Сабақтың тақырыбы: ХХ ғасыр бас кезіндегі әдебиет Сабақтың мақсаты

2.Қадыр Мырза Әли шығрмаларындағы қазақ бейнесі туралы ой толғап,өз пікірлеріңді жеткізіңдер

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11

«Қызыл кітап» поэмасы

а) Қадыр Мырза Әли шығармаларын талдай отырып білімдерін жүйелеу,жинақтау және шығармашылық жұмыстар арқылы білімдерін тиянақтау;

ә) ізденгіштік қасиеттерін арттыра отырып дәлелді пікір айтуға үйрету;

б) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық қасиеттерін қалыптстыру.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген Қадыр Мырза Әлидің өмірбаянын сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1.Қазақ әдебиетінде өзіндік орны бар Қадыр Мырза Әли туралы не білесіңдер?

2.Қадыр Мырза Әлидің шығармаларындағы балаларға арналған қандай туындыларды білесіңдер?

Қадыр Мырза Әли ірі туындыларды жазған ақын.Оның «Қызыл кітап» поэмасы жер бетіндегі адамзат істеп жатқан зұлымдыққа қарсылықтай.Бүгін аң-құс жер бетінен жойылып жатса,ертең адамзат та жер бетінен жойылады деген мағына бой көрсетеді.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11

Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11

ә) Көркем прозаға деген қызығушылыққа,халықтың құсбегілік өнерін түсіне білуге тәрбиелеу;

б) Эстетикалық талғауларын кеңейту,табиғатты қорғауға баулып эклогиялық тәрбие негіздерін беру.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру т.б.

Сабақтың көрнекілігі: кітаптар т.б.

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

М.Мағауиннің алғашқы шығармаларын сұраймын.

1.М.Мағауиннің алғашқы еңбегінің жарияланған кездегі қазақ елінің жағдайы туралы не айтасыңдар?

2. Қандай шығармаларын білесіңдер? т.б.

Алпысыншы жылдардың басында әдебиетке келген жаңа буын өкілдерінің кеуде тұсында Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының лауреаты,жазушы Қабдеш Жұмаділов тұр.Елуінші жылдардың ортасынан бастап Қытайдан Қазақстанға мемлекеттер арасындағы келісім бойынша көшіп келген,шекара бұзып қашып келген мың сан еңбек тобы,сан алуан кәсіп иелері,бауырластарымыздың арасында көптеген көзі ашық оқығандар,ақын-жазушылар,әнші-күйшілер,артистер,өнерпаздар,қызмет басында болған мансапты адамдар көп еді.Адам қаны судай боп аққан соғыстар,кісі сүйегі ақсөңке боп қалған ашаршылықтар,отаршылдық тепкісі,таптық қудалау кесапаттарынан шекара асып кеткен қандастардың үлкен толқыны қайта көтеріліп,Қазақстанның шығыс аймақтарына қоныстану арқылы көп жаңалық ала келді.Осы қандастарымыз арқылы халқымыздың жойыла бастаған тамаша ұлттық дәстүрлері,әдет-ғұрыптары,от басы-ошақ қасының рәсімдері,діни тағлымдар қайта оралып,жандана дами бастады.Теңіз тектес тіл байлығы қайта оралды.Осы ұлы қауымның бір баласы,тасты тесіп шыққан қарағай мінездес жазушы – Қабдеш Жұмаділов.

Қабдештің туған ауылы Семейдің Мақаншысынан алыс емес – Тарбағатайдың арғы беті,халықтың ырыс-берекесін,дәстүр-салтын сақтаған,мың жылдар бойы қалың қазақ мекен еткен құтты жер.Ата-бабалары Жұмаділ,Күдері,Смайылдар – ел ішінде беделді,сыйлы адамдар,мешіт салған діндарлар.

әңгімесі: «Қаздар қайтып барады»

романдары: «Соңғы көш», «Дарабоз»

повестері: «Көкейкесті», «Қарауыл», «Бір түп тораңғы»

Білімді бекіту: 1.Қ.Жұмаділовтың туып өскен ортасы туралы не білесіңдер?

2.Қ.Жұмаділов шығармасындағы Қабанбай бейнесі туралы ой толғап көріңдер.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11

ә) білімділік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру;

б) еңбексүйгіштікке,мамандық таңдай білуге,адамгершілікке баулу.

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру т.б.

Сабақтың көрнекілігі: кітаптар т.б.

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген М.Мағауиннің өмірбаянын сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1.М.Мағауиннің алғашқы еңбегінің жарияланған кездегі қазақ елінің жағдайы туралы не айтасыңдар?

2. Қандай шығармаларын білесіңдер? т.б.

ә) білімділік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру;

б) еңбексүйгіштікке,мамандық таңдай білуге,адамгершілікке баулу.

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, топтастыру

Сабақтың көрнекілігі: кітаптар т.б.

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

1.О.Бөкеевтің туындыларындағы экология мәселесі туралы не айтасыңдар?

2. Қандай шығармаларын білесіңдер? т.б.
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Д.Исабеков Шымкент облысының Сайрам ауданында дүниеге келген.Қазақ мемлекеттік униерситетінің филология факультетін бітірген.
әңгімелері: «Конфронтация», «Бонопарттың үйленуі», «Социализмнің зәулімі» т.б.
драматургиясы: «Ректордың қабылдануында», «Анасын аңсаған қыз», «Әпке», «Ертеңді күту», «Ескі үйдегі екі кездесу».
Повестері: «Гауһар тас», «Сүйекші», «Кеш туған жұлдыз», «Тіршілік», «Дермене»
Романдары: «Қырғын» т.б.

Білімді бекіту: Оқушылардың жауаптарын тыңдай отырып,түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Білімді бағалау: Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: Д.Исабековтың шығармаларын оқып келу.
Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11
Сабақтың тақырыбы: Д.Исабековтың шығармалары

Сабақтың мақсаты: а) Оқушылардың оқулықпен жұмыс істеу дағдыларын жетілдіре отырып,логикалық ойын дамыту.Оқу материалына сын көзімен қарап жолдастық көмекке қашанда әзір болу қасиетіне,ұлттық дәстүрді қастерлеуге үйрету;

ә) сымбатты шымыр туған жердің табиғатын сүйе білетін,оған құрметпен қарай алатын көзқарасқа тәрбиелеу.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

1.Д.Исабековтың шығармаларындағы ауыл адамдарын суреттеудегі жазушы поэзиясын талдаңдар. т.б.

2.Д.Исабековтың «Әпке» пьесасындағы Қамажай бейнесіне ой толғаңдар.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11

ә) ізденгіштік қасиетін арттыра отырып,дәлелді пікір айтуға үйрету, шығармашылықпен жұмыс істей білуге,өзінше тұжырымды ой айта білуге үйрету.

б) жазушының шығармаларына деген қыығушылығы мен сүйіспеншілігін ояту.

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, іздену т.б.

Сабақтың көрнекілігі: кітаптар т.б.

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
1. С.Сейфуллин жайында қандай деректер білесіңдер?

2.Қандай поэмаларын білесіңдер?

3.»Аққудың айырылысуы» поэмасын кімнің шығармасымен салыстыра аласыңдар?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
С.Сейфуллиннің «Тар жол,тайғақ кешу» мемуарлық романы 1922-1927 жылдарда жазылып,1936 жылы қайта өңдеуден өткен.Шығарма 1916-1919 жылдардағы тарихи оқиғаларды суреттеген.Романда осы кездегі оқиғалар тарихи дәлдікпен беріліп,көркем суретпен бейнеленеді. «Тар жол,тайғақ кешудің» жанрлық жағынан ерекшелігі де – тарихтағы өткен оқиғалардың нақты көрсетілуі әрі оның көркем шығарма түрінде жазылуында.Басты кейіпкер – Сәкеннің өзі.

Роман Омбы семинариасын бітірген Сәкен Сейфуллиннің Бұғылы еліне мұғалім болуынан,Ресейде өткен сынақ жұмысына араласуынан басталып,Әулиеатаға келіп,Шуда кеңес үкіметін құру сияқты саяси оиғалармен аяқталады.Осы аралықта 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалыс,төңкеріс кезеңі,ақ пен қызыл соғысы,түрлі партиялардың қызметтері,кеңес үкіметінің Ақмолада орнауы,Чехтар көтерілісі,Ақмоладағы кеңес үкіметінің құлап,өкімет мүшелерінің қолға түсуі,түрмедегі көрген азаптары т.б. суреттеледі.Шығарманың басынан соңына дейінгі оқиғалар,көркемсуреттер Сәкеннің өз көзімен көрген,өз көңілімен түйген дүниелер болғандықтан да,тарихи шындық қаз қалпында баяндалады.

Жазушы тек тарихи оқиғаларды баяндап қоямай,сол кездегі әлеуметтік,саяси жайттарға тоқталып,тұрмыстық,этнографиялық ерекшеліктерді де көрсетеді.қазақ аулының қалпы,әсіресе алғашқы тарауларда берілген.
Шығармашылық жұмыс:

поэзия проза драматургия

Сәкен Сейфуллиннің шығармалары қай жанрда жазылған?


повест новелла роман
Білімді бекіту: С.Сейфуллиннің төңкеріс кезіндегі рөлі туралы не айтасыңдар?
Білімді бағалау: Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: «Тар жол,тайғақ кешу» романын оқып келуге беремін.

келу.
Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11

ә) оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылық қасиетін қалыптастыру ;

б) сабақ барысында оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру.
Сабақтың түрі: қайталау сабағы

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,іздендіру т.б.

Сабақтың көрнекілігі: кітаптар

Пәнаралық байланыс: тарих,ән-күй

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген С.Мұқановтың шығармаларын сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1.С.Мұқановтың өскен ортасы жайлы не білесіңдер?

2.С.Мұқановтың «Сұлушаш»поэмасы несімен ерекшеленеді?

3.С.Мұқановтың сүбелі шығармасы «Адасқандардың» дүниеге келуіне не себеп болды?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:

ХХ басы көптеген қайшылықтарға толы екені белгілі.Бұл кезең ұлт құндылығы қайта сараланып,басқа жоқ,соны тарапқа түскен кез.Егер бұған дейін Абай дәуірі Ахмет,Міржақып,Мағжандарға ұласса,кеңес дәуірінде аталған жандар байшыл,ұлтшыл деген айдармен тарих қоқсығына лақтырып тасталынды.Кеңес үкіметіне,қаналушы тапқа деген сенімі мол Сәкен,Сәбит бастаған топ жеңіске жетті де,ел ғұмыры мүлде басқа арнамен аға бастады.

2.Қазақ даласында өткен «төңкеріске» өз көзқарастарыңды білдіріңдер?

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың ойлау қабілеттерін,ауызша және жазбаша пікір айту дағдыларын қалыптастыру;

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,түсіндіру т.б.

Сабақтың көрнекілігі: бүктемелер,кітаптар т.б.

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

Бұл кезеңнің ерекшелігі «түрі ұлттық,мазмұны социалистік» реализм әдісінің шеңберінен шықпай,қатал сынақ пен тексеруден өтуінде.Кеңестік жүйе әдебиет шығармаға көп шектеу қойғаны да мәлім.Десек те,тамыры тереңге тартқан,арнасы кең,мәуелі қазақ әдебиеті үшін де 60-80 жылдар сәтті кезең болды.

Қазақ әдебиетіндегі көне түркі дәуірінен басталып,ауыз әдебиеті мұрасымен толығып,жыраулар өлеңдерімен жарақтанған,көркемдіктің небір үлгісін мөлдірете төккен ХІІІ-ХІХ ғасырлар ақындары мен Абайдың өлмес мәңгілік жырларына сусындаған, «елім», «ұлтым», «халқым» деп жыр жазып қана қоймай,өмірін арнаған Ахмет,Жүсіпбек,Міржақып,Мағжан,Сәкен,Бейімбет,Ілияс, туындыларын,М.Әуезов,С.Мұқанов,Ғ.Мүсірепов сынды классиктер шығармаларымен ерте танысқан ұрпақ әдебиетке жаңа ізденістер,тың жаңалықтар әкелді.

Әдебиетті насихаттайтын,сиясы кеппеген шығарманы оқырманға жеткізген «Жұлдыз», «Жалын» журналдары мен «Қазақ әдебиеті» газеті көркемдік әлемнің жаршысы болды.Әдебиетте тақырып көлемі кеңейіп,шеберлік талай талантты танытты.

Әдебиеттегі сын,теория,тарихы жағынан зерттеудің жан-жақтылығы,тереңдігі,жаңашылдығы да көркем әлемнің қуаты мен әсем суретіне әсер етті.

Қоғамдағы,табиғаттағы,ғылымдағы жаңа ашулар мен жаңалықтар әдебиетте өз ізін қалдырды.Тарихқа қайта көз салып,көркем әлеммен сабақтасты.Ел,ұлт,халық тағдыры талқыға түскен шақта ту ұстаған ерлер бейнесі сомдалды

Қазіргі кезеңдегі қоғамдық өзгеріс,қазақ салт-дәстүріне ықпал ететін түрлі әлеуметтік жағдайларға көркемдік тұрғыда баға берілді.Осы тұрғыда қазақ әдебиетінде қазіргі адам,қазіргі қоғам көрінісіне баға берген шығармалар да көп жазылды.

Туған жер, өскен ел,Отан,атамекен,атажұртқа деген ұлттық көзқарас,таным мен қоғам өзгерісі,қақпақылына түскен адам көңіліне,жанына үңілген көркем шығармалар туды.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың ойлау қабілеттерін,ауызша және жазбаша пікір айту дағдыларын қалыптастыру;

Сабақтың түрі Жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,түсіндіру т.б.

Сабақтың көрнекілігі: бүктемелер,кітаптар т.б.

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Қазақ әдебиетінде тарихи тұлғалар бейнесі поэзия,проза,драма жанрында 60-90 жылдарға дейін жасалды.Кейінгі Ә.Әлімжановтың «Ұстаздың оралуында» әл-Фараби,Ә.Нұршайықовтың «Ақиқат пен аңызында» Бауыржан Момышұлы, Ш.Мұртазаевтің «Қызыл жебесінде» Тұрар Рысқұлов,С.Жүнісовтың «Ақан серісінде» Ақан Қорамсаұлы сияқты ел есіндегі жандардың бейнелері сомдалды.Бір-біріне тілі,мазмұны,көркемдік әдісі жағынан түрлі сипатымен ерекше бұл шығармалардағы ортақтық көркем бейнемен тарихи шындық сабақтастығы, жеке тұлғаның ғана емес,ел шежіресінің де суреттеуін беруінде.

Қазақ әдебиетінде осы кезеңдегі жазылған шығармалардың бір тобы Ұлы Отан соғысы тақырыбына арналған.Бауыржан Момышұлының «Москва үшін шайқас», «Бір түннің оқиғасы»,Қасым Қайсеновтың «Партизан соқпақтары», Әди Шәріповтың «Қапастағы жұлдыздар»,Тахауи Ахтановтың «Қаһарлы күндер» т.б. шығармаларында соғыс қасіреті,ұрыстағы жауынгерлер жан дүниесі,өлім мен өмір арпалысы,Отан үшін от кешкен ерлер ісі суреттеледі.

60-90 жылдары қазақ әдебиетінде замандас бейнесін суреттеп,бүгінгі күн тақырыбына арналған шығармаларда О.Бөкеев,Д.Исабеков,З.Шашкин, М.Мағауин,С.Мұратбеков,Т.Әбдіков,Қ.Жұмаділов,Д.Досжанов,Қ.Найманбаев, Т.Нұрмағанбетов өз стильдерімен,өз кейіпкерлерімен ерекшеленді.

Ауыл тақырыбы,қоғамдық өзгерістер тұсындағы жылдар,ғасырлар қалыптастырған салт-дәстүр,таным іргесінің сөгілуі,алдыңғы толқын мен кейінді кеңес тәрбиесімен көз ашып,молынан сусындаған ұрпақ арасындағы көзқарас түрлілігі О.Бөкеев,Қ.Жұмаділов,Т.Әбдіков,О.Сәрсенбаев,Д.Исабеков т.б. туындыларында көркем бейнеленді.

Шаруашылық,өндіріс тақырыбына З.Шашкиннің «Теміртауы»,Т.Ахтановтың «Бораны»,З.Қабдоловтың «Жалыны» т.б. жазылды.