Сабақ соңында студент қабілетті болады: Дəрілердің өнеркəсіптік өндірісін ұйымдастырудың негізгі қағидаларын зерттеу. ҚТ
Жақпа майларының құрылымдық-механикалық (реологиялық) сипаттамалары
жүктеу/скачать 4.65 Mb. Pdf көрінісі
|
| Жақпа майларының құрылымдық-механикалық (реологиялық) сипаттамалары.
Жақпа – бұл оңтайлы консистенцияны қамтамасыз ететін жəне белсенді заттардың толықтығына, бөліну жылдамдығына жəне сіңуіне əсер ететін тасымалдаушы-жақпа негізі бар белсенді заттардың күрделі кешені. В фармацевтикалық терминологияда "консистенция" сөзі реологиялық параметрлер кешенін білдіреді, атап айтқанда тұтқырлық, серпімділік, икемділік, тиксотропия. Тұтқырлық дегеніміз-сұйықтықтың сыртқы күштердің əсерінен оның бір қабатының екіншісіне қатысты қозғалысына төзімділік өлшемі. Құрылымдық жүйелердің тұтқырлығының температураға тəуелділігі əртүрлі жолдармен көрінуі мүмкін. Əдетте, температураның жоғарылауымен жақпа негіздерінің тұтқырлығы тез төмендейді. Жақпа өндірісінде қолданылатын жақпа негіздерінің жəне басқа қосалқы заттардың реологиялық параметрлері фармацевтикалық препараттың сапасын едəуір дəрежеде анықтайтын бір немесе басқа технологиялық процесті (араластыру, гомогенизация, дисперсия) орындау үшін қажетті өндірістік жабдықтың түрін таңдауда маңызды. Майларда қолданылатын белсенді жəне қосалқы заттардың кең ассортименті сапалы өнім алу үшін өндірісті ұйымдастыру кезінде ескеру қажет əртүрлі технологиялық əдістерді (балқыту, дисперсия, гомогенизация) қолдануды талап етеді. Жұмсақ дəрілік формалар үшін ең маңызды факторлар белсенді заттардың дисперсия дəрежесі, оларды негізге енгізу тəсілі, уақыты, жылдамдығы, температуралық режимі жəне компоненттерді араластыру тəртібі болып табылады. Мұның бəрі жақпаның реологиялық қасиеттеріне, біртектілігіне, сақтау тұрақтылығына жəне фармакотерапиялық тиімділігіне əсер етеді. Суспензия-сұйық дисперсиялық ортада таралған дисперсті фаза ретінде бір немесе бірнеше ұнтақталған ұнтақ заттардан тұратын сұйық дəрілік форма. Суспензиялар қолдануға дайын жəне суспензияларды дайындауға арналған ұнтақтар мен түйіршіктер түрінде шығарылады, оларға қолданар алдында су немесе басқа сұйықтық қосылады. Суспензиялардағы дисперсті фазалық бөлшектердің мөлшері 0,1-ден 1 мкм-ге дейін (жұқа суспензияларда) немесе 1 мкм-ден астам (өрескел дисперсті суспензияларда) болуы мүмкін. Қолдану əдісіне сəйкес суспензиялар жіктеледі: ішкі,сыртқы жəне парентеральды.Парентеральды қолдануға арналған суспензиялар денеге тек бұлшықет ішіне енгізіледі. Құрамында күшті жəне улы заттар бар суспензияларды дайындауға жол берілмейді, оларды дұрыс емес мөлшерлеу кезінде қолдану жағымсыз салдарға əкелуі мүмкін. Суспензиялар микрогетерогенді жүйенің дəрілік түрі ретінде тұрақсыз жүйелерге жатады жəне уақыт өте келе стратификацияланады. Қатты фазалық бөлшектердің шөгу (тұндыру) жылдамдығы олардың дисперсия дəрежесіне байланысты жəне Стокс Заңында көрінеді. Суспензиялардың тұрақтылығы шөгу жылдамдығының кері шамасы екенін ескере отырып, Стокс теңдеуін түрлендіруге болады: V= 1/VT = 18 ή Xd2 (ут-у)g мұндағы d-тоқтатылған бөлшектердің диаметрі; УТ-дисперсті фазаның тығыздығы; Дисперсиялық ортаның тығыздығы; g-ауырлық күшінің үдеуі; - дисперсиялық ортаның тұтқырлығы. Осылайша, суспензияның тұрақтылығы дисперсиялық ортаның тұтқырлығына тура пропорционал, тоқтатылған бөлшектердің диаметрінің квадратына, дисперсті фазаның тығыздығы мен дисперсиялық ортаның айырмашылығына жəне ауырлық күшінің үдеуіне кері пропорционал. Сондықтан кейбір шамаларға суспензиялардың максималды тұрақтылығына қол жеткізу бағытында əсер етуге болады. Алайда, берілген формула суспензиялардың тұрақтылығы тəуелді болатын факторлардың шамамен көрінісі ғана жəне фазалық интерфейсте болатын құбылыстардың бүкіл кешенін көрсетпейді. Бұл құбылыстар гетерогенді дисперсті жүйеде болатын гидрофильді немесе гидрофобты бөлшектердің сулану мөлшеріне де байланысты. Гидрофобты бөлшектер бір - біріне оңай жабысып, агрегаттар түзеді қабыршақтар, егер олар сумен жақсы суланбаса, тез шөгеді немесе қалқып кетеді-бұл құбылыс флокуляция деп аталады. Эмульсия-ішкі, сыртқы немесе парентеральды қолдануға арналған өзара ерімейтін жұқа дисперсті сұйықтықтардан тұратын біртекті дəрілік форма. Эмульсиялар дисперсті фаза мен дисперсиялық ортадан тұратын микрогетерогенді жүйелерге жатады. Эмульсиялардың екі негізгі түрі бар-судағы майдың дисперсиясы (м/в) жəне майдағы су (в/м). Оларды май фазасы ретінде дайындау үшін шабдалы, зəйтүн, күнбағыс, кастор, вазелин жəне эфир майлары, сондай-ақ балық майы, бальзамдар жəне сумен араласпайтын басқа сұйықтықтар қолданылады. Сонымен қатар, "бірнеше. дисперсті фаза тамшыларында дисперсті орта болып табылатын сұйықтық дисперсті болатын эмульсиялар. Композициялар мен эмульсия технологиясын жасау кезінде ингредиенттердің жалпы қасиеттерін, алу əдісін, реологиялық, электрлік жəне диэлектрлік қасиеттерін, сондай-ақ сақтау тұрақтылығын ескеру қажет. Физикалық тұрақтылық мəселесі орталық болып табылады эмульсия технологиясы. Эмульсияның тұрақсыздығының бірнеше түрі бар. Термодинамикалық тұрақсыздық-эмульсияларға артық бос энергиясы бар фазалық интерфейсі бар дисперсті жүйелер ретінде тəн. Бұл жағдайда эмульсияның жеке фазалары бөлінеді. Дисперсті фазаның жеке тамшылары агрегаттарға біріктірілген кезде флокуляция байқалады, барлық үлкейтілген тамшылардың бір үлкен тамшыға қосылуы коалесценция болып табылады. Кинетикалық тұрақсыздық дисперсті фазалық бөлшектердің тұнбасы ретінде көрінуі мүмкін (шөгу) немесе олардың пайда болуы (кремаж) Стокс Заңына сəйкес ауырлық күшінің əсерінен. Тұрақсыздықтың үшінші түрі-фазалардың өзгеруі (инверсиясы), яғни эмульсия күйінің м/в в/м-ден өзгеруі немесе керісінше. Айта кету керек, эмульсия техникасының қарқынды дамуына қарамастан, эмульсия жəне суспензия теориясы əлі күнге дейін тəжірибеден артта қалып отыр жəне эмульсияларды дайындау эмпирикалық сала болып қала береді. Туралы білім негіздері эмульсия көбінесе идеалдандырылған модельдерге немесе қарапайым жүйелерге қатысты (мысалы, бензол-су). Өнеркəсіптік өндірісте негізінен күрделі құрамы бар эмульсиялар дайындалады. Суспензия мен эмульсиялардағы агрегативті тұрақтылықты арттыру үшін тұрақтандырғыштар-эмульгаторлар мен тұрақтандырғыштар екі фазаның интерфейсіндегі фазааралық беттік керілуді төмендететін, бөлшектердің бетінде берік қорғаныс қабықшаларын құрайтын, дисперсиялық ортаның тұтқырлығын арттыратын Қоюландырғыштар енгізіледі. Егер дисперсиялық ортаның көлемінде жəне фазалық интерфейсте құрылымдық тұтқырлықтың жоғары мəндерімен сипатталатын құрылымдық-механикалық тосқауыл пайда болса, флоккуляцияны, коалесценцияны жəне кинетикалық тұрақсыздықты болдырмайтын айтарлықтай тұрақтандыруға қол жеткізуге болады. Беттік белсенді заттарды енгізу дəрі-дəрмектердің резорбциясын жеделдетуге мүмкіндік береді, олар пластификаторлар рөлін атқарады, дисперсті жүйелердің құрылымдық-механикалық қасиеттерін жақсартты. Фармацевтикалық эмульсияларға арналған эмульгаторларды таңдағанда оларды тұрақтандыру механизмін, уыттылығын, РН мөлшерін, дəрілік заттармен химиялық үйлесімділігін ескеру ұсынылады. Эмульсияларды тұрақтандыру үшін эмульгаторлар 0,1-ден 25% - ға дейінгі Концентрациялардың кең ауқымында қолданылады. Эмульсияларды тұрақтандыру қабілеті бойынша олар бірінші (м/в) жəне екінші (в/м) тұқымдас эмульгаторларға бөлінеді. Химиялық табиғаты бойынша эмульгаторлар үш класқа бөлінеді: дифильді заттар молекулалардың құрылымы, жоғары молекулалық қосылыстар, бейорганикалық заттар. Алу əдісіне сəйкес олар синтетикалық, жартылай синтетикалық жəне табиғи болуы мүмкін. Соңғысы жануарлар мен өсімдік тектес эмульгаторларға бөлінеді. Жоғары молекулалы эмульгаторларға желатин, белоктар, поливинил спирті, полисахаридтер жатады. Фазалық интерфейсте олар белгілі бір параметрлері бар үш фазалы торды құрайды. Бұл жағдайда тұрақтандыру дисперсиялық орта көлемінде құрылымдық-механикалық тосқауыл жасау арқылы жүреді. Эмульгаторлар ретінде ең маңыздысы-судағы иондану қабілеті бойынша 4 класқа бөлінетін төмен молекулалы баз: анионды, катионды, иондық емес жəне амфолитті. Бірінші топтан жоғары май қышқылдарының (натрий лаурил сульфаты) сульфоэфирлерінің сабындары мен натрий тұздары жиі қолданылады. Екінші топтан бактерицидтік əсері бар төрттік аммоний жəне пиридин қосылыстарының тұздары ұсынылады (бензалконий хлориді, этоний, цетилпиридиний хлориді жəне т.б.). Оларды эмульсиялардың құрамына консерванттар мен антисептиктер ретінде қосу ұсынылады. Үшінші топтың ішінен жоғары эфир спирттері мен қышқылдарына жататын беттік белсенді заттар ең көп қолданылады - бұл гликоль и. май қышқылдарының күрделі эфирлері, спендер (жоғары майлы спирттердің, қышқылдар мен спендердің, май қанттарының, егіз-80, ОС-20 препараты, пентол, Т-2 эмульгаторлары, МГД, МД, синтетикалық спирттер майлы бастапқы фракциялар C16-C21), Төртінші баз тобы молекуладағы бірнеше полярлық топтардың құрамымен сипатталады; суда олар иондалып, ұзын тізбекті аниондар немесе катиондар түзе алады, бұл оларға аниондық немесе катиондық баз қасиеттерін береді. Əдетте бұл беттік белсенді заттардың құрамында сульфоэфир карбоксил немесе сульфонат топтары (бетаин, лецитин) бар амин тобы болады. Соңғы жылдары иондық емес беттік белсенді заттарды қолдану кең таралды. Олар тітіркендіргіш əсер етпейді, дəрілік заттардың резорбциясын арттырады, қышқылдарға, сілтілерге жəне тұздарға төзімді, органикалық еріткіштермен жақсы араласады жəне көптеген дəрілік заттармен үйлесімді. Беттік белсенді заттардың түрі мен концентрациясын таңдау эмульсия технологиясының негізгі мəселелерінің бірі болып табылады. Эмульгаторды дəлірек таңдау үшін оларды бағалау жəне жіктеу критерийі ретінде қызмет ететін беттік белсенді заттардың GLB (гидрофильді- липофильді тепе-теңдік) шамасы ұсынылды. Мұндай жүйеге сəйкес эмульгаторлық қоспаның оңтайлы құрамын таңдау үшін екі баз – ны қолдану ұсынылады, олардың бірі GLB мəні жоғары (эмульгатор м/в), ал екіншісі төмен (эмульгатор в/м). Сонымен қатар, бірқатар эмульсиялар дайындалады, олардағы май фазасының мазмұны динак, ал беттік-белсенді заттардың арақатынасы əртүрлі жəне ең жақсысын таңдайды. Екі м/в жəне в/м эмульгаторларын қолданған кезде тұрақтандырушы əсер эмульсияларда лиотропты сұйық кристалдардың эмульгатор молекулаларының түзілуімен түсіндіріледі. . Эмульсиялар мен суспензиялардың химиялық тұрақтануын арттыру үшін оларды төмен температурада сақтау, ауа мен жарықтың əсерінен қорғау, антиоксиданттар енгізу ұсынылады: бутилокситолуол, бутилоксианизол, пропилгаллат жəне т. б. Мұнай фазасының табиғаты мен полярлығы беттік белсенді заттардың эмульгациялау қабілетіне жəне эмульсиялардың тұрақтылығына да əсер етеді. Сонымен, құрамында ұзын тізбекті алкандар бар эмульсиялар тұрақты; өсімдік майлары бар эмульсиялар минералдарға қарағанда аз тұрақты.. Май, су жəне беттік белсенді заттардың арақатынасы эмульсия түріне, реологиялық қасиеттеріне жəне тұрақтылығына əсер етеді. Технологияда ингредиенттер арасындағы белгілі бір қатынастарда пайда болатын микроэмульсиялар бөлінеді. Бұл сфералық агрегаттардан тұратын мөлдір жүйелермайлар жəне басқа сұйықтықтарға дисперсті жəне тұрақтандырылған беттік белсенді заттар, тамшылардың диаметрі 10-нан 200 нм-ге дейін. Кəдімгі эмульсиялардан айырмашылығы, олар термодинамикалық, тұрақты жүйелер болып табылады жəне оларды бірнеше жылдар бойы стратификациясыз сақтауға болады. М/в эмульсияларының тұрақтылығын арттыру үшін фазалық инверсияға негізделген пісіру əдісі ұсынылады. Екі эмульгатор да 70-75 ОС температурада май фазасымен біріктіріліп, ыстық судың бір бөлігін қосып, эмульсиялайды (эмульсия пайда болады, в/м). Содан кейін қалған су құйылады, ал фазалық инверсия жүреді. Əдебиет, сонымен қатар электронды ресурстар: жүктеу/скачать 4.65 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|