Лексика – грамматикалық тапсырмалар

Біз ұзақ әңгімеле...тік. Қошта...арда көзімізге жас ал...тық.Бұрын хат жаз...ып тұрғанбыз. Көр...пегелі көп болған.

минут, сағат бір сағат бойы

күн, түн, кеш, таң күні бойы, түні бойы, кеш бойы, сәскеге дейін (целое утро), күнімен, түнімен

сейсенбі, сәрсенбі бүкіл сейсенбі, бүкіл сәрсенбі

апта апта бойы, бүкіл апта, екінші апта бойы

ай, сәуір ай бойы, бүкіл апта бойы, бүкіл сәуір бойы

қыс, көктем, жаз, күз қыс бойы, көктем бойы, жаз бойы, күз бойы, бүкіл күз бойы

жыл жыл бойы, бүкіл жыл бойы, бірінші жыл, ұзақ жыл

сағат төрт сағат бойы

ай, жыл, ғасыр бүкіл айлар, ұзақ жылдар бойы, ғасыр бойы

екі, үш, төрт жыл соңғы үш жылда, бүкіл жыл бойы, өмір бойы, бүкіл жол бойы, барлық каникул бойы, бүкіл сабақ бойы
5-тапсырма. Мағынасына сәйкес мезгілдік конструкцияны таңдап алып, сөйлемді толықтырыңыз: соғыс бойы, бір жарым сағат, ұзақ жылдар, түні бойы, жол бойы, күні бойы, бүкіл қыс, қыс бойы, кеш бойы, өмір бойы.

Спектакль ... болды. ... театрдан үйге дейін үнсіз келдік. ... мен кітапханада отырдым. ... олар бір-бірін жақсы көрді. Ол оның хаттарын майданнан ... күтті. Хат тоқтап қалған соң, олар ... бір-бірі туралы ештеңе білмеді. Ол оны ... сүйіп өтемін деп уәде берген. ... ол жылап отырды.

Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Германия Федеративтік Республикасына ресми сапармен барды. Сапар барысынде екі ел арасындағы саяси әрі экономикалық байланыстарды жоғары деңгейде дамыту бағытындағы бірқатар мәселелер қамтылды.

Бұл азат Қазақ елі Президенті Нұрсұлтан Әбішұлының Германияға жетінші сапары. Қазіргі таңда екі ел арасында тығыз сауда-экономикалық қарым-қатынас орнаған. Германия Қазақстанның батыс Еуропа аймағы мен Еуропа одағындағы сенімді әріптесі болса, Қазақ елі Германияға Энергия көздерін тасымалдауда жетекші мемлекет.

Бүгінде бұл ел ең ірі донор мемлекет болып табылады. Былтыр екі елдің өзара сауда айналымы ұлғайып, ақшаға шаққанда 3,5 миллиард доллардан асқан.

2009 жылғы сапарында Қазақстан басшысы Германияның сол кездегі Федералдық президенті Хорст Келермен және Канцлер Ангела Меркельмен кездесіп, келіссөздер жүргізген болатын. Осы кездесулер Қазақстан мен Германия арасындағы кейінгі байланыстардың тығыз дами түсуіне айрықша серпін берді.

2010 жылы ГФР-дің Федералдық Канцлері Ангела Меркель Қазақстанға тұңғыш ресми сапармен келді . ҚР Президенті Нұрсұлтан Назарбаевпен кездесу барысында екіжақты байланыстар тереңдей түсті. Ангела Меркель Қазақстанға ЕҚЫҰ-ның Астана Саммитіне қатысу үшін келген.

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Германияға сапары Федералдық сыртқы істер министрі Гвидо Вестервеллемен кездесуден басталды. Сондай-ақ ҚР Президенті Н.Назарбаев Германияның сыртқы істер жөніндегі саясаты атты ғылыми-зерттеу институттың директоры Ж.Шнайдермен, ГФР-дің бұрынғы вице-канцлері және сыртқы істер министрі болған Ганс-Дитрих Геншермен кездесті. Берлинде Еуразиялық клубының ашылуы салтанатына қатысып, сөз сөйледі. ҚР Президенті Нұрсұлтан Назарбаев өз сөзінде Қазақстан мен Германия арасындағы ынтымақтастық қарқынды дамып келе жатқанын атап өтті. Еуразиялық клубының ашылуы оның Еуразия туралы идеясына жауап беретінін және Еуропа мен Орталық Азия арасындағы ынтымақтастықтың тиімді жолын іздестіруге бағытталғанына ерекше тоқталды.

Германияның бұрынғы Вице-канцлері және Сыртқы істер министрі Ганс-Дитрих Геншер Құттықтау сөзінде Қазақстан Президентінің қазіргі заманғы мемлекетті құрудағы зор рөлін ерекше бағалады. Ол Берлин Еуразиялық клубының құрылуы екі елдің бір-біріне жақындай түсуі үшін жаңа мүмкіндіктер беріп қана қоймай, сонымен бірге Қазақстан Республикасының халықаралық аренадағы беделінің өсуіне себепші болатынына сенім білдірді.

Барлық жобалар Қазақстан аумағында алдыңғы қатарлы неміс білімі мен технологиясы қолданылатын шамамен 30 жаңа өндіріс орнын құруды қарастырады.

Екі ел арасында дипломатиялық қарым-қатынасы барысында Елбасының немістің іскер топ өкілдерімен кездесуі қазақ-неміс бизнес қатынастарына тың серпін берері хақ. Германия экономикасының Шығыс комитетінің аймақтық директоры Райнер Линдир: – 2012 жыл – екі ел қарым-қатынасының жаңа кезеңге көшетін жылы болады деп ойлаймын. Себебі, Қазақстанда оларды қызықтырған жаңа мүмкіндіктер көп,– деген пікірін білдірді.

Қазіргі таңда 1200 компания Қазақстанда табысты жұмыс істеуде. Қазақ-неміс қарым-қатынасының тереңдей түсуін – Қазақстан мен Германия мемлекеттері үшін де әлемдік аренада дипломатиялық достықтың ерен үлгісі ретінде бағаланды десек қателеспейміз.

Еске түсірейік:

Келер шақ

Ауыспалы болжалды мақсатты

Ет+ а, е, й + ж.ж. –ар, -ер, -р -мақ, -мек,

- бақ,

-бек, - пақ, -пек

Лексика – грамматикалық тапсырмалар

1 -тапсырма. Мәтіннен келер шақтағы етістікті табыңыз.
2 тапсырма. Сөз тіркестерінен келер шақтағы сөйлемдерді құрастырыңыз.

Сауда айналымы, өтпелі кезең, инвестиция тарту, жаңа серпін, банқротқа ұшырау, әлемдік деңгей, нақты шаралар, мүше болу, емшілік қызметі, тиімді әріптестік.

Поддержание общественной безопасности и порядка – центральная задача государства. В Германии ее выполнение возложено на органы земель и федерации.

ФРГ поддерживает дипломатические отношения почти со всеми странами мира. 3 октября 1990 года были реформированы вооруженные силы бывшей ГДР. Бундесвер подчиняется политическому руководству. Верховный федеральный суд находится в г. Карлсруэ.
АЛТЫНШЫ САБАҚ
Лексикалық тақырып: Ахмет Байтұрсынұлы- реформатор ғалым
Граматикалық тақырып: Көмекші есімдер.
Мақсаты:. Қазақ әдебиеті мен әдебиеттану ғылымының, тіл білімінің атасы, ұлы түрлендіруші-реформаторы А. Байтұрсыновтың ғылыми еңбектері туралы мәлімет беру. Көмекші есімдерге байланысты жаттығу жұмыстарын орындай отырып, мәтінмен байланыстыру. Мәтін негізінде студенттердің сөздік қорларын молайту, лексика-грамматикалық тапсырмалар арқылы сөйлеу дағдыларын қалыптастыру.
Ахмет Байтұрсынұлы- реформатор ғалым
Ахмет Байтұрсынұлы (1873-1938) Халықтың зердесіне сәуле түсіріп, санасын оятқан реформатор-ғалым Ахмет Байтұрсынұлы еді.

Қазақ әдебиеті мен әдебиеттану ғылымының, тіл білімінің атасы, ұлы түрлендіруші-реформаторы атанған ол өзінің алдындағы Шоқан, ЬІбырай, Абайлардың ағартушылық, демократтық бағыттарын жалғастыра отырып, өз заманындағы тұтас бір зиялы қауымның төлбасы болды.

Ахмет Байтұрсынұлы 1873 жылы 18 қаңтарда қазіргі Қостанай облысының Торғай өңіріндегі Сартүбек деген жерде дүниеге келеді..

Табиғатынан зерек әрі талапты бала Ахмет 1882-1884 жылдары көзі ашық ауыл адамдарынан сауатын ашып, хат таниды да, кейін жақын маңдағы ауыл мектебінде оқиды. 1891-1895 жылдары Орынбордағы мұғалімдер даярлайтын мектепте білім алады.

Ахмет Байтұрсынұлы 1895 жылдың 1 шілдесінен өзінің мұғалімдік, ұстаздық қызметін бастайды. 1895-1897 жылдары Ақтөбе, Қостанай, Қарқаралы уездерінде ауылдық, болыстық мектептерде, екі сыныптық училищелерде сабақ береді.

Мұғалім бола жүріп ол қоғамдағы болып жатқан құбылыстарға, әлеуметтік өмірге үңіледі. Халыққа білім берудің жолдарын, қазақ тілі мен әдебиетінің мәселелерін зерттеу мүмкіндіктерін қарастырады. Көп кітаптар оқиды, өз бетімен ізденеді. Әдебиетпен айналысады, өлең-жырларын жазады, ауыз әдебиетінің үлгілерін жинайды, оқулықтар мен оқу құралдарын әзірлейді.

1913-1918 жылдары өзі ұйымдастырған "Қазақ" газетінің редакторы бола жүріп, кең ауқымды әлеуметтік істер атқарады. Газет бетінде халық өмірінің аса күрделі мәселелерін көтереді. Елді оқу-білімге, ілгері ұмтылуға шақырады.

1917 жылғы Қазан төңкерісінен кейін қоғамдық өмірге белсене араласқан Ахмет Байтұрсынұлы қазақ жұртының тәуелсіз мемлекетін құруды мақсат еткен Алаш қозғалысы көсемдерінің бірі болады.

Кейінірек Қазақстанның тұңғыш халық ағарту министрі, Қазақстан академиялық орталығының жетекшісі, Алматыдағы, Ташкенттегі жоғары оқу орындарының профессоры қызметтерін атқарады.

Алаш қозғалысының көсемінің шығармалары тәуелсіз Қазақстан жағдайында ғана жарық көрді, мұралары зерттеле бастады. 1988 жылы ақталғаннан кейін А.Байтұрсынұлы шығармаларының жинағы (1989), "Ақ жол" кітабы (1991) жарық көрді.

Ірі қоғам қайраткері Ахмет Байтұрсынұлының артында аса мол әдеби, ғылыми еңбектер қалды. Ол өз заманында әрі ақын, әрі аудармашы, әрі ғалым ретінде танылды. Ахметтің 1909 жылы Петербург қаласында "Қырық мысал" деген атпен жарық көрген алғашқы кітабына негізінен орыс мысалшысы И.Крыловтан аударған аударма мысалдар жинақталды.

Ол қазақ тілі мен әдебиетінің әр түрлі мәселелеріне арнап көптеген мақалалар жазды. Ахмет Байтұрсынұлы қазақ тілінің ұлы түрлендіруші-реформаторы, теоретигі әрі қазақ тілі білімі саласына орасан зор еңбек сіңірген көрнекті ғалым болды. Ол араб әріптерінің негізінде төте жазу үлгісін, яғни қазақтың төл әліпбиін жасады. Өзінің "Оқу құралы" (1912), "Тіл құралы" (1914), "Әліпби" (1924), "Жаңа әліпби" (1926) тәрізді кітаптарында қазақ тілінің ғылыми, теориялық және әдістемелік мәселелерін кеңінен талдап берді. Қазақ тіл білімінде терминдер жүйесін қалыптастырды.

Қазақ тілі грамматикасындағы ұғымдар мен категорияларға жаңаша әрі дәл анықтамалар берді.

Ахмет Байтұрсынұлының үш бөлімнен тұратын «Тіл – құрал» атты оқулығының фонетикаға арналған бөлімі 1915 жылы, морфологияға арналған бөлімі 1914 ж., синтаксис бөлімі 1916 жылдан бастап жарық көрді. «Тіл – құрал» – қазақ тілінің тұңғыш оқулығы. Оқулық қазіргі қазақ тілі оқулықтарының негізі болып қаланды. «Тіл – құрал» қазақ тіл білімінің тарау-тарау салаларының құрылымын жүйелеп, ғылыми негізін салған зерттеу. Оның тілдік ұғымдарға берген анықтамаларының ғылыми тереңдігі, дәлдігі қазіргі ғылым үшін өте маңызды. Ол тұңғыш төл граммат. терминдерді қалыптастырды. Мысалы, зат есім, сын есім, етістік, есімдік, одағай, үстеу, бастауыш, баяндауыш, пысықтауыш, шылау, сөз таптары, сөйлем, құрмалас сөйлем, қаратпа сөз, т.б. жүздеген ұлттық терминдерді түзді.

А.Құнанбаев 10 тамыз 1845 ж. қазіргі Семей облысының Шыңғыс тауларында туған. Абай Шығыс пен Батыс мәдениеті мен өркениетін жетік білген. Абай өлең жазуды 10 жасында бастаған. Оның шығармалары үш жүйемен өрбиді: бірі — өз жанынан шығарған төл өлеңдері; екіншісі — ғақлия (немесе Абайдың қара сөздері) деп аталатын прозасы; үшіншісі — өзге тілдерден, орысшадан аударған өлеңдері.

Абай өлеңдері түгел дерлік лирикадан құралады. Қысқа өлеңдерінде табиғат бейнесін, адамдар портретін жасауға, ішкі-сыртқы қылық-қасиеттерін, мінез-бітімдерін айқын суреттермен көрсетуге өте шебер. Қай өлеңінен де қазақ жерінің, қазақтың ұлттық сипатының ерекшеліктері көрініп тұрады. Ақыңның «Масғұт» және «Ескендір» поэмасы бар.

Абайдың қара сөздері (Ғақлия) - ұлы ақынның сөз өнеріндегі көркемдік қуатын, философиядағы даналық дүниетанымын даралап көрсететін классикалық стильде жазылған прозалық шығармасы. Жалпы саны қырық бес бөлек шығармадан тұратын Абайдың қара сөздері тақырыбы жағынан бір бағытта жазылмаған, әр алуан. Абай өзінің қара сөздерінде шығарманың ажарына ғана назар аударып қоймай, оның тереңдігіне, логикалық мәніне зор салған.

Сөйтіп көркемдік шеберлік пен ғылыми зерделік арқылы көркемдік сана мен философиялық сананы ұштастырады. Абайдың қара сөздеріндегі гуманистік, ағартушылық, әлеуметтік ойлары дін туралы пікірлерімен бірігіп, тұтас бір қазақ халқының философиялық концепциясын құрайды. Абайдың кара сөздері сондай-ақ жалпы адамзат баласына ортақ асыл сөзге айналды.

Абай – аудармашы. Ол "Онегиннің сипаты," "Татьянаның Онегинге жазған хаты," "Онегиннің Татъянаға жауабы," "Онегин сөзі," "Онегиннің Татьянаға жазған хаты," "Татьянаның сөзі," "Ленскийдің сөзінен" және "Онегиннің өлердегі сөзі" - деп жеке-жеке сегіз шығарма етіп аударған. Абай орыс тілін тамаша меңгерді. Мұның өзі оның орыс ақыны М. Лермонтовтың бірқатар өлеңін қазақ тіліне аударуына мүмкіндік берді. Атап айтқанда,Абай М.Ю. Лермонтовтың «Шайтан» («Демон»), «Дұға» («Молитва»), «Қанжар», «Жолға шықтым бір жым-жырт түнде жалғыз», «Жалау» («Жалғыз жалау жалтылдап»), «Теректің сыйы» («Асау Терек долданып, буырқанып») сияқты өлендерін аударды. Абай А.С. Пушкиннің «Евгений Онегин» дастанының үзінділерін қазақы ұғымда жатық етіп еркін аударды. Абайдың Татьяна хатының сөзіне шығарған «Татьянаның қырдағы әні» қалың елдің сүйікті әніне айналды.Абай И.А. Крыловтың мысалдарын казақ тіліне аударумен де айналысты.

Ол қазіргі Шығыс Қазақстан облысының Абай ауданы жерінде 1897 жылы жиырма сегізінші қыркүйекте туған.

1922 жылы күзде Ташкенттегі Орта Азия университетіне тыңдаушы болып оқуға түседі.1924 – 1925 жылы Семейдегі мұғалімдер техникумына оқытушылыққа қалдырылды. Сонда жүріп «Таң» журналын шығарады. Онда «Кінәмшіл бойжеткен», «Қаралы сұлу», «Ескілік көлеңкесінде», «Жуандық» әңгімелері жарияланды.

1925 жылы Ленинградқа қайтып барып, оқуын жалғастырады. 1926 жылы жаз айында Семейге арнайы ғылыми экспедиция ұйымдастырып, оның материалдары негізінде жазылған «Әдебиет тарихы» монографиясы 1927 жылы кітап болып шығады. Ол «Қараш-Қараш оқиғасы» повесін, «Қилы заман» романын, «Хан Кене» пьесасын жазады. 1928 жылы Орта Азия мемлекеттік университетінің аспирантурасына қабылданды әрі Қазақ ағарту институтында сабақ берді.

«Абай жолы» – Мұхтар Әуезовтың әлемге әйгілі роман-эпопеясы. «Абай жолы» – қазақтың көркем прозасын классикалық деңгейіне көтеріп, әлем әдебиетіне көркемдік қуат әкелген үздік туынды. Әуезов өзінің роман-эпопеясында қазақ халқын, оның ұлттық дәстүрін барлық қырынан энциклопедиялық деңгейде жан-жақты ашып көрсетті. Әуезовтың «Абай жолы роман-эпопеясы әлемдік деңгейде: «ХХ ғасырдағы ең үздік шығармалардың бірі» (Луи Арагон) деген жоғары баға алды. Сондай-ақ бұл роман-эпопея қазақ халқын, қала берді бүкіл түркі әлемін дүние жүзіне танытқан ұлы шығарма ретінде де танылды.

«Абай жолында» қазақ қоғамының алуан түрлі топтары кең қамтылып, сан қырлы тұтас галерея жасалды. Онда қазақ халқының этнографиялық, діни, жалпы мәдени-танымдық дәстүрлері: жаз жайлауға көшу, құдалыққа бару мен той жасау, кісі өлімі мен аза тұту, ас беру, жұт, болыс сайлауы, дауға билік айту, аң аулау мен табиғат көріністері, т.б. бәрі бар. Роман-эпопеяның танымдық мәнімен бірге ұлттық әдебиет пен мәдениетті, ана тілін өркендетудегі рөлі зор болды. Алғашқы екі кітаптан тұратын «Абай» романы үшін жазушыға КСРО Мемлекеттік сыйлығы (1949) беріліп, төрт томдық «Абай жолы» роман-эпопеясы жарық көргеннен кейін ол Лениндік сыйлықтың лауреаты (1959) атанды. Эпопея дүние жүзі халықтарының бір жүз он алты тіліне аударылған. Ол екі жүз томдық «Әлем әдебиеті кітапханасы» топтамасында екі том болып басылды.

Мәдениеттің барлық салаларында ұлттық даралық сақталуы тиіс. Әсіресе тіл мәдениетін сақтау, ана тілін жақсы білу - әркімнің азаматтық борышы, қоғамда атқаратын қызметінің тірегі.

Халқымыздың қазіргі мәдени, рухани жағдайы, ана тілімізді, салт-дәстүрімізді дамытуға байланысты баспасөз бетінде неше түрлі мәселелер көтеріліп жатады.

Сондай мәселенің бірі – халқымыздың мәдени өмірінің тұтқасы болып келе жатқан мол мұрасы, ел байлығы – тілін байытқан үстіне байыта, толықтыра, көркейте түсу ішкі мүмкіншіліктерін аша түскенде ғана төл мәдениетіміздің өркен жаяры даусыз.

«Тіл мәдениеті дегеніміз – сөздерді дұрыс қолдану, сөйлеу үстінде оларды бір-бірімен қиюластырып, үндестіріп, дұрыс айту, емле мен тыныс белгілері ережелерін сақтап, сауатты жазу, тілдің ғасырлар бойы сұрыпталып келген, сөз зергерлері оюлап берген көркемдігі мен әсем өрнегін орнымен қолдану сияқты амал-әрекеттерді қамтиды.

Тіл мәдениеті дегеніміз – ғылым сөзімен айтсақ, лексикалық, грамматикалық, орфографиялық, орфоэпиялық, стилистикалық нормаларды ұстану, ол заңдылықтарды бұзбай, жетілдіре, орнықтыра түсу» - дейді ҚР ҰҒА корреспондент – мүшесі, профессор Р. Сыздықова. Тіл мәдениеті – тілдік норманың, тіл тәсілдерінің жетіліп, ширап даму дәрежесі. Тіл мәдениеті негізінен «сөз мәдениеті», сөзді орынды қолдану деген ұғымды білдіреді. Сөйлеу коммуникативтік қызмет атқарумен қатар, адамның ішкі өмірінің рухани байлығын жарыққа шығарып, жан сарайын танытады. Сөз адамның ой-өрісін, мәдени дәрежесін, ақыл-парасатын көрсетеді. Сондықтан да сөйлеу мәдениетіне қай уақытта болса да ерекше мән берілген, қай халық болса да қатты бағалаған. Сөйлеу мәдениеті сөз өнеріне де қатысты. Сөзге шешен адам мәдениетті, әрі шебер сөйлейді.

Тіл мәдениеті ғылымын ауызша сөйлеу мәдениеті және сөз қолдану – жазу мәдениеті деп бөлуге болады.

Дүниеде қазақ деген ұлт – біреу, демек оның ұлттық болмысы, салт-санасы мен әдет-ғұрпы да – жалпы қазаққа бірдей тән, оның ғажайып мол рухани қазынасы да бөліп-жаруға келмейтін ортақ қазына

Нұрсұлтан Назарбаев
Ұлттық дәстүр

Әрбір халық өзінің ұлттық дәстүрімен ерекше. Халықтың дәстүріне қарай оның мінезі, тарихы, дүниетанымы қалыптасады. Халықтық дәстүрдің жүздеген, мыңдаған жылдық тарихы бар. Сондықтан оны әбден сұрыпталған, жинақталған құндылықтардың жиынтығы деп санаймыз. Халықтың дәстүріне оның қоршаған ортасы, географиялық орналасуы, шаруашылығы әсер етеді.

Қазақ халқы ұлттық салт-дәстүрге бай халық. Халықтық салт-дәстүрлер сан ғасырлар бойы қалыптасқан ұлттық мәдениет. Дәстүр – белгілі бір ұлттың немесе халықтың ұрпақтан ұрпаққа беріліп отыратын, тарихи қалыптасқан, олардың әлеуметтік ортасында ұзақ уақыт бойы сақталып отырған әлеуметтік-мәдени құндылықтар жиынтығы. Ұлтымыздың тамаша дәстүрлері үлкенді сыйлау, қонақжайлылық, қайырымдылық, бауырмалдық, балажандылық, төзімділік, арлылық, т.б. жатады. Осы дәстүрлер біздің дербес халықтығымыздың сақталуына, тұтас ұлт ретіндегі ерекшеліктеріміздің айқын болуына оң ықпал етіп келеді. Дәстүр халқымыздың ғасырлар бойы өмір сүру тәсілдерінен, күнделікті әрекеттеріне сұрыпталған мәдениетіміздің үлкен бір бөлігі. Бабалардан бізге жеткен дәстүрлерде біздің халықтық болмысымыз, ұлттық мінезіміз, салт-санамыз айқын көрінеді.

Ғасырлар бойы ұрпақтан ұрпаққа жетіп келе жатқан ұлттық дәстүрлер сан алуан. Дәстүрлер іштей бірнеше салаларға бөлінеді. Мысалы: отбасылық дәстүрлер, маусымдық дәстүрлер, діни салттар, мерекелік дәстүрлер, тұрмыстық салттар. Ұлттық дәстүрімізді білу және оны сақтау баршамыздың перзенттік борышымыз. Себебі, дәстүр халықты ғасырлар бойы сақтап келген рухани тірегі. Әрине, ол заманына қарай өзгеріп, жаңғырып тұрады