Сабақтың тақырыбы : §58 Сүтқоректілер класс өкілдерінің жалпы сипаттамасы. Сабақтың мақсаты



Дата17.06.2016
өлшемі63.36 Kb.
#142410
түріСабақ
Сыныбы: 7 «А» Күні:

Сабақтың тақырыбы: §58 Сүтқоректілер класс өкілдерінің жалпы сипаттамасы.

Сабақтың мақсаты:

А) Білімділік - Сүтқоректілердің маңызы және тіршілік ету ортасына бейімделуі, көптүрлілігі жайлы мағлұмат беру.

Ә) Дамытушылық - Сүтқоректілер класы өкілдерінің ішкі және сыртқы құрылысындағы ерекшеліктері туралы оқушы ойын дамыту, жаңа технологияның әдіс тәсілдерін  қолдана отырып, оқушылардың жаңаша білім алуларына қабілеттерін арттыру; 

Б) Тәрбиелік - Оқушыларды қоршаған ортаны қорғауға, табиғатты аялауға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдіс-тәсілдері: иллюстративті-түсіндірмелі, сұрақ-жауап, талдау, салыстыру.

Сабақтың көрнекілігі: суреттер, бейнематериал, қосымша мәліметтер, тірек-сызба, кесте.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі:

А) Сәлемдесу;

Ә) Кезекші мәліметі бойынша оқушыларды түгелдеу;

Б) Сынып ахуалын ретке келтіру.



ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

  • §57 Құс шаруашылығы;

  • Қазақстанның Қызыл кітабына тіркелген құстар туралы деректер жинақтау;

  • Сәйкестендіру кестесін талдау:



Жүгіретін құстар

Қарға, сауысқан

Жүзетін құстар

Тоқылдақ, жапалақ

Ұшатын құстар

Дуадақ, бөдене

Сулы, батпақты жерлердегі құстар

Тырна, қарлығаш

Орман құстары

Торғай, шымшық

Ашық далалы алқаптардағы құстар

Үкі, поляр үкісі

Жыл құстары

Африкалық түйеқұс, киви

Көшпелі құстар

Шағала, бірқазан

Қыстап шығатын құстар

Пингвин, алтыншашты

ІІІ. Білімді жан-жақты тексеру:

Сұрақтар:

  1. Құстар класына жататын түр саны      8600

  2. Құстарды зерттейтін ғылым саласы  орнитология

  3. Ұшатын құстардың төссүйегінің ерекшеліктері

жақсы жетілген қыр болады.

  1. Жыл маусымдарына сәйкес қоныс аударатын құстар

қараторғай, тырна

  1. Құстың дене температурасы жоғары, жылықанды

  2. Үй тауығының жабайы арғы тегі банкив

  3. Жыл санауға кірген құс тауық

  4. Қыран құстардың қоразы, мекиені, балапаны қалай аталады

шәулі, ұябасар, ақүрпек

  1. Қазақ халқының қыран құстарға байланысты дәстүрлі өнері 

саятшылық

  1. Ғаламшардағы ең кішкене құс: киви

ІV. Жаңа сабаққа даярлық:

Жұмбақтар:

  1. Қамыс құлақ, тостаған тұяқ,

Мінсең қанат, сүті дәрі, еті тамақ.      (жылқы)

  1. Үстінде екі тауы бар,

Қызық бір жануар.     (түйе)

  1.  Тарғыл – тарғы таспа, тастан бірақ басқа,
     Мекені қамыста, бұл саған таныс па?    (жолбарыс)

  2.  Жазда қыдырады, қыста тынығады. (аю)

V. Жаңа сабақ:

§58 Сүтқоректілер класс өкілдерінің жалпы сипаттамасы.

Сүтқоректілер (лат. Mammalia) – жануарлардың хордалылар типіне жататын, құрылысы жоғары сатыдағы омыртқалы жануарлар класы. Сүтқоректілерге ұрпағын тірі туып, сүтімен асырайтын жылықанды жануарлар жатады. Қазіргі кезде сүтқоректілердің 5000-ға жуық түрлері жер шарының барлық аймақтарында кеңінен таралған.

Олар түрлі табиғи орта жағдайларында (суда, аспанда ұшып жүріп, жер астында, құрлықта, ағаш басында) тіршілік етеді. Сүтқоректілерді зерттейтін зоология ғылымының саласын «маммалогия» (лат. «маммалис» - емшек+гр. «логос» - ғылым), кейде «териология» (грекше «терион» - аң, + «логос» - ғылым) деп те атайды. Алайда олар әр түрлі ортада – құрлықта болсын, суда болсын, ауада болсын – кез келген жағдайда, кез келген климатта өмір сүруге бейім келеді. Олардың миы (дене мүшелерінің өзгелеріне қарғанда) басқа жануарлармен салыстырғанда үлкен болады.

Омыртқалылар эволюциясында:



  • Сүтқоректілердің бас сүйегінің құрылысы жеңілдей түскен және ол ауыз омыртқамен берік жалғасқан;

  • тістері мен аяқтары жетіле түскен;

  • дене температурасы біркелкі тұрақты;

  • жүрегі 4 камералы;

  • қан қызыл түйіршіктерінің жетілгендері ядросыз;

  • есіту аппараты ішкі, ортаңғы, сыртқы құлақтан тұрады, көбінің құлақ қалқаншасы жақсы дамыған.

  • Күрек тіс, ит тіс, азу алды және азу тістері болады, азу тістерінен басқасы бір рет (кейде бірнеше рет) алмасады.

Сүтқоректілер Жер бетінде бұдан 200 млн. жыл бұрын пайда болған. Сүтқоректілердің арғы тегі пермде тіршілік еткен аңтісті қарапайым ұсақ бауырымен жорғалаушылар (Therіodontіa). Алғашқы Сүтқоректілердің қалдықтары жоғарғы триас жыныстарынан табылған. Олар бор кезеңінің аяқ шенінде жойылып кеткен. Көпбұдыртістілер (Multіtuberculata) мен біртесіктілер осы кезде тіршілік еткен.

Олардың тұрқы 4 см, салмағы 1,2 грамдық, сондай-ақ тұрқы 33 м, салмағы 150 тонна тартатындары да бар. Денесі түкпен қапталған, алдыңғы ми сыңарларының сыртында ми қыртысы жақсы дамыған.

Сүтқоректілердің тері жабыны басқа омыртқалыларға ұқсас екі қабаттан тұрады. Теріде май, тер, сүт, иіс шығаратын бездері болады. Түк, мүйізді тырнақ, мүйіз және тұяқтар - терінің қосалқы бөлімдеріне жатады. Тері бездері мен тер бездері зат алмасуын, дене температурасын реттейді және тері бездерінің иісті затының жауынан қорғануда, үйірге түскенде бірін-бірі табуда, еліктетуде маңызы үлкен.

Қаңқасы бассүйек, омыртқа жотасымен [кеуде қуысы], иық белдеуі мен алдыңғы аяқтардан және жамбас белдеуі мен артқы аяқтардан тұрады. Сүтқоректілердің мойын омыртқасы - 7. Бассүйекке астыңғы жақсүйек қозғалмалы (буын арқылы) байланысқан. Бассүйектегі басқа сүйектер бірімен-бірі жіктесіп, тұтасып кеткен.

Алдыңғы ми сыңарларында иірімдер мидың көлемін арттырып, сүтқоректілердің шартты рефлекстерінің түзілуіне жеңілдік жасайды. Сыртқы ортадан келген сансыз хабарларға орай алуан түрлі шартты рефлекстер қалыптасады, тіршілік ортасының өзгерісіне бейімделу арқылы жануарларда жаңа байланыстар пайда болады. Мысалы, сүтқоректілердің баласы дүниеге келісімен анасының сүтін қорек етеді, ата-енесінің бауырында жүріп, ата-енесі пайдаланатын азыпен қоректенуге бейімделеді. Егер жытрқыштың баласы болса-етпен, ал өсімдікқоректі жануардың баласы- өсімдікпен қоректенудің әдісіне үйренеді.

Сүтқоректілер Жер шарында кең тараған. Сүтқоректілерге гоминидтер де жатады. Қазіргі кезде сүтқоректілер класы 2 класс тармағынан: құрамында жұмыртқа салушылар отряды бар алғашқы аңдар класс тармағынан және құрамында қалталы жануарлар мен ұрықжолдастылар инфракласы бар нағыз аңдар класс тармағынан тұрады. Сүтқоректілердің 4,5 мыңнан астам түрі белгілі.

Жылы қандылығы, ұрпағына қамқорлық жасауы, жоғарғы жүйке жүйесінің болуы сүтқоректілерге жер шарының Солтүстік полюсінен бастап, Антарктида жағалауларына дейінгі барлық жерді мекендеуге мүмкіндік берді. Қазақстанда сүтқоректілердің 8 отряды (жәндік жегіштер, қолқанаттылар, кеміргіштер, қоянтәрізділер, жыртқыштар, жұптұяқтылар, тақтұяқтылар және ескекаяқтылар), 31 тұқымдасы және 180-нен астам түрі кездеседі. Әсіресе, қосаяқ, аламантәрізділер, қуысмүйізділер, жертесерлер, т.б. тұқымдастарының түрлері өте көп. Жеке жүріп (кірпі, жертесер, сусар, аю, т.б.), топталып (шақылдақ, сарышұнақ, суыр), табын, үйір болып (арқар, таутеке, ақ бөкен) тіршілік етеді. Сүтқоректілердің кейбіреулері (суыр, үлкен құмтышқан, т.б.) қорегін күндіз, басқа түрлері (тоқалтіс, кейбір жыртқыштар, т.б.) іңірде не түнде, ал үшінші біреулері күндіз-түні аулайды.

Бейнематериал көрсету.

VІ. Сабақты бекіту:

№9 Зертханалық жұмыс: «Аңдардың тіршілігін бақылау. Сыртқы құрылысын, қанқасынығ құрылыс ерекшелігін зерттеп білу».



VІІ. Қорытынды:

Сұрақтар:

    1. Сүтқоректілер қандай экологиялық топтарға бөлінеді?

    2. Сүтқоректілердің терісінде қандай бездер болады?

    3. Класс неліктен сүтқоректілер деп аталады?

    4. Сүтқоректілердің қандай топтарға бөлінеді?

    5. Сүтқоректілерді зерттейтін зоология ғылымының саласы.

VІІІ. Бағалау, үйге тапсырма:

А) Оқушыларды тиісті бағалау;



Ә) Үйге тапсырма:


Достарыңызбен бөлісу:




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет