат текістісінде чек деген белгі болуы шарт;
  
• 
  Ордерлер чек тер. Олар жеке немесе заңды тұлғаларға тапсырылады. Ордерлер чекті басқа кісіге индоссаменьпен теруге болады.
  
• 
  Исі ұынушы чек тер. Олар бойынша көрсетілген сома чек ұсынушыға төленеді. Ондай чектерді ешқандай жазумен көрсетпей-ақ бір кісіден екіншіге беруге болады.
  

• 
  Чекті белгі яғни құжат текістісінде чек деген белгі болуы шрат.
  
• 
  Чекті өтейтін төлеуші яғни банктің аты;
  
• 
  Төлем оны яғни банктің оналасқан жері;
  
• 
  Чек те көрсетілген соманы төлеу жөнінде жарлық;
  
• 
  Чек берген уақыт және орны;
  
• 
  Чек берушінің қолы.
  

Чекті есеп айырысу барысында төлем құралы ретінде заңды және жеке тұлғалар пайдалана алады. Чек арқылы есеп айырысудың қолайлылығы мынада:

• 
  егерде төлеуші тауарды алғанға дейін төлегісі келмей, ал жабдықтаушы төлеуге кепі бергенше тауарын жібергісі келмеген жағдайда;
  
• 
  сатушы белгісіз болван жағдайда.
  

Аталған ережеге сәйкес чек тер төмендегідей түрлерге бөлінеді:

• 
  Кепілденген чек – чек берушінің банкіндегі шотындағы қаражаттың көлеміне байланыссыз чек те көрсетілген соманы төлеуге қызмет көрсетуші банктің беретін кепілін көрсететін чек;
  
• 
  Кепілдендірілмеген чек – чек беруші банктің кепілдігі көрсетілмеген чек;
  
• 
  Қамтамасыз етілген чек – банкке алдан ала салған депозит пен қамтамасыз етілген чек;
  
• 
  Қамтамасыз етілмеген чек – депозит пен қамтамасыз етілген чек.
  

Чектің өзіне тән төмендегідей көрсеткіштері болады:

1. 
   «чек» деген атауы;
   
2. 
   чек номері мен сериясы;
   
3. 
   Чектің қызмет ету мерзімі;
   
4. 
   Чек берушінің СТТН-і;
   
5. 
   чек берушінің аты-жөні;
   
6. 
   Санмен және жазбаша түрде көрсетілген сомасы, күні, айы, жылы, чек берген жері және чек берушінің қолы мен мөрі;
   
7. 
   Чек ұстаушының аты-жөні;
   
8. 
   Чек ұстаушының СТТН-і;
   
9. 
   Чек төлеуге міндетті чек беруші банктің атауы;
   

11. «Бұйрық бойынша төлеңіз» кестесі;

12. «Төлемнің тағайындалу» кестесі:

13. Чекті төлем ретінде қабылдағаны туралы чек ұстаушының белгі соғатын орыны;

Чектер қолма-қолсыз төлемдерді жүзеге асыру және қолма-қол ақша алу үшін пайдаланылады. ҚР-да чек пен есеп айырысу тек қана ұлттық валютада жүзеге асады. Банктен қолма-қол ақшалар алуға арналған чектің түріне ақшалай чек жатады. Мұндай чектің түрін Ұлттық банктің бекітілген формасында 2003 жылдың 1 қаңтарына дейін екінші деңгейдегі банктер өздерінің клиенттеріне беріп келсе, бүгінгі күні кез келген коммерциялық банк өзінің формасында чекті шығарып отыр. Чекті пайдалану банктен алатын чектік кітапша негізінде іске асады. Чек алу үшін шот иесі банкке чек тік кітапша алуға өтінішін жасайды.

Бақылау сұрақтары.

Есеп айырысу құралдары

Чек- төлем құралы

Чектiң түрлерi

Домицилиант және аккредитив

Студенттердің үй тапсырмалары.

Төлем тапсырмалары

3. Банкаралық есеп айырысу

4. Банкаралық заемдар

5. Депозиттер

6. Бағалы қағаздар

7. Лицензия

8. Депозиттік шоттар

16-тақырып. Кассалық операцияларды ұйымдастыру жолдары

Жоспар:

Кассирдің міндеті

Касса жұмысын ұйымдастыру, яғни клиенттерге кассалық операциялар бойынша қызмет көрсету және қолма- қол ақшаны өңдеу үшін банктерде мынадай бөлімшелер болуы тиіс:

Кіріс кассасы;

Шығыс кассасы;

Кіріс – шығыс кассалары;

Қайта санау кассасы;

Кешкі касса;

Сыртқа шығатын касса.

Банк кассасына клиенттерден қолма – қол ақшаларды қабылдау және оларды ағымдық және корреспонденттік шотт ар бойынша есепке алу төмендегідей кіріс кассалық құжаттар көмегімен жүргізіледі:

Қолма- ақшаны салатындығының хабарламасы;

кіріс кассалық ордер бойынша.

Басқа да құндылықтарды қабылдау баланстан тыс ордерлер арқылы рәсімделеді.

ҚР – ғы екінші деңгейдегі банктер өздерінің кассалық операцияларын 1999 жылы 15 қарашада Ұлттық банктің Басқармасының қаулысымен бектілген «ҚР екінші деңгейдегі ббанктерде кассалық операцияларды жүргізу» ережесіне сәйкес жүзеге асырады.

Осы ережеге сәйкес, кассалық операция – бұл құндылықтарды қабылдау, байта санау, майдалау, айырбастау, беру, сорт тау, орау және сақтаумен байланысты операцияны білдіреді.

Кассадағы қолма-қол ақшаны өткізу үшін клиент кіріс кассалық құжатты толтырады және оған қосымша бетте кассаға өткізілетін банкнота мен монеталардың тізімін жасап, онда олардығ номиналдарын, санын сондай-ақ банкноталар мен монеталардың жалпы сомасы санымен және жазбаша түрде көрсетіледі.

Операциондық жұмыскер кіріс кассалық құжаттың дұрыс толтырылғандығын тек середі де құжаттарды бақылаушы-бухғалтерге тапсырады.Ол бұл құжатта көрсетілген соманы кассалық журналға жазады.

Бақылаушы-бухгалтер, кассалық құжатты алғаннан соң, ондағы операциондық жұмыскердің қолын қол қойылған үлгімен салыстырып, қолма-қол ақшаны салу туралы хабарламадағы санмен және жазба түрінде көрсетілген соманың сәйкестігін тексеріп, қолын қояды да ол кіріс кассалық құжатты кассирге тапсырады.

Бақылаушы-бухгалтер болмай қалған жағдайда, банктегі бұйрыққа байланысты, оның міндеті кассирге жүктеледі.

Кассир кіріс кассалық құжаттарды тексеріп болғаннан соң клиентті шақырып, одан банкноталар мен монеталарды санап қабылдап алады.

Қабылдау барысында касирдің үстелінде тек қана қолма-қол ақшаны тапсырушының ақшалары болуға тиіс.

Қолма-қол ақшаны қабылдап алғаннан кейін, кассир қабылдаған соманы, кіріс кассалық құжатындағы сомамен салыстырады, сома сәйкес келген жағдайда кассир кіріс кассалық құжатқа қолын қойып, түбіртекке «Кіріс кассасы» деген мөр басып, оны ақшаны тапсырушыға береді.

Егер қолма-қол ақшаны тапсырушының тапсырған сомасымен кіріс кассалық құжатындағы сомасы арасында сәйкессіздік анықталса, сондай-ақ күмәнді ақша белгілерінің барлығы айқындалса, онда кассир бастапқы құжатты сызып тастап, оның келесі беті не ұсынылған соманы көрсетіп, жазады да өзінің қолымен оны куәландырып, клиентке түбіртекті береді. Ал, кіріс кассалық құжаттар операциондық жұмыскерге қайтарылып, онда нақты өткізілген қолма-қол ақша сомасына байта рәсімделіп, бақылаушы бухгалтерге қайтарылады, ол кассалық журналдағы көрсетілген соманы сызып тастап, қайтадан жаңа соманы жазады.

Күмәнді ақша белгілерін кассир, касса меңгерушісінің және клиенттің қатынасуымен ақша белгілерін сараптамаға қабылдау туралы екі данада акті жасайды. Актіде: күні, сондай ақшаны анықтаған кассирдің аты- жөні, клиенттің аты-жөні, банкноталардың номиналдары, серияларымен нөмірлері, сондай- ақ ақша белгілерінің жарамсыздық сипатының белгілері көрсетіледі және бұл актіге кассир, касса меңгерушісі және бас бухгалтер қолдарын қойып банктің мөрі басылады. Актінің бірінші данасы банкте қалдырылып, екіншісі клиентке беріледі. Алынған күмәнді ақша белгілері Ұлттық банктің тиісті бөлімшелеріне сараптамаға жіберіліп, олардың жарамдылығы анықталған жағдайда, клиентке басқа ақша белгілері айырбасталып бері леді.

Банк клиентінің ағымдық және корреспонденттік шотынан қолма-қол ақшаны беру мынадай құжаттар арқылы жүзеге асырылады:

ақшалай чек пен;

шығыс кассалық ордермен. Басқа да құндылықтарды беруде баланстан тыс ордерлер рәсімделеді.

Бақылау сұрақтары.

Банктегi кассалық қызмет

Кассалық операцияларды ұйымдастыру

Касса жұмысын ұйымдастыру

Кассирдің міндеті

Студенттердің үй тапсырмалары.

Кассалық жұмыстың орындалуы