Сабақтың тақырыбы: Етістік


Білімділік:Салт және сабақты етістіктердің жасалуы туралы түсінік беру. Дамытушылық



бет2/5
Дата22.02.2016
өлшемі1.23 Mb.
#95
түріСабақ
1   2   3   4   5

Білімділік:Салт және сабақты етістіктердің жасалуы туралы түсінік беру.

Дамытушылық: Тапқырлыққа, өз көзқарасын жүйелі де тиянақты баяндауға, мәлімдеуге, өнер-білімге құштарлығы мен дүниетанымын кеңейтуге баулу.

Тәрбиелік: Адамгершілікке, Отанын сүюге, өнерлі болуға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Жаңа білім беру сабағы.

Сабақтың әдісі: Сұрақ-жауап, баяндау, қызығушылығын ояту, мағынаны тану, ой-толғаныс.

Сабақтың барысы.

І.Ұйымдастыру бөлімі

-оқушылармен сәлемдесу;

-оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру;

-оқу құралдарын ретке келтіру, бақылау.


ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

А) Болымды және болымсыз етістіктер туралы қайталау.

-Болымды етістік дегеніміз не?

-Болымсыз етістік дегеніміз не?

-Болымсыз етістік қандай жұрнақтар жалғану арқылы жасалады?


Ә)Жаттығуларды тексеру:

231-жаттығу: Сөйлемдердің құрамындағы етістіктерді тұлғасына қарай үлгі бойынша талдаңдар.

232-жаттығу: Өлеңді мәнерлеп оқып, өлең жолдарындағы болымсыз етістіктердің қалай жасалып тұрғандығын анықтаңдар.
ІІІ.Жаңа сабақ: Салт және сабақты етістік.

Мағынасына қарай

Салт етістік

Сабақты етістік

Өзінің алдынан табыс септігіндегі сөзді қажет етпейді.Салт етістіктер:барыс, жатыс, шығыс, көмектес септігіндегі сөздермен тіркесуі мүмкін, бірақ табыс септігіндегі сөзбен байланыспайды.

Мысалы: үйге кел, үйден шық, үйде отыр, үймен хабарлас, үй өртенді.



Өзінің алдынан табыс септігіндегі сөзді қажет етеді. Кімді?нені? деген сұрақтарға жауап береді.

Мысалы: хатты оқы, ақшаны сана, есепті шығар, шашыңды сана, төсекті сал.


Ескертпе:

1.Кейде етіс жұрнақтары салт етістіктерді сабақты етістіктерге, сабақты етістікті салт етістікке айналдыру қызметін атқарады.

Өзгелік етістің жұрнақтары:ғыз,-гыз,-қыз, -кіз,-дыр,-дір,-ыр,-ір,-р салт етістікке жалғанса оны сабақты етістікке айналдырады:
салт етістік сабақты етістік

шам сөнді шамды сөн-дір-ді

бала кетті баланы кет-ір-ді

гүл өседі гүлді өс-ір-ді



  1. Ырықсыз етістің жұрнағы сабақты етістікке жалғанып, салт етістікке айналдырады:

Сабақты етістік салт етісті

Әңгімені айтты әңгіме айт-ыл-ды

Хатты жазды хат жаз-ыл-ды

Кітапты түгел оқыды кітап түгел оқы-л-ды


ІҮ. Тақтамен жұмыс:

Оқы, жаз,кел, айт деген сөздерге табыс септігін қажет ететін, етпейтін сөздерді тіркестіріп жаз.

Кітапты оқы, өлеңді оқы, кітап оқылды, әріпті жаз, үйге кел, маған кел, құпияны айт, әңгіме айтылды т.б.


Ү.Жаттығулар орындау:

233-жаттығу: мақал-мәтелдердегі ойды таратып айтыңдар, құрамындағы етістіктерді тауып, олар қай септіктегі сөзбен тіркесіп тұрғанын сұрақ қою арқылы анықтаңдар. Қайсысы сабақты, қайсысы салт етістік екендігін ажыратыңдар.


235-жаттығу: Мақал-мәтелдерді көшіріп жазып, салт етістіктердің астын ирек сызықпен сызыңдар.
ҮІ.Сабақты Венн диаграммасы арқылы салыстыра отырып қорытындылау.
Сабақты етістік ұқсастығы Салт етістік





Екеуі де етістіктің мағынасына қарай түрлері.

Етістің жұрнағы жалғанғанда екеуі де өзгеріске ұшырайды




ҮІІ.Үйге тапсырма:

1. Ережені түсініп оқу;

Сыныпта үлгермеген жаттығуларды аяқтау;

236-жаттығу: «Адамгершілік-кісіліктің белгісі» тақырыбында ойтолғау жазу. Оған төмендегі берілген сөз тіркестерін келтір.


ҮІІІ.Оқушыларды бағалау.

Сабақ №5


Сабақтың тақырыбы: Диктант «Қарлығаштар»

Мақсаты:

1.Жазба жұмысының мазмұнын меңгерту, абзацтарды анықтау.

2.Оқушының есте сақтауын, ұқыптылығын, сауатты жазуға дағдыландыру.

3.Сауатты, көркем әрі таза жазуға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Дәстүрлі жазу сабағы

Әдісі: Мәнерлеп оқу, түсіндіру.

Көрнекілік: Диктанттар жинағы, түсініксіз сөздерді тақтаға жазу.
Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру:

-Сәлемдесу;

-Кезекшінің міндеті, сабаққа келмеген оқушыларды белгілеу,

-диктант дәптерлері таратылып беріледі.


ІІ. Диктант мәтінін мәнерлеп оқу.

Мәтін:


Тапсырма: күрделі етістіктердің астын сыз.
ІІІ.Диктант екі рет оқылады, түсініксіз сөздер тақтаға жазылады.
ІҮ. Сабақты бекіту: Оқушылар өздері диктант мәтінін тексеріп шығады, дәптерлері жиналып алынады.
Ү.Үйге тапсырма: Зат есім, сын есім, сан есім, есімдік, етістік түрлерін қайталау.Келесі сабақта шағын тестілеу жұмысы алынатынын ескертемін
ҮІ.Бағалау. Диктант тексерілген соң, келесі сабақта оқушыларға бағасы айтылады.

Сабақ №6


Сабақтың тақырыбы: Тіл ұстарту

Оқыту мен тәрбиелеудің міндеттері:

1)Берілген мәтіннің мазмұны мен көркемдік ерекшеліктеріне мән бере отырып, тірек сөздерді жүйелеу, сол тіркестерді қатыстыра отырып мазмұндау. Мәтін бойынша берілген тапсырмаларды орындау.

2)Оқушының теориялық білімі мен берілген тапсырманы дұрыс орындау дағдысын дамыта түсу. Сауатты жазу дағдысын меңгерту, сөздік қорын молайту, тауып сөйлеу, ойын анық жеткізе білуге баулу.

3)Адамгершілік, өзінің туған жерін, салт-дәстүрлерін қастерлеуге тірбиелеу.


Сабақ түрі:Дәстүрлі сабақ

Әдісі: қатемен жұмыс, таратпа карточкадағы мәтін, талдау, мазмұнын айту, түсіндіру

Көрнекілік: оқулық, мәтін, тест тапсырмалары
Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі: /2 минут/

-оқушыларды түгендеу;

-сабаққа дайындықтарын бақылау.


ІІ.Диктант дәптерлері таратылады.

1.Қатемен жұмыс жүргізіледі. Оқушылар 10 минут ішінде жіберген қателермен сөздік жұмыстарын жүргізеді, дәптерлері жиналып алынады.


ІІІ.Тіл ұстарту сабағы

Әр қатардағы оқушыларға жеке кеспе қағаздарда жазылған мәтін таратылады немесе интерактивті тақтаға жазып көрсетуге де болады


Алтын сақа

Жас он сегізден асқан Зере ана аяғы ауыр тартып, ай-күні толар мезгілде таңғажайып бір түс көреді. Түрлі-түсті суреттер алмасқан түсінде ері Өскенбай алтын сақаны иіріп отырған көрініс айрықша жадында жатталып, жас ана түсін жақсылыққа жориды. Мұны естіген үлкен-кішілер де «Өскенбай иірген алтын сақаны «аймаңдай ер бала дүниеге келеді» екен деп долбарласады.

Айтса айтқандай, сәт сағаты туып, дене бітімі өте кесек, сүйегі іріліктің баршы нышанын танытып, қол аяңы балғадай перзент шыр етіп дүниеге келеді. Ежелгі дәстүр бойында, үш күндік мерзім ішінде нәрестеге ат қойып, құлағына үш рет үшкіргенде сыйлы ауыл қариясы немесе шежіреші дана адам нені мақсат тұтынып, нендей жайға ырымдағаны белгісіз, әйтеуір сәбиді «Құнанбай» деп ныспылапты.

Құнанбайдың денесі өте сымбатты, толық, бойы зор, жүзі нұрлы, бота көз, маңдайлы, қыр мұрын, сұлу болған. Балғын, зор денесі балуандыққа, өткір көзі ерлікке, басы адалдыққа біткен. Әкесі молдадан оқытып, Құнанбай шала хат танып, түрікше жазылған кітаптарды еркін оқи алатын болған.

Зерек, алғыр, өте ұғымтал, сонымен қатар қатал, пысық, еті тірі Құнаш өзінді қасиеттермен көзге түсіп өседі.
Тапсырмалар:

а)Мәтіннің мазмұнын түсініп айту;

ә)Сөздікпен жұмыс:

Ныспылапты-

Долбарласады-

Үшкіргенде-

Шежіреші-

Қол аяғы балғадай-

Б)Оқушыны логикалық ойға жетелейтін сұрақ қою:

1.Зере ананың түрлі-түсті суреттер алмасұан түсі?

2.Үлкен-кішінің түсті жоруы?

3.Өмірге келген нәресте кім?

4.Құнанбайдың келбеті?

В)Мәтінге сипаттама жаз:

Мысалы: Мәтін маған өте әсерлі болды, өйткені мәтіннен....
Г)Мына сөздерге синонимдік қатар құра.

Нәресте - перзент, бала, ер бала, бөпе т.б.

Ныспылапты- атапты, есімін қойыпты т.б.

Ырым - салт дәстүр, ата салт т.б.

Сүйегі ірі- үлкен, алпамсадай, қапсағай т.б.
Ғ) қария, шежіреші, нәресте сөздеріне фонетикалық талдаулар жаса.
ІҮ. Қорытынды: Оқушылардың жауаптары тыңдалады.

Ауызша тестік сұрақтар қойылады.

1.Болымсыз етістіктің жұрнағын табыңыз.

А) –а, -е. В) –ба, -бе. С) –жоқ. D) –емес. E) –ды, -ді.

Дұрыс жауап: В

2.Болымсыз етістікті табыңыз.

А) Мекендейді. В) Болады. С) Жазып отыр. D) Ұзын болады. E) Көрінбейді.

Дұрыс жауап: Е

3. Туынды етістікті белгілеңіз.

А) Келеді. В) Жеңілдік. С) Тазала. D) Таза. E) Келуші.

Дұрыс жауап: С

4.Негізгі етістікті көрсетіңіз.

А) Аяқта. В) Жу. С) Тісте. D) Жуын. E) Баста.

Дұрыс жауап: В

5. Етістік тудырушы жұрнақты көрсетіңіз.

А) –шы. В) –у. С) –ла. D) –ға.E) –рақ.

Дұрыс жауап: С



Ү.Үйге тапсырма: Етістіктер туралы толық қайталау.
ҮІ.Бағалау.

Сабақ №7


Сабақтың тақырыбы:Етістер

1)Етіс туралы толық түсінік бере отырып, оның түрлерімен таныстырып өту.Жасалу жолдарын көрсету, айырмашылықтарын айқындау.

2)Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту, ептіліктерін ұштау, еркін сөйлеуге баулу, жылдам ой қорытуға дағдыландыру.

3)Адалдыққа, бірлікке, ұлттық дәстүрге тәрбиелеу.


Сабақтың түрі: жаңа тақырыпты меңгерту.

Әдісі: деңгейіне қарай сатылай оқыту


Сабақтың өту барысы:

І. Ұйымдастыру


ІІ.Үйге етістіктен өткенді қайталап келу берілген.

Ол үшін кестені қолдану және төрт балаға қайталауға арналған карточка беру.


Етістік


Түрлері

Мысалдар

1.Тұлғасына қарай

Негізгі

Оқы, жаз, бар, кел, кел, бер

Туынды

Тұзда, гүлде, ойна, ойла, кешік, тазар

2.Мағынасына қарай

Салт

Бар, кел, отыр, жүр, тұр,шық

Сабақты

Жаз, ал, бер, айт, аш, аш, жап

3.Құрамына қарай

Дара /негізгі/

Жаз, оқы, ойна, гүлде

Күрделі /көмекші етістіктер/

Барып кел, кіріп шық, келіп кет, алып бар, алып қайт

Алдап-сулап, қабыл ал, арып-ашып т.б.



4.Іс-әрекеттің орындалуына қарай

БОЛЫМДЫ

Бар, кел, оқы, жаз

БОЛЫМСЫЗ

Барма, барған жоқ, келген емес


ІІІ.Жаңа сабақ:Етістер. Өздік етіс

Етістер іс істеуші мен іс-әрекеттің арасындағы қатынасты білдіретін етістіктің ерекше бір түрі. Ол төрт түрге бөлінеді.


Өздік етіс орындаушы әрекет

Жұрнағы:-н, -ын, -ін

Мысалы: көр-ін-ді, тара-н-ды
Өзгелік етіс орындаушы әрекет

Жұрнағы:-қыз,-кіз,-ғыз,-гіз

-дыр,-дір,-тыр,-тір,-ыр,-ір,-т

Орындатушы Мысалы: ашқызды, бергізді, ойдырды, оқытты




Ортақ етіс орындаушы Әрекет Орындаушы

Жұрнағы:-ы, -ыс,-іс

Орындаушы Мысалы: атысты, тарасты


Ырықсыз етіс ? Әрекет

Жұрнағы:-ыл, -іл, -л,-ын,-ін, -н

Мысалы:терілді, шегеленді


IV. Тақтамен жұмыс

Мысалдар:

1.Жанат жуынды, таранды, киінді.

2.Омар Әсияға кітап оқытты, мазмұнын айтқызды.

3.Студенттер егін жиысты, алма терісті.

4.Мәдениет үйіне орындық қойылды, шам жағылды.


/Балалар тақтадағы сөйлемдерден етістіктерді тауып астын сызады/.

1-сөйлемде жуынды, таранды, киінді. Мұнда қимыл іс жасаушы кім? Қимыл жасаушы да,қимылды жұмсайтын нысан да өзі (Жанат).

Осы жерде ереже шығады: Қимыл бір адамнан шығып, өзіне бағытталған етістің түрі өздік етіс деп аталады. Жұрнақтары: -н, -ын, -ін.


2-сөйлемде қимылды істеуші Әсия да /оқытты, айтқызды/, оған ұйтқы болған Омар, кітап-нысан. Яғни істі орындаушы мен орындатушы бар. Іс-әрекетке қатысты адам-екеу. Етістің мұндай түрын-өзгелік етіс дейміз

3-сөйлемде жиысты, терісті деген қимылды орындаушы көп, бір адам емес, бірнеше адам, ортақтасып істейді. Сондықтан мұндай етісті ортақ етіс дейміз.


4-сөйлемде: қойылды, жағылды дегенде қимылды орындағандар айтылмайды.Іс-әрекет өзінен-өзі істелген сияқты. Демек істеуші көрсетілмейтін етіс түрі ырықсыз етіс деп аталады.
Ү.Суретпен жұмыс:


Сөйлем құрау:

1.Мұғалім Зәуреге тақтаға сөз жазғызды. /өзгелік/

2.Апай шәкіртіне сабақ айтқыздырды /өзгелік/

3.Зәуренің күнделігіне бестік қойылды /ырықсыз/




ҮІ. Оқулықпен жұмыс:

238-жаттығу:Берілген сөздерден өздік етіс жаса.



Сабақты етістік

Жұрнақтар

Өздік етіс

Ора



Оранды

Көр

-ін

Көрінді

Сез

-ін

Сезінді

Жасыр

-ын

Жасырынды

Сыла



Сыланды

Тазала



Тазаланды

Сүрт

-ін

Сүртінді

Ки

-ін

киінді

239-жаттығу:Көшіріп жазып өздік етістің астын сызыңдар.


ІҮ.Сабақты қорытындылау.

  1. Сонымен етіс дегеніміз не?

Қимылдың, іс-әрекеттің орындаушыға, яғни қимыл иесінің істелетін іске қатысын білдіру үшін белгілі бір қосымшалар арқылы жасалатын ,тістіктің түрі етіс деп аталады.

2.Етіс нешеге бөлінеді?

-Өздік етіс, өзгелік етіс, ортақ етіс, ырықсыз етіс
Ү.Үй тапсырмасы:

Етіс туралы ережені түсініп оқу;

240-жаттығу: Өлеңді оқып, өздік етістердің қалай жасалғанына көңіл аудару. Оларды мәтіннен теріп жазыңдар.Мәтіндегі көнерген сөздердің мағынасын анықтаңдар.
ҮІ.Бағалау.

Сабақ №8


Сабақтың тақырыбы:Өзгелік етіс

1)Етіс туралы толық түсініктерін қайталата отырып, өзгелік етістің жасалу жолдарын көрсету, айырмашылықтарын айқындау.

2)Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту, ептіліктерін ұштау, еркін сөйлеуге баулу, жылдам ой қорытуға дағдыландыру.

3)Адалдыққа, бірлікке, ұлттық дәстүрге тәрбиелеу.


Сабақтың түрі: жаңа тақырыпты меңгерту.

Әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, талдау.


Сабақтың өту барысы:

І. Ұйымдастыру


ІІ.Үйге берілген тапсырмаларды сұрау.

Етіс туралы ережені еске түсіру:



Қимылдың, іс-әрекеттің орындаушыға, яғни қимыл иесінің істелетін іске қатысын білдіру үшін белгілі бір қосымшалар арқылы жасалатын ,тістіктің түрі етіс деп аталады.

2.Етіс нешеге бөлінеді?

-Өздік етіс, өзгелік етіс, ортақ етіс, ырықсыз етіс

3.Өздік етіс дегеніміз не? Жұрнақтарын атаңыз.

-Қимыл, іс-әрекеттің орындаушысына, іс иесіне тікелей қатыстылығын білдіріп, әдетте сабақты етістіктерге –ын, -ін, -н жұрнағы жалғану арқылы жасалатын етістің түрі өздік етіс деп аталады.
240-жаттығу: Өлеңді оқып, өздік етістердің қалай жасалғанына көңіл аудару. Оларды мәтіннен теріп жазыңдар.Мәтіндегі көнерген сөздердің мағынасын анықтаңдар.
ІІІ. Жаңа сабақ: Өзгелік етіс

Қысқаша түсінік:



Өзгелік етіс қимылдың, іс-әрекеттің, яғни субьектінің тікелей өзі емес, екінші бір басқа субъект, қимылды орындаушы арқылы істелетінін білдіріп, белгілі бір жұрнақтар арқылы жасалады.
Жұрнақтары -ғыз,-гіз,-қыз,-кіз:отыр-ғыз, жүр-гіз, айт-қыз, жет-кіз;

-дыр,-дір, тір, -тыр,-ыр,-ір: сал-дыр, сен-дір, ас-тыр, тік-тір, кет-ір, ас-ыр;

-т: жаса-т, сөйле-т т.б.
ІҮ. Тақтаға мысалдар жазып, талдау:

Ол баласына өлең айтқызды.Үй иесі бізге малды күзеттірді.Сен жұртты сөйлетпедің.

/бұл сөйлемдерде

Айту

Күзету қимылды істеуші:ол, үй иесі, сен

Сөйлеу
қимыл, іс-әрекетті екінші біреу арқылы баласы, біз, жұрт

арқылы істеп отыр

Ү.Оқулықпен жұмыс:

241-жаттығуБерілген сөздерден жұрнақ жалғау арқылы өзгелік етіс жасаңдар.

Көбей-т-тір, ойлан-дыр, оқы-т-қыз, өсір-гіз, жуын-дыр, айқайла-т-қыз, ал-дыр-т, өшір-гіз-дір,құтқар-т-қыз, жина-т, жап-тыр-т, түсір-т-тір, сын-дыр-т, күй-дір-гіз, өт-кіз т.б.


242-жаттығуы: Сөйлемдердің құрамындағы өзгелік етісті теріп алып, олардың түбірі мен жұрнақтарын дефис арқылы ажыратып жазыңдар.

Тарт-тыр+ып, ізде-т-тін-ген-дей, бөге-т, өт-кіз-іп, іш-кіз-ді, ер-т-іп, жат-қыз-ып

Тоқта-т-ып, оз-дыр-дық, ал-дыр-ып, түйдек-те-т-іп, оқы-т-тыр-ып, таны-т-ып.
ІҮ.Сабақты қорытындылау.


  1. Сонымен етіс дегеніміз не?

Қимылдың, іс-әрекеттің орындаушыға, яғни қимыл иесінің істелетін іске қатысын білдіру үшін белгілі бір қосымшалар арқылы жасалатын ,тістіктің түрі етіс деп аталады.

2.Етіс нешеге бөлінеді?

-Өздік етіс, өзгелік етіс, ортақ етіс, ырықсыз етіс

3.Өздік етіс дегеніміз не? Жұрнақтарын атаңыз.

-Қимыл, іс-әрекеттің орындаушысына, іс иесіне тікелей қатыстылығын білдіріп, әдетте сабақты етістіктерге –ын, -ін, -н жұрнағы жалғану арқылы жасалатын етістің түрі өздік етіс деп аталады.

4.Өзгелік етіс деген не, жұрнақтарын ата:

қимылдың, іс-әрекеттің, яғни субьектінің тікелей өзі емес, екінші бір басқа субъект, қимылды орындаушы арқылы істелетінін білдіріп, белгілі бір жұрнақтар арқылы жасалады.
Жұрнақтары -ғыз,-гіз,-қыз,-кіз:отыр-ғыз, жүр-гіз, айт-қыз, жет-кіз;

-дыр,-дір, тір, -тыр,-ыр,-ір: сал-дыр, сен-дір, ас-тыр, тік-тір, кет-ір, ас-ыр;

-т: жаса-т, сөйле-т т.б.

Ү.Үй тапсырмасы:

Өзгелік етіс туралы ережені түсініп оқу;

243-жаттығу: Берілген өзгелік етістерді қолданып, сөз тіркестері мен сөйлем құраңдар.
ҮІ.Бағалау.

Сабақ №9


Сабақтың тақырыбы: Ырықсыз етіс

1)Етіс туралы толық түсініктерін қайталата отырып, ырықсыз етістің жасалу жолдарын көрсету, айырмашылықтарын айқындау.

2)Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту, ептіліктерін ұштау, еркін сөйлеуге баулу, жылдам ой қорытуға дағдыландыру.

3)Адалдыққа, бірлікке, ұлттық дәстүрге тәрбиелеу.


Сабақтың түрі: жаңа тақырыпты меңгерту.

Әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, талдау.


Сабақтың өту барысы:

І. Ұйымдастыру


ІІ.Үйге берілген тапсырмаларды сұрау.

1.Етіс нешеге бөлінеді?

-Өздік етіс, өзгелік етіс, ортақ етіс, ырықсыз етіс

2.Өздік етіс дегеніміз не? Жұрнақтарын атаңыз.

-Қимыл, іс-әрекеттің орындаушысына, іс иесіне тікелей қатыстылығын білдіріп, әдетте сабақты етістіктерге –ын, -ін, -н жұрнағы жалғану арқылы жасалатын етістің түрі өздік етіс деп аталады.

3. Өзгелік етіс деген не, жұрнақтарын ата:Қимылдың, іс-әрекеттің, яғни субьектінің тікелей өзі емес, екінші бір басқа субъект, қимылды орындаушы арқылы істелетінін білдіріп, белгілі бір жұрнақтар арқылы жасалады.

Жұрнақтары -ғыз,-гіз,-қыз,-кіз:отыр-ғыз, жүр-гіз, айт-қыз, жет-кіз;

-дыр,-дір, тір, -тыр,-ыр,-ір: сал-дыр, сен-дір, ас-тыр, тік-тір, кет-ір, ас-ыр;

-т: жаса-т, сөйле-т т.б.
243-жаттығу: Берілген өзгелік етістерді қолданып, сөз тіркестері мен сөйлем құраңдар.

Жүктерді түсірткіз. Асан апасының жүктерін түсірткізуге көмектесті.

Мұражайды көрсеткіз. Зәуреш ауылдан келген анасына Қарағандыдағы мұражайды көрсеткізді.

Мәтінді оқыттыр. Қазақ тілі мұғалімі тіл ұстарту сабағында мәтінді мәнерлеп оқыттырды.


ІІІ.Жаңа сабақ:Ырықсыз етіс

Ережесі

Жұрнақтары

мысалдар

Іс-әрекеттің атқарушысы, қимыл иесі арнайы айтылмай, өздігінен істететіндігі көрініп тұратын етістің түрі

-ыл,-іл,-л

Түбірдің ішінде л дыбысы болса, -ын, -ін, -н жұрнақтары жалғанады.



Сөз айт-ыл-ды, уәде бер-іл-ді, шарт жаса-л-ды, үй тазала-н-ды, қамал ал-ын-ды, үй сал-ын-ды т.б.

ІҮ.Мағынаны тану:

Тақтаға сөздер ілінеді оқиық: ашылды, қойылды, айтылды, берілді, салынды, шешілді, құйылды, жасалды. Осы сөздерге морфологиялық талдау жасайық.

Әр қатардағы оқушылар 2 сөзге талдау жасайды.  Осы сөздерден сөйлем құрап айтыңдар. Бұл сөйлемдерде етістер қандай іс әрекетті білдіріп тұр? Іс әрекет өздігінен орындалғанын білдіреді. Қимыл иесі айтылмайды. Бұл етістер қандай жұрнақтармен жасалды? ( -ыл, -іл, -л, -ын,-ін, -н)


Ү.Оқулықпен жұмыс:

244-жаттығуды орындау. Оқып шығып, ырықсыз етістерді теріп жазу. Ырықсыз етістердің жасалуын талдау.

246- жаттығу. Мәтінді оқу. Ырықсыз етістерді теріп жпзу. Қосылып, тігілген, ағылып, қысылып, бұрылды.

Ү. Салыстыру:

Балалар, ырықсыз етіс қандай етіске ұқсайды? Айырмашылығы мен ұқсастығын

Венн диаграммасы арқылы көрсетейік.

Венн диаграммасы:

Өздік етіс

Ортақ қасиеті:

Ырықсыз етіс

Қимыл

іс иесіне бағытталады

 


-ын, -ін, -н жұрнақтары

 


Қимыл иесі айтылмайды

-ыл, -іл, -н жұрнақтары




VІІ. Сабақты қорытындылау: «Бір айналым сөз» Әр қатардағы оқушылар берілген сөзбен  5 минут ішінде мәтін құрастырады. Бірінші оқушы айтқан сөйлемдегі ойды келесі оқушылар, топ мүшелері, жалғастырады.

І қатар. «Домбыра».

ІІ қатар. «Ән»

ІІІ қатар. «Би», «Қобыз» деген сөздермен мәтін құрастырады.

Оқушылар жазған мәтіндерден үзінді оқу:



Домбыра – қазақ халқының ұлттық аспабы. Онымен әр түрлі күйлер тартылады. Домбыраның сүйемелдеуімен ән де айтылады. Домбыраның үні мені терең ойға батырады. Бұрынғы кезде домбыра әр қазақтың төрінде ілініп тұрған.

Қандай етіс түрлері кездесті?



Бағалау.

Үйге тапсырма беру.

245 – жаттығу.Ырықсыз етістерді қолданып мәтін құраңдар.

Етіс туралы ережелерді жаттау.

Сабақ №10



Сабақтың тақырыбы: Ортақ етіс

1)Етіс туралы толық түсініктерін қайталата отырып, ортақ етістің жасалу жолдарын түсіндіру, мысалдар келтіру.

2)Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту, ептіліктерін ұштау, еркін сөйлеуге баулу, жылдам ой қорытуға дағдыландыру.

3)Адалдыққа, бірлікке, ұлттық дәстүрге тәрбиелеу.


Сабақтың түрі: жаңа тақырыпты меңгерту.

Әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, талдау.


Сабақтың өту барысы:

І. Ұйымдастыру


ІІ.Үйге берілген тапсырмаларды сұрау.

1.Етіс нешеге бөлінеді?

-Өздік етіс, өзгелік етіс, ортақ етіс, ырықсыз етіс

245 – жаттығу. Ырықсыз етістерді қолданып мәтін құраңдар. /оқушылардың жаттығу желісі бойынша жазған мәтіндері тыңдалып бағаланады.


ІІІ.Жаңа сабақ: Ортақ етіс

Қызығушылықты ояту.

Сабақтың тақырыбы сөзжұмбақ арқылы шешіледі.


1.Сан есімнің мағыналық түрі.

2.Қимыл иесі арнайы айтылмайтын етістің түрі

3.Қимыл, іс-әрекетті білдіретін сөз табы.

4. Кім?не? деген сұрақтарға жауап беретін септік?

5. Сапалық сан есімді ата.




Т

О

п

т

а

у




Ы

Р

ы

қ

с

ы

з

Е

Т

і

с

т

і

к




А

т

а

у







А

Қ















Етістіктің соңғы түрі ортақ етіспен танысамыз.



Ережесі

Жұрнақтары

Мысалдар

Қимыл, іс-әрекеттің орындаушысы орындаушы көп, бір адам емес, бірнеше адам, ортақтасып істейді. Сондықтан мұндай етісті ортақ етіс дейміз.


-ыс, -іс, -с

Омар мен Оспан хат жаз-ыс-ты. Қыз бен жігіт сөйле-с-ті. Ол бізге үй сал-ыс-ты.

ІҮ. Оқулықпен жұмыс:



247-жаттығу: Берілген етістерге жұрнақ жалғап, ортақ етіс жасаңдар, түбір мен қосымшаның арасын жұрнақ арқылы ажыратыңдар. Сөйлем құраңдар.

Ал-ыс-ты, бөге-с-ті, тасы-с-ты, тіг-іс-ті, бағ-ыс-ты, тазала-с-ты, жу-ыс-ты, айт-ыс-ты, қой-ыс-ты, жөнде-с-ті, апар-ыс-ты, тоқы-с-ты, тер-іс-ті, жаз-ыс-ты т.б.

Алысты, тасысты, тігісті -ортақ етістеріне фонетикалық талдау жасаңдар.
248-жаттығу: Сөйлемдерден ортақ етісті тауып, қалай жасалып тұрғанын байқаңдар. Оларға тұлғалық талдау жасаңдар.


Ортақ етіс

Түбірі

Жұрнағы

Дуылдасып

Дуыл

-да-бұйрық рай тудыратын жұрнақ, -с –ортақ етіс жасайтын жұрнақ,-ып-көсемшенің жұрнағы;

Татысқан

Таты

-с –ортақ етіс жасайтын жұрнақ, -қан-есімшенің жұрнағы;

Сырласып

Сыр

-ла –туынды етістік жасайтын жұрнақ, -с-ортақ етіс жасайтын жұрнақ, -ып-көсемшенің жұрнағы;

Жымыңдасып

Жымың

-да- етістік жасайтын жұрнақ, -с –ортақ етіс жасайтын жұрнақ, -ып-көсемшенің жұрнағы;

Мәтіннен фразеологизмдерді тауып, мағынасын ашыңдар.
Ү. Сабақты қорытындылау:

Ортақ етіс жасайтын жұрнақтарды атаңдар, мысал келтіріңдер



-ыс, -іс, -с: Арман мерекелік жиында өз өнерін көрсетуге бірден кел-іс-ті. Қарияның қол сөмкесін көтер-іс-ті .
Семантикалық карта толтыру: /тақтаға сызылады немесе әрбір оқушыға сабақтың соңына 5 минут қалғанда таратылып беріледі.

Мысалдар

Өздік

өзгелік

Ырықсыз

ортақ

Жазысты










+

Сөйлесті










+

Отырғызды




+







Салдыр




+







Үй тазаланды







+




Сөз айтылды







+




Көбейттір




+







Оранды

+










Таранды

+










Жуынды

+











ҮІ. Үй тапсырмасы: Етіс туралы өткен тақырыптарды қайталау.

249-жаттығу: Сөлімдерді көшіріп жазыңдар. Құрамындағы етістерді түрлеріне қарай ажыратып, тұлғалық талдау жасаңдар.

126-беттегі пысықтауға арналған сұрақтар бойынша дайындалу.
ҮІІ.Бағалау.

Сабақ №11



Сабақтың тақырыбы: Диктант

Мақсаты:

1.Жазба жұмысының мазмұнын меңгерту, абзацтарды анықтау.

2.Оқушының есте сақтауын, ұқыптылығын, сауатты жазуға дағдыландыру.

3.Сауатты, көркем әрі таза жазуға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Дәстүрлі жазу сабағы

Әдісі: Мәнерлеп оқу, түсіндіру.

Көрнекілік: Диктанттар жинағы, түсініксіз сөздерді тақтаға жазу.
Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру:

-Сәлемдесу;

-Кезекшінің міндеті, сабаққа келмеген оқушыларды белгілеу,

-диктант дәптерлері таратылып беріледі.


ІІ. Диктант мәтінін мәнерлеп оқу.

Мәтін:


Тапсырма: күрделі етістіктердің астын сыз.
ІІІ.Диктант екі рет оқылады, түсініксіз сөздер тақтаға жазылады.
ІҮ. Сабақты бекіту: Оқушылар өздері диктант мәтінін тексеріп шығады, дәптерлері жиналып алынады.
Ү.Үйге тапсырма: Етіс түрлерін қайталау.Келесі сабақта шағын тестілеу жұмысы алынатынын ескертемін
ҮІ.Бағалау. Диктант тексерілген соң, келесі сабақта оқушыларға бағасы айтылады.

Сабақ №12

Сабақтың тақырыбы: Тіл ұстарту

Оқыту мен тәрбиелеудің міндеттері:

1)Берілген мәтіннің мазмұны мен көркемдік ерекшеліктеріне мән бере отырып, тірек сөздерді жүйелеу, сол тіркестерді қатыстыра отырып мазмұндау. Мәтін бойынша берілген тапсырмаларды орындау.

2)Оқушының теориялық білімі мен берілген тапсырманы дұрыс орындау дағдысын дамыта түсу. Сауатты жазу дағдысын меңгерту, сөздік қорын молайту, тауып сөйлеу, ойын анық жеткізе білуге баулу.

3)Адамгершілік, өзінің туған жерін, салт-дәстүрлерін қастерлеуге тірбиелеу.


Сабақ түрі:Дәстүрлі сабақ

Әдісі: қатемен жұмыс, таратпа карточкадағы мәтін, талдау, мазмұнын айту, түсіндіру

Көрнекілік: оқулық, мәтін, тест тапсырмалары
Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі: /2 минут/

-оқушыларды түгендеу;

-сабаққа дайындықтарын бақылау.


ІІ.Диктант дәптерлері таратылады.

1.Қатемен жұмыс жүргізіледі. Оқушылар 10 минут ішінде жіберген қателермен сөздік жұмыстарын жүргізеді, дәптерлері жиналып алынады.


ІІІ.Тіл ұстарту сабағы

Әр қатардағы оқушыларға жеке кеспе қағаздарда жазылған мәтін таратылады немесе интерактивті тақтаға жазып көрсетуге де болады


Менің туған жерім- егеменді Қазақстан

  Менің туып өскен жерім - егеменді Қазақстан. Қазақстанның  байлығы өте көп және қазынаға бай ел. Біздің еліміздің табиғаты өте сұлу. Биік-биік асқар тау, мөп-мөлдір көлдер, неше түрлі өсімдіктер мен дәрілік қасиеті бар шөптер өседі. Қазақстан жерінде аңдар мен құстар, неше түрлі жануарлар тіршілік жасайды. Сол жерде біздің ата-бабаларымыз, батырларымыз, ақындарымыз, ғалымдарымыз туып өскен.

Қазақстандай жері шұрайлы, шөбі шүйгін өлкені мен  әрқашан да мақтан тұтамын. Қазақстанның кең даласындай байтақ дала еш жерде жоқ шығар. «Отаның-алтын бесігің», «Отаны жоқтық – нағыз жоқтық»- деп дана халқымыз бекер айтпаған. Өз Отанын сүю, өз ана тілін ардақтау - әрбір азаматтың бірінші міндеті.

Ал біздің халқымызда атамекенді ардақтау сезімі өте терең деп ойлаймын. халқымыздың басынан қандай қиын кезеңдер өткенде де ата-бабаларымыз елімізді сыртқы жаудан қорғай білген. Өз елі үшін жанын да, барын да аямаған. Халқымыздың осы бір қасиеті жанымызға ана сүтімен тарап, ана тілімен дарып, ақ нанымен бекуі тиіс. Өйткені Отан біз үшін оттан да ыстық.



Тапсырмалар:

  1. Мәтінді мәнерлеп оқып, өз сөзіңмен баянда.

  2. Өзің де осы мәтін тәрізді туған жерің туралы шағын әңгіме жазып көр.

  3. Ата-бабаларымыз, батырларымыз, ақындарымыз, ғалымдарымыз –сөздеріне морфологиялық талдау жаса.

  4. Мәтіннен нақыл сөздерді теріп жаз. Мағынасын аш.

  5. Отан туралы мақал-мәтелдермен толықтыр.


Үйге тапсырма: Етіс туралы тестік жұмыстар құрастыру.

Сабақ №13



Сабақтың тақырыбы: Есімше
Сабақтың мақсаты: Есімшенің туралы толық мағлұмат беру.

Білімділік: Есімше-етістіктің ерекше түрі екендігіне байланысты түсінік бере отырып, есімшенің жасалу жолдары, есімшенің жұрнақтары туралы түсінік беру.
Дамытушылық: оқушылырға жаттығулар орындату арқылы ізденімпаздық қасиеттерін дамыту, шығармашылыққа баулу, тіл байлықтарының молаюына ықпал ету;
Тәрбиелік: Адамгершілікке тәрбиелеу, келтірілген мысалдар арқылы туған жерге деген сүйіспеншілік, қазақ тілін құрметтеуге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Жаңа тақырыпты меңгерту

Сабақтың әдісі: Сұрақ –жауап, ауызша тестік сұрақтарға тез жауап алу, оқулықпен жұмыс жасау, сергіту сәті.

Көрнекілік: Оқулық, топтастыру, дидактикалық қосымша
Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі:

-Оқушылармен амандасу;

-Оқушылардың сабаққа қатысуын бақылау;

-Оқу құралдарын тексеру;
ІІ.Өткен тақырыптарға шолу жасау:

Ауызша тестік жұмыс:



1.Етіс дегеніміз не?

А.Тек қана іс қимылоды білдіреді;

Б.Іс әрекеттің орындалуында орындаушының қатысы қандай екенін білдіреді.

В.Қимылдың, іс-әрекеттің болуғ болмауын білдіреді.


2.Етістің неше түрі бар?

А.5


Б.2

В.4


3.Сабақты етістіктерге –ын, -ін, -н жұрнақтары арқылы жасалатын етістіктің түрі:

А.ырықсыз етіс;



Б.өздік етіс

В.өзгелік етіс

D.ортақ етіс
4.Қимылды, әс-әрекетті орындауыш өзге біреу /ұимылды өзге біреуге орындатады/

А.ырықсыз етіс;

Б.өздік етіс

В.өзгелік етіс

D.ортақ етіс


5.Қимылды орындаушы өзі істейді.

А.ырықсыз етіс;



Б.өздік етіс

В.өзгелік етіс

D.ортақ етіс

6.Қимылдың орындаушысы айтылмай, іс-әрекет өздігінен жасалғандай көрінеді

А.ырықсыз етіс;

Б.өздік етіс

В.өзгелік етіс

D.ортақ етіс


7.Қимылды орындаушы біреумен бірлесіп ортақтасып істейді.

А.ырықсыз етіс;

Б.өздік етіс

В.өзгелік етіс



D.ортақ етіс
8.Жасалу жолдары:

А.ырықсыз етіс: -ыл,-іл, -л, -ын,-ін,-н

Б.өздік етіс: -ын,-ін,-н;

В.өзгелік етіс: -дыр,-дір,-тыр,-тір,-ғыз, -гіз, -қыз, -кіз,-т

D.ортақ етіс: -ыс, -іс, -с.
ІІІ.Жаңа сабақ:Есімше
Есімше мен көсемше етістіктің ерекше түрі.

Есімше бірде есім сөздердің бірде етістіктің қызметін атқаратын етістіктің түрі.


Ешқандай қосымшасы қандай?қай? деген сұрақтарға жауап беріп, анықтауыш қызметін атқарса, кім?не? деген сұрақтарға жауап беріп бастауыш , баяндауыш қызметін атқарады.
Қызметі:


ЕСІМШЕ





септеледі

көптеледі

тәуелденеді

жіктеледі

етістік


есімдерше






Есімше есім сөздерше септеліп, тәуелденіп, көптеліп есім қызметін атқарады. Есімше жіктеліп етістік қызметін атқарады да, сөйлемнің баяндауышы болады.





Есімшенің жұрнақтары

Мысалдар

1.

-ған,-ген,-қан,-кен

ал-ған, кел-ген, айт-ұан, кет-кен

2.

-ар,-ер,-р

Болымсыз етістіктің жұрнағынан кейін –с жұрнағы жалғанады



бар-ар, жүр-ер

оқы-ма-с


3.

-атын,-етін,-йтын,-йтін

жаз-атын, өр-етін, қара-йтын, кел-ме-йтін

4.

-мақ, -мек, -пақ,-пек,-бақ,-бек

бар-мақ, кел-мек,айт-пақ, кет-пек


ІҮ. Тақтамен жұмыс:

Арман бағана кетіп қалған./баяндауыш/ Сыпайы сырын сақтар. /баяндауыш/ Сөзді тыңдайтынға айт. /толықтауыш/ Естігенді ұмытпастыққа төрт түрлі себеп бар./толықтауыш/ Оны көрген сайын баласы есіне түседі./пысықтауыш/


Оқулықпен жұмыс:

250-жаттығу: Мәтінді көшіріп жазып, есімшелердің астын сызыңдар. Олардың түбірі мен қосымшаларын ажыратыңдар.


Ү. Тапсырма: Мақал-мәтелдердің мағынасын аша отырып, есімшелердің астын сызыңдар:

Ел қон-ба-с-а жер азады,

Жер бол-ма-с-а-ер азады.
Қатарынан оз-атын ұл биікте жүреді,

Ез атынып оз-атын ұл йықта жүреді.


Ат қадірін біл-ме-ген,

Есек ет-ер көлігін.


Тура биде ту-ған жоқ,

Ту-ған-ды биде иман жоқ.


Қара қылды қақ жар-ған.
ҮІ. Сергіту сәті. /Оқушыларға көз жаттығуларын жасату/
ҮІІ. Сабақты семантикалық картаның көмегімен қорытындылау.

Мысалдар

Өздік етіс

Өзгелік етіс

Ырықсыз етіс

Ортақ етіс

Есімше

Айтылды







+







Жаздыр




+










Көрген жоқ













+

Айтармын













+

Айтыс










+




Киіндім

+













Көрсетті




+










Сөйлесермін










+

+

Бастамаспын













+

келмес













+

Бітірген







+




+

Барған













+

Келген













+

Сұрайтын













+



ІХ. Үйге:

Есімше туралы ережені түсініп оқу;

Есімшелері бар 5 мақал-мәтел жазып келу.
Бағалау.
Сабақ №14

Сабақтың тақырыбы: Есімшенің жасалу жолдары
Сабақтың мақсаты: Есімшенің жасалуы жайында толық мағлұмат беру.

Білімділік: Есімше-етістіктің ерекше түрі екендігіне байланысты түсінік бере отырып, есімшенің жасалу жолдарына тоқталу.
Дамытушылық: оқушылырға жаттығулар орындату арқылы ізденімпаздық қасиеттерін дамыту, шығармашылыққа баулу, тіл байлықтарының молаюына ықпал ету;
Тәрбиелік: Адамгершілікке тәрбиелеу, келтірілген мысалдар арқылы туған жерге деген сүйіспеншілік, қазақ тілін құрметтеуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: дәстүрлі жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: Сұрақ –жауап, ауызша тестік сұрақтарға тез жауап алу, оқулықпен жұмыс жасау, сергіту сәті.

Көрнекілік: Оқулық, дидактикалық қосымша, есімшелердің жұрнақтарын плакатқа жазып қою.


Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі:

-Оқушылармен амандасу;

-Оқушылардың сабаққа қатысуын бақылау;

-Оқу құралдарын тексеру;


ІІ.Өткен тақырыптарға шолу жасау:

Ауызша:


  • Етіс дегеніміз не?

  • Етістің неше түрі бар?

  • Жасалу жолдары, етістің жұрнақтары қандай?

  • Есімше дегеніміз не? Мысал келтір.

Оқушылар дайындап әкелген мақал-мәтелдерін оқиды.
ІІІ.Жаңа сабақ:Есімшенің жасалу жолдары.
Есімше мен көсемше етістіктің ерекше түрі.

Есімше бірде есім сөздердің, бірде етістіктің қызметін атқаратын етістіктің түрі.


Ешқандай қосымшасы қандай?қай? деген сұрақтарға жауап беріп, анықтауыш қызметін атқарса, кім?не? деген сұрақтарға жауап беріп бастауыш , баяндауыш қызметін атқарады.

Қызметі:

Ешқандай қосымшасы қандай?қай? деген сұрақтарға жауап беріп, анықтауыш қызметін атқарса, кім?не? деген сұрақтарға жауап беріп бастауыш , баяндауыш қызметін атқарады.

ЕСІМШЕ



септеледі

көптеледі

тәуелденеді

жіктеледі

етістік




есімдерше
Есімше есім сөздерше септеліп, тәуелденіп, көптеліп есім қызметін атқарады. Есімше жіктеліп етістік қызметін атқарады да, сөйлемнің баяндауышы болады.
ІҮ. Оқушылар мысалдарды тақтаға жазады, талдайды:

Көрген көзде жазық жоқ.

Адасқанның айыбы жоқ.

Айтар сөзіңді айтып қал.

Көрмес түйені де көрмес.

Бітіргендер сыртқа шықты.

Тест тапсыратындар отырып дайындалды.
Ескертпе: Есімше етістіктің және туынды түбірлеріне , сондай-ақ етіс пен болымсыз етістік тұлғаларына жұрнақтар қосылу арқылы жалғанады.
-ған,-ген,-қан,-кен жұрнақтары арқылы өткен шақ есімше жасалады.
-ар,-ер,-р және болымсыз етістіктің жұрнағынан

кейін –с жұрнағы жалғануы арқылы болжалды келер шақ жасалады.

-атын,-етін,-йтын,-йтін жұрнақтары арқылы ауыспалы өткен шақ есімше жасалады
-мақ, -мек, -пақ,-пек,-бақ,-бек жұрнақтары арқылы мақсатты келер шақ есімше

жасалады
Ү. Жаттығулар орындау
251-жаттығу Қарамен жазылған есімшелердің қандай жұрнақтар арқылы жасалып тұрғанын және олардың мағынасын түсіндіріңдер.
Түсінгенде, болар, түсінбейтін, мал қимайтын, айтқаның, айтпаған, қалағандарың, келмеген, сенбеген т.б.
252-жаттығу.Құрамында есімше кездесетін бес сөйлемнен тұратын мәтін құрастырып, сөйлемдерді талдаңдар.
ҮІ.Сабақты қорытындылау:


  • Есімше дегеніміз не? Мысал келтір.

  • Есімшенің жасалу жолдары туралы?

  • Есімше сөйлемде қандай қызмет атақарады? /Сызба бойынша айтуға болады/


ҮІІ. Үй тапсырмасы:

  • Есімше туралы ережелерді оқиды, ереже дәптерлеріне жазады.

  • Сыныпта үлгермеген жаттығуларды, мәтінді аяқтайды.

  • Есімше туралы сөзжұмбақ, ребус, тестік жұмыс құрастырып келу тапсырылады.

Сабақ №15



Сабақтың тақырыбы: Көсемше
1.Оқушылардың көсемше туралы теориялық және тәжірибелік білім деңгейін, ой-өрісін, білім-біліктілік дағдыларын, шығармашылық қабілеттерін байқау, бағалау.

2.Тапқырлыққа, өз көзқарасын жүйелі де тиянақты баяндауға, мәлімдеуге, өнер-білімге құштарлығы мен дүниетанымын кеңейтуге баулу.

3. Адамгершілікке тәрбиелеу, туған жерге деген сүйіспеншілік, қазақ тілін құрметтеуге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: дәстүрлі жаңа сабақ
Әдісі: хабарлау, баяндау, сұрақ-жауап, қызығушылықьты ояту, мағынанны тангу, ой-толғаныс.

Пәнаралық байланыс:әдебиет

Көрнекілік:оқулық, әдістемелік, сызбалар, топтастыру.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі:

-Оқушылармен амандасу;

-Оқушылардың сабаққа қатысуын бақылау;

-Оқу құралдарын тексеру;



ІІ.Өткен тақырыптарға шолу жасау:

Ауызша:


  • Есімше дегеніміз не? Мысал келтір.

  • Есімшенің жасалу жолдары туралы?

  • Есімше сөйлемде қандай қызмет атақарады? /Сызба бойынша айтуға болады/

  • Есімше туралы сөзжұмбақ, ребус, тестік жұмыстарын көрсетіліп, талданады.

ІІІ.Жаңа сабақ: Көсемше

1.Қызығушылықты ояту: /3 минут ішінде оқушыларға тіл туралы өлең жолдарын айтқызуға болады/

Менің тілім - Өзгелерден ерек тым 
Тілім барда қысылмаймын, өжетпін! 
Орыстардың шолақ келер сөздерін, 
Қазақ тілмен кестеледім, көп еттім! 
Өзге тілдің ұзақ сонар сөйлемін 
Мақалменен нұсқа айтып дөп еттім! 

2.Мағынаны ашу.

Есімше. Өткен шақ есімше.

Келер шақ.Ауыспалы келер шақ.

Өткенді қайталау.

Көсемше ережесі айталыды.

Көсемшенің жұрнақтары: -а, -е, -й, -ып, -іп, -ғалы,-гелі

3.Топтастыр:








-йтын,-йтін

-ған,-ген,

-қан,-кен,

-ар, -ер, -р


-ғалы, -гелі, -қалы,-келі, -іп, -ып,-п,-а,-е,-й




  1. Тапсырма /Сөйлемдерді толықтыру арқылы жұмыстар жүргізу/

Көп нүктенің орнына көсемшенің, есімшенің тиісті жұрнақтарын қой.

-Қайда бар ... отырсың?

-Сабаққа бір... отырмын.

-Маған неге келдің?

-Қазақ тілі оқулығын сұра... келдім.

-Мен ағлышынша үйрен... біраз болды.

-Ал мен 1-сыныптан бастап оқы... келемін.

-Жақында қандай мәтін оқыдың?

-Ана туралы оқы...быз

-Өлеңді жаттадың ба?

-Жоқ енді жатта... отырмын.

/Оқушылар тақтадағы кестеге жұрнақтарды /-ғалы,-гелі,-п,-гелі,-п,-ған,-п/ кезектесіп жалғайды./
5.Суретпен жұмыс:

Суретке қарап жазғы тау көрінісі мен қысқы тау көрінісі салыстыра суреттеңдер. Сөйлем ішінде есімше мен көсемшені қолданып, жұрнақтарының астын сызыңдар.


6.Сабақты шағын ауызша тестілеу жұмысы арқылы бекіту:

1.Қазақ тілінде неше сөз табы бар? 9,8,7,6

2.Көсемше қай сөз табынан жасалады?есімдік, етістік, зат есім, үстеу

3.Көсемшенің жұрнақтары:қан,-кен, ған,-ген, -ып,-іп,-п.

4.Көсемше тұлғасындағы сөз тіркесін тап: барған жоқ, айтып кел, ауылға кел, сабақты оқы

5.Көсемшенің жұрнақтары нешеу?5,8,9,10

6.Көсемше тұлғасындағы сөйлемді тап.

Жауға аттануға рұқсат сұрады.

Ақботаны да көргім келеді.

Абай мұны біліп жүр еді.
Үйге:

Ережені түсініп оқу.

130 беттегі 254, 255 жаттығуларды берілген үлгі бойынша орындау.
Бағалау.

Сабақ №13

Сабақтың тақырыбы:Шылау туралы түсінік

Білімділік: оқушылардың шылау және шылау тұлғалас қосымшалар туралы алған білімдерін анықтауы және пысықтауы; Сөйлемдегі сөздердің байланысы «Шылау» туралы ұғымдарын бекіту.

Дамытушықлы: озық технологиялардың әдістерін, жабдықтарын қолдана отырып, оқушының ой-өрісін,дүниетанымын, көру, шығармашылық қабілеттерін, сөздік қорын, тілін дамыту.

Тәрбиелік: оқушы дүниетанымын дамыта отырып, табиғатты сүюге, жан-жануарды қорғауға тәрбиелеу, өзара достыққа, ұқыптылыққа, жауапкершілікке баулу.

Сабақтың түрі:жаңа тақырыпты меңгерту.

Әдісі: топтастыру, түсіндіру, мысалдар келтіру, талдау, сұрақ-жауап, жаттығулар орындау.

Көрнекілік: үлестірме карточкалардағы ребус;

Технология: СТО элементтері
Сабақтың өту барысы:

І.Ұйымдастыру

-оқушылардың сабаққа қатысуын тбақылау;

-оқу құралдарын ретке келтіру;

-оқушыларды тәртіпке шақыра отырып, сабақтың мақсаты айтылады.


ІІ. Өткен сабақтарды пысықтау.

  1. Көмекші есімдер дегеніміз не? Мысалдар келтір

  2. Көмекші етістік дегеніміз не? Мысалдар келтір

Жаттығуларды тексеру.


І
1.-ып,-іп,-п жұрнақтары бар етістіктің ерекше түрі;

2.қандай?қай деген сұрақтарға жауап беретін сөз табын ата.

3.Табиғаттағы дыбысқа, қимылға еліктеуден туған сөздер.

4.Адамның түрлі көңіл күйін, сезімін, білдіретін, не жануарларға қаратып айтылатын сөздер.

5.Іс-әрекеттің мезгілін, мекенін, амалын, мақсатын, т.б. білдіретін сөздер.
ІІ.Жаңа сабақ:

І. Сабақтың құпиясы. Сөзжұмбақ.




1

к

ө

С

е

М

ш

е

























2

с

ы

н

е

с

і

м













3

е

л

і

к

т

е

у










4

о

д

а

ғ

а

й










5

ү

с

т

е

у
















ІІ. Топтастыру. Шылау.

Оқушылар оқулықтың 172-бетіндегі шылау туралы оқи отырып, топтастырады.


сұраққа жауап бермейді

Да, де, та, те шылаулары өзіне тірк. Сөзге үстеме мағына береді

Ш

Ы

Л

А

У




өз алдына толық мағынасы жоқ




Жеке тұрып сөйлем мүшесі болмайды,

шылаулар түрленбейді.

Сөзден бөлек жазылады.

Мен/бен, пен/және шылаулары сөз бен сөзді байланыстырады.

Бірыңға қолданыста екі сын есім арасында келгенде тыныс белгі қойылмайды.

Бірыңғай сөздермен қайталанып келсе үтір қойылады.
Шылау сөздер білдіретін мәні мен сөйлемде атқаратын қызметіне қарай:

Септеулік, жалғаулық, демеулік болып үшке бөлінеді.




септеулік

жалғаулық

демеулік

Атау с., Барыс с., Шығыс с., Көмектес септіктерде тұрған сөзбен ғана тіркесіп қолданады.
Үшін, сайын, дейін, туралы, сияқты, кейін, соң, бері, бірге, қабат, қатар


Сөздер мен сөйлемдерді байланыстырады.


Және, да, бірақ, дегенмен, алайда, өйткені, себебі, сондықтан, сол үшін, не, немесе, я, яки, болмаса кейде, бірде, біресе, егер.


Сөздерді байланыстырмайды., қосымша мағына береді.

Ма, ме, ба, бе, -ақ, ау, -мыс, түгіл, ғана, тек, -ды, ді, ты, ті



ІІІ. Тақтамен жұмыс:

Сөйлемдерді талдау. Шылаулар туралы түсініктерін меңгерту.

Мектепке /неге?/ дейін бірге бардық.

Мен әкеммен /кіммен?/ бірге кешке /неге?/ шейін жұмыс істедім.

Көпір /не?/ арқылы өттік.

Мен оқушымын ғой!

Ол мектепке барды ма?

Дәмін таттық-ау.

Биыл мектеп бітіремін және оқуға түсемін.

Оқуға түспеймін, өйткені жұмыс істеуім керек.
ІҮ. Оқулықпен жұмыс.

323-жаттығу: Шылауларды тауып, олардың сипатын анықтаңдар, қандай мәнде қолданылып, қандай қызмет атқарып тұрғанын көрсетіңдер.


ЕСКЕРТУ:

  1. ма, ме, ба, бе, па, пе, да, де шылаулары бөлек жазылады.

Көктемде ауыл /да/, дала /да/, қала /да/ жайнап құлпырады.

Ауыл /да/ (қай жерде?) бірге оқығанбыз.

Қала/да/ зәулім үйлер салынып жатыр.

Телехабарда ән /де/, жыр/да/, кино/да/ кезектесіп жүрып жатады.

2.ма, ме, ба, бе, па, пе –етістіктің болымсыз түрінде жұрнақ ретінде бірге жазылады.

3.Барма, айтпа, жазба, төкпе, сөкпе, сындырма.

-ау,-ай,-ақ,-ды,-ді шылаулары дефис арқылы жазылады.

Ол көргенін айтқан-ды /сондай-ақ, көрген-ау,берген-ақ/
Ү. Сабақты бекітуге арналған тапсырмалар. Көп нүктенің орнына тиісті шылауларды қойып жазыңдар.

-Сабақта көне және ірі қалалар .............әңгіме болды.

-Мұрат сабақтан .......... спорт кешеніне барады.

-Кешке ............мен анаммен бірге дүкенге барамын.

-Кітапханаға ...........жүз метр.

-Ол маусым айынан ..............Астана қаласына барады.

-Алматы қаласында болдың ........?

-Адасқан сен..., мен ....?

-Шіркін-..., керемет деген осындай болады екен?
Әрбір оқушыға үлестірме карточкада ребус таратылады. Оқушылар өздері шешеді.



1 ,



3) 3





,
2)

лы

4)




Үйге: Шылаулар туралы ережені түсініп оқу, ереже дәптерлеріне түсіру.

Шылаулар туралы сөзжұмбақ, ребус құрастыру.

Шылаулары бар мақал-мәтел жазу.

324-жаттығуды орындау.


Бағалау.

Сабақ №14


Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет