Сабақтың жоспары: Ежелгі Үндістан мен Қытайдағы саяси ілімдер. Аристотель мемлекеттің түрлері мен қызметтері туралы

1. 
   Ежелгі Үндістан мен Қытайдағы саяси ілімдер.
   
2. 
   Аристотель мемлекеттің түрлері мен қызметтері туралы.
   
3. 
   Платон мемлекеттің жіктелуі туралы.
   
4. 
   Қайта өрлеу дәуіріндегі саяси ілімдердің өзіндік ерекшеліктері.
   
5. 
   Билікті демократияландыру идеялары /Дж.Локк, Ш.Монтескье, Ж.Ж.Руссо/. Азаматтық құқық идеялары /Т.Джефферсон/.
   
6. 
   Қазақстан саяси ойларының қалыптасуы мен дамуы.
   

• мемлекеттің мәні, оның шығуы мен белгілері.

• мемлекеттің жетілген және жетілмеген формалары.

• мемлекет қызметтерінің шегі, азаматтардың құқықтары мен міндеттері.

• Құқық дегеніміз не: құдайдың құдіреті, билеушінің өкімі немесе ақыл– ойдың жетілуі.

• Шындық неден тұрады. Әділетсіздікке төзуге бола ма немесе онымен күресу керек пе?

• Саясат және мораль. Мемлекет қайраткері он қағиданы сақтау керек пе немесе оған барлық құқық берілген бе?

Ежелгі дәуірдегі саяси ғылымға мол мұра қалдырған ежелгі грек ойшылы Платон, ол б.з.б. 427-347 жылдарда өмір сүрген. Платон пiкiрi бойынша мемлекеттiк құрылыстың дұрыс және бұрыс формалары кездеседi. Мемлекеттiң дұрыс формасы- монархия, аристократия, өйткенi олардың қызметi қоғамды келiсiм мен байлыққа жеткiзедi деп есептедi. Мемлекеттiң бұрыс формасы- тимократия /байлықты иеленуге талпынушылардың үстемдiгi/, олигархия /азғана ғана бай жауыздардың, қылмысқа жақындардың үстемдiгi/, демократия /көпшiлiк билiгi/, тирания /бiр адам билiгi/. Платон мемлекеттiң дұрыс және бұрыс формаларына iзгiлiктi мемлекеттi қарсы қояды.

ХV және ХVl ғасырлар аралығы Батыс Европада қайта өрлеу дәуiрi деген атқа ие. Қайта өрлеу дәуiрiнiң саяси ойының жарқын жұлдызының бiрi италияндық Н.Макиавелли /1469-1527 ж.ж./ болып табылады. Оның Патша (1513 ж.), Тита Ливлийдiң бiрiншi декадасы туралы ой толғаныстар (1519 ж.), Флоренция тарихы (1532 ж.) т.б. атты құнды еңбектерi бар. Н.Макиавеллидiң саяси iлiм тарихы дамуына қосқан үлестерi:

• 
  схоластиканы бұзып, рационализм мен реализм негiзiн салды;
  
• 
  саясаттану ғылымының негiзiн салды және саяси ғылымды өңдеді;
  
• 
  феодалдық бытыраңқылыққа қарсы шығып, Италияда бiр орталықтанған, тұтас монархияның абсолюттiк формасын қалыптастыру үшiн күрестi;
  
• 
  мемлекет және республика ұғымдарын ендiрiп, оларға қазiргi заманғы мән бердi;
  
• 
  папалық тақ пен шiркеудi әшкерледi;
  
• 
  мақсат әрбiр тәсiлдi ақтайды қағидасы бойынша қалайда мақсатқа жетуге шақырды. "Макиавеллизм" деген атқа ие болған бұл ілім саясат пен билікте өз мақсатына калай жетсең де дұрыс деген қағиданың пайда болуына әкелді
  

Мемлекет пен құқық туралы iлiмдi Т.Гоббс геометрия сияқты тиянақты ғылымға айналдыруға тырысты. Ол өз iлiмiн адам табиғаты мен құмарлығын зерттеуге арнады. Т.Гоббстың адам табиғаты мен құмарлығы туралы ойлары писсимистiк болды. Адамға бақталастық (байлыққа құмарлық), даңқ құмарлық, сенiмсiздiк (қауiпсiздiкке талпыныс) тән. Бұл құмарлықтар адамдарды жауластырады, барлығының барлығына соғыс жағдайын тудырады. Бұл адамдарды табиғи жағдайды қысқарту жолын iздестiруге итермелейдi, соңында табиғи құқықтан бас тарту адамдарды мемлекетке әкеледi. Т.Гоббс мемлекеттiң үш формасын монархия, демократия, аристократияны атайды, олардың iшiнен абсолютік монархияны қолдайды. Ең керемет басқару формасы абсолютік монархия деп санады.

• 
  саяси бостандық, оны қамтамасыз етудiң шарты ретiнде әдiл заң мен мемлекеттiк құрылыстың тиiмдi жұмыс iстеуiн ұсынды
  
• 
  заң шығуына байланысты әр халықта өзiндiк сипаттардың барлығын түсiндiруi
  
• 
  билiктi бөлу идеясын дамытты, оны бөлудегi мақсат билiктi терiс пайдалануға жол бермеу деп санады және бұл идеясы американдық және француздық конституцияларда көрінісін тапты.
  
• 
  бостандық- заң мен ерiк берiлген нәрсенiң бар iстеу құқығы
  

Атқарушы билiктi кiмнiң атқаруына қарай Руссо басқарудың демократиялық, аристократиялық, монархиялық түрлерiн ұсынады. Барлығында егемендiк пен заң шығару халықтың қолында болады. Ж.Ж.Руссо демократиялық басқару шағын мемлекеттер үшiн. Аристократиялық басқару орта мемлекет үшiн, монархия iрi мемлекеттер үшiн тиiмдi басқару формасы деп санады. Ж.Ж.Руссо бойынша мемлекеттің жүрегі- бұл заң шығарушы билік деп санады. Ол еңбектерінде еркіндік пен ашық қоғамды демократияның басым құндылығы деп сипаттады.