Сабақтың мақсаты: Эукариоттық және прокариоттық жасушалардың түрлері, негізгі құрылым ерекшеліктері туралы түсінік қалыптастыру
жүктеу/скачать 1.36 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Прокариоттар
| цитология
( грекше «kytos» – жасуша, «logos» – ғылым) дейді. Жасушалар құрылысы, қызметі, пішіні, мөлшері жағынан әртүрлі болады. Жасуша плазмалық жарғақша, цитоплазма, ядро және органоидтардан (эндоплазмалық тор, рибосома, митохондрия, лизосома, Гольджи жиынтығы, жасуша орталығынан) тұрады. Адам ағзасы (организмі) – миллиардтаған жасушалардан құралған, өздігінен реттеліп, жаңарып тұратын біртұтас күрделі жүйе. Ағзаның даму процесінде жасушалар мен жасушааралық заттар – ұлпаларға, мүшелерге, мүшелер жүйесіне және біртұтас ағзаға бірігеді. Адам ағзасындағы жасушалардың түрлері: Жұлынның жүйке жасушалары Май ұлпасындағы май жасушалары Негізінен, жасуша оны қоршаған сыртқы орта арасындағы метаболизмге (зат алмасуға) қатысады, сондай-ақ, жасушаның қозғалуы мен бір-біріне жалғануында үлкен рөл атқарады. Жасушаның жалпы құрылысы жануарларға да, өсімдіктерге де тән. Бірақ өсімдік жасушасының құрылымы мен метаболизмінде жануарлар жасушасына қарағанда біраз айырмашылық бар. Өсімдіктер жасушасының біріншілік плазмолеммасы күрделі полисахарид негізінде (матрикс) орналасқан целлюлозды микрожіпшелерден құралған. Микрожіпшелер өсімдік жасушасы қабырғасынан тіректік қаңқасың тузеді. Көп өсімдіктер беріктік қасиет беретін — екіншілік жасуша қабыкшасын (целлюлозадан) тузеді. Өсімдік жасушаның целлюлоза талшықтары күрделі полимерлі зат — лигнинді сіңіріп, қатаяды да жасуша қабықшасы беріктенеді. Өсімдік жасушасының цитоплазмасында арнайы органоид-пластидтер — хлоропласт, хромопласт, лейкопласт бар. Прокариоттар (pro – бірінші, karyon –ядро) – ядролық мембранасы және жоғары құрылымды органеллалары жоқ тіршіліктің ядроға дейінгі қарапайым біржасушалылар. Прокариоттарға бактериялар мен цианобактериялар сияқты біржасушалы организмдер жатады. Прокариоттарды тек жарық немесе электронды микроскоп арқылы көруге болады, себебі олар өте ұсақ , өлшемдері 1 мкм-ден 15 мкм-ге дейін. Алғашқыда жер бетінде тіршілік енді қалыптаса бастағанда қарапайым прокариоттық жасушалар өздерінің қалыптасуы үшін барлық қажетті заттарды қоршаған ортадан алды. Энергетикалық қажеттіліктерін алғашқы жасушалар гликолиз арқылы реттеп отырды, себебі алғашқы атмосферада аэробты алмасуға қажетті оттек болмады, яғни олар анаэробы гетеротрофтар болды. Прокариоттар көптеген аурулардың қоздырғышы: оба, сіреспе, туберкулез, ішсүзегі, баспа, тырысқақ, күйдіргі, т. б. Мысалы, асқазан, тоқ ішек жаралары және қарындағы ісік, қарын асты безінің ісік аурулары – хеликобактер пилориум микроорганизмі арқылы таралады. Алайда ғалымдар прокариоттарды ем ретінде прокариоттың өзінен өндірілетін биологиялық белсенді заттар – жүктеу/скачать 1.36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|