Сабақ соңында студент қабілетті болады
Жақпа майларының құрылымдық-механикалық (реологиялық) сипаттамалары
жүктеу/скачать 260.67 Kb.
|
| Жақпа майларының құрылымдық-механикалық (реологиялық) сипаттамалары. Жақпа май – бұл оңтайлы консистенцияны қамтамасыз ететін және белсенді заттардың толықтығына, бөліну жылдамдығына және сіңуіне әсер ететін тасымалдаушы-жақпа негізі бар белсенді заттардың күрделі кешені.
Фармацевтикалық терминологияда "консистенция" сөзі реологиялық параметрлер кешенін білдіреді, атап айтқанда тұтқырлық, серпімділік, икемділік, тиксотропия. Тұтқырлық дегеніміз-сұйықтықтың сыртқы күштердің әсерінен оның бір қабатының екіншісіне қатысты қозғалысына төзімділік өлшемі. Құрылымдық жүйелердің тұтқырлығының температураға тәуелділігі әртүрлі жолдармен көрінуі мүмкін. Әдетте, температураның жоғарылауымен жақпа негіздерінің тұтқырлығы тез төмендейді. Жақпа өндірісінде қолданылатын жақпа негіздерінің және басқа қосалқы заттардың реологиялық параметрлері фармацевтикалық препараттың сапасын едәуір дәрежеде анықтайтын бір немесе басқа технологиялық процесті (араластыру, гомогенизация, дисперсия) орындау үшін қажетті өндірістік жабдықтың түрін таңдауда маңызды. Майларда қолданылатын белсенді және қосалқы заттардың кең ассортименті сапалы өнім алу үшін өндірісті ұйымдастыру кезінде ескеру қажет әртүрлі технологиялық әдістерді (балқыту, дисперсия, гомогенизация) қолдануды талап етеді. Жұмсақ дәрілік формалар үшін ең маңызды факторлар белсенді заттардың дисперсия дәрежесі, оларды негізге енгізу тәсілі, уақыты, жылдамдығы, температуралық режимі және компоненттерді араластыру тәртібі болып табылады. Мұның бәрі жақпаның реологиялық қасиеттеріне, біртектілігіне, сақтау тұрақтылығына және фармакотерапиялық тиімділігіне әсер етеді. Суспензия-сұйық дисперсиялық ортада таралған дисперсті фаза ретінде бір немесе бірнеше ұнтақталған ұнтақ заттардан тұратын сұйық дәрілік форма. Суспензиялар қолдануға дайын және суспензияларды дайындауға арналған ұнтақтар мен түйіршіктер түрінде шығарылады, оларға қолданар алдында су немесе басқа сұйықтық қосылады. Суспензиялардағы дисперсті фазалық бөлшектердің мөлшері 0,1-ден 1 мкм-ге дейін (жұқа суспензияларда) немесе 1 мкм-ден астам (өрескел дисперсті суспензияларда) болуы мүмкін. Қолдану әдісіне сәйкес суспензиялар жіктеледі: ішкі,сыртқы және парентеральды.Парентеральды қолдануға арналған суспензиялар денеге тек бұлшықет ішіне енгізіледі. Құрамында күшті және улы заттар бар суспензияларды дайындауға жол берілмейді, оларды дұрыс емес мөлшерлеу кезінде қолдану жағымсыз салдарға әкелуі мүмкін. Суспензиялар микрогетерогенді жүйенің дәрілік түрі ретінде тұрақсыз жүйелерге жатады және уақыт өте келе стратификацияланады. Қатты фазалық бөлшектердің шөгу (тұндыру) жылдамдығы олардың дисперсия дәрежесіне байланысты және Стокс Заңында көрінеді. Суспензиялардың тұрақтылығы шөгу жылдамдығының кері шамасы екенін ескере отырып, Стокс теңдеуін түрлендіруге болады: V= 1/VT = 18 ή Xd2 (ут-у)g мұндағы d-тоқтатылған бөлшектердің диаметрі; УТ-дисперсті фазаның тығыздығы; Дисперсиялық ортаның тығыздығы; g-ауырлық күшінің үдеуі; - дисперсиялық ортаның тұтқырлығы. Осылайша, суспензияның тұрақтылығы дисперсиялық ортаның тұтқырлығына тура пропорционал, тоқтатылған бөлшектердің диаметрінің квадратына, дисперсті фазаның тығыздығы мен дисперсиялық ортаның айырмашылығына және ауырлық күшінің үдеуіне кері пропорционал. Сондықтан кейбір шамаларға суспензиялардың максималды тұрақтылығына қол жеткізу бағытында әсер етуге болады. Алайда, берілген формула суспензиялардың тұрақтылығы тәуелді болатын факторлардың шамамен көрінісі ғана және фазалық интерфейсте болатын құбылыстардың бүкіл кешенін көрсетпейді. Бұл құбылыстар гетерогенді дисперсті жүйеде болатын гидрофильді немесе гидрофобты бөлшектердің сулану мөлшеріне де байланысты. Гидрофобты бөлшектер бір - біріне оңай жабысып, агрегаттар түзеді қабыршақтар, егер олар сумен жақсы суланбаса, тез шөгеді немесе қалқып кетеді-бұл құбылыс флокуляция деп аталады. Эмульсия-ішкі, сыртқы немесе парентеральды қолдануға арналған өзара ерімейтін жұқа дисперсті сұйықтықтардан тұратын біртекті дәрілік форма. Эмульсиялар дисперсті фаза мен дисперсиялық ортадан тұратын микрогетерогенді жүйелерге жатады. Эмульсиялардың екі негізгі түрі бар-судағы майдың дисперсиясы (м/в) және майдағы су (в/м). Оларды май фазасы ретінде дайындау үшін шабдалы, зәйтүн, күнбағыс, кастор, вазелин және эфир майлары, сондай-ақ балық майы, бальзамдар және сумен араласпайтын басқа сұйықтықтар қолданылады. Сонымен қатар, "бірнеше. дисперсті фаза тамшыларында дисперсті орта болып табылатын сұйықтық дисперсті болатын эмульсиялар. Композициялар мен эмульсия технологиясын жасау кезінде ингредиенттердің жалпы қасиеттерін, алу әдісін, реологиялық, электрлік және диэлектрлік қасиеттерін, сондай-ақ сақтау тұрақтылығын ескеру қажет. Физикалық тұрақтылық мәселесі орталық болып табылады эмульсия технологиясы. Эмульсияның тұрақсыздығының бірнеше түрі бар. Термодинамикалық тұрақсыздық-эмульсияларға артық бос энергиясы бар фазалық интерфейсі бар дисперсті жүйелер ретінде тән. Бұл жағдайда эмульсияның жеке фазалары бөлінеді. Дисперсті фазаның жеке тамшылары агрегаттарға біріктірілген кезде флокуляция байқалады, барлық үлкейтілген тамшылардың бір үлкен тамшыға қосылуы коалесценция болып табылады. Кинетикалық тұрақсыздық дисперсті фазалық бөлшектердің тұнбасы ретінде көрінуі мүмкін (шөгу) немесе олардың пайда болуы (кремаж) Стокс Заңына сәйкес ауырлық күшінің әсерінен. Тұрақсыздықтың үшінші түрі-фазалардың өзгеруі (инверсиясы), яғни эмульсия күйінің м/в в/м-ден өзгеруі немесе керісінше. Айта кету керек, эмульсия техникасының қарқынды дамуына қарамастан, эмульсия және суспензия теориясы әлі күнге дейін тәжірибеден артта қалып отыр және эмульсияларды дайындау эмпирикалық сала болып қала береді. Туралы білім негіздері эмульсия көбінесе идеалдандырылған модельдерге немесе қарапайым жүйелерге қатысты (мысалы, бензол-су). Өнеркәсіптік өндірісте негізінен күрделі құрамы бар эмульсиялар дайындалады. Суспензия мен эмульсиялардағы агрегативті тұрақтылықты арттыру үшін тұрақтандырғыштар-эмульгаторлар мен тұрақтандырғыштар екі фазаның интерфейсіндегі фазааралық беттік керілуді төмендететін, бөлшектердің бетінде берік қорғаныс қабықшаларын құрайтын, дисперсиялық ортаның тұтқырлығын арттыратын Қоюландырғыштар енгізіледі. Егер дисперсиялық ортаның көлемінде және фазалық интерфейсте құрылымдық тұтқырлықтың жоғары мәндерімен сипатталатын құрылымдық-механикалық тосқауыл пайда болса, флоккуляцияны, коалесценцияны және кинетикалық тұрақсыздықты болдырмайтын айтарлықтай тұрақтандыруға қол жеткізуге болады. Беттік белсенді заттарды енгізу дәрі-дәрмектердің резорбциясын жеделдетуге мүмкіндік береді, олар пластификаторлар рөлін атқарады, дисперсті жүйелердің құрылымдық-механикалық қасиеттерін жақсартты. Фармацевтикалық эмульсияларға арналған эмульгаторларды таңдағанда оларды тұрақтандыру механизмін, уыттылығын, РН мөлшерін, дәрілік заттармен химиялық үйлесімділігін ескеру ұсынылады. Эмульсияларды тұрақтандыру үшін эмульгаторлар 0,1-ден 25% - ға дейінгі Концентрациялардың кең ауқымында қолданылады. Эмульсияларды тұрақтандыру қабілеті бойынша олар бірінші (м/в) және екінші (в/м) тұқымдас эмульгаторларға бөлінеді. Химиялық табиғаты бойынша эмульгаторлар үш класқа бөлінеді: дифильді заттар молекулалардың құрылымы, жоғары молекулалық қосылыстар, бейорганикалық заттар. Алу әдісіне сәйкес олар синтетикалық, жартылай синтетикалық және табиғи болуы мүмкін. Соңғысы жануарлар мен өсімдік тектес эмульгаторларға бөлінеді. Жоғары молекулалы эмульгаторларға желатин, белоктар, поливинил спирті, полисахаридтер жатады. Фазалық интерфейсте олар белгілі бір параметрлері бар үш фазалы торды құрайды. Бұл жағдайда тұрақтандыру дисперсиялық орта көлемінде құрылымдық-механикалық тосқауыл жасау арқылы жүреді. Эмульгаторлар ретінде ең маңыздысы-судағы иондану қабілеті бойынша 4 класқа бөлінетін төмен молекулалы баз: анионды, катионды, иондық емес және амфолитті. Бірінші топтан жоғары май қышқылдарының (натрий лаурил сульфаты) сульфоэфирлерінің сабындары мен натрий тұздары жиі қолданылады. Екінші топтан бактерицидтік әсері бар төрттік аммоний және пиридин қосылыстарының тұздары ұсынылады (бензалконий хлориді, этоний, цетилпиридиний хлориді және т.б.). Оларды эмульсиялардың құрамына консерванттар мен антисептиктер ретінде қосу ұсынылады. Үшінші топтың ішінен жоғары эфир спирттері мен қышқылдарына жататын беттік белсенді заттар ең көп қолданылады - бұл гликоль и. май қышқылдарының күрделі эфирлері, спендер (жоғары майлы спирттердің, қышқылдар мен спендердің, май қанттарының, егіз-80, ОС-20 препараты, пентол, Т-2 эмульгаторлары, МГД, МД, синтетикалық спирттер майлы бастапқы фракциялар C16-C21), Төртінші баз тобы молекуладағы бірнеше полярлық топтардың құрамымен сипатталады; суда олар иондалып, ұзын тізбекті аниондар немесе катиондар түзе алады, бұл оларға аниондық немесе катиондық баз қасиеттерін береді. Әдетте бұл беттік белсенді заттардың құрамында сульфоэфир карбоксил немесе сульфонат топтары (бетаин, лецитин) бар амин тобы болады. Соңғы жылдары иондық емес беттік белсенді заттарды қолдану кең таралды. Олар тітіркендіргіш әсер етпейді, дәрілік заттардың резорбциясын арттырады, қышқылдарға, сілтілерге және тұздарға төзімді, органикалық еріткіштермен жақсы араласады және көптеген дәрілік заттармен үйлесімді. Беттік белсенді заттардың түрі мен концентрациясын таңдау эмульсия технологиясының негізгі мәселелерінің бірі болып табылады. Эмульгаторды дәлірек таңдау үшін оларды бағалау және жіктеу критерийі ретінде қызмет ететін беттік белсенді заттардың GLB (гидрофильді-липофильді тепе-теңдік) шамасы ұсынылды. Мұндай жүйеге сәйкес эмульгаторлық қоспаның оңтайлы құрамын таңдау үшін екі баз – ны қолдану ұсынылады, олардың бірі GLB мәні жоғары (эмульгатор м/в), ал екіншісі төмен (эмульгатор в/м). Сонымен қатар, бірқатар эмульсиялар дайындалады, олардағы май фазасының мазмұны динак, ал беттік-белсенді заттардың арақатынасы әртүрлі және ең жақсысын таңдайды. Екі м/в және в/м эмульгаторларын қолданған кезде тұрақтандырушы әсер эмульсияларда лиотропты сұйық кристалдардың эмульгатор молекулаларының түзілуімен түсіндіріледі. . Эмульсиялар мен суспензиялардың химиялық тұрақтануын арттыру үшін оларды төмен температурада сақтау, ауа мен жарықтың әсерінен қорғау, антиоксиданттар енгізу ұсынылады: бутилокситолуол, бутилоксианизол, пропилгаллат және т. б. Мұнай фазасының табиғаты мен полярлығы беттік белсенді заттардың эмульгациялау қабілетіне және эмульсиялардың тұрақтылығына да әсер етеді. Сонымен, құрамында ұзын тізбекті алкандар бар эмульсиялар тұрақты; өсімдік майлары бар эмульсиялар минералдарға қарағанда аз тұрақты.. Май, су және беттік белсенді заттардың арақатынасы эмульсия түріне, реологиялық қасиеттеріне және тұрақтылығына әсер етеді. Технологияда ингредиенттер арасындағы белгілі бір қатынастарда пайда болатын микроэмульсиялар бөлінеді. Бұл сфералық агрегаттардан тұратын мөлдір жүйелермайлар және басқа сұйықтықтарға дисперсті және тұрақтандырылған беттік белсенді заттар, тамшылардың диаметрі 10-нан 200 нм-ге дейін. Кәдімгі эмульсиялардан айырмашылығы, олар термодинамикалық, тұрақты жүйелер болып табылады және оларды бірнеше жылдар бойы стратификациясыз сақтауға болады. М/в эмульсияларының тұрақтылығын арттыру үшін фазалық инверсияға негізделген пісіру әдісі ұсынылады. Екі эмульгатор да 70-75 ОС температурада май фазасымен біріктіріліп, ыстық судың бір бөлігін қосып, эмульсиялайды (эмульсия пайда болады, в/м). Содан кейін қалған су құйылады, ал фазалық инверсия жүреді. Әдебиет, сонымен қатар электронды ресурстар: жүктеу/скачать 260.67 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|